Revolutie in woorden

Anonymus Belga, De Adel. 1786

[...] Welke Nederlander is er toch, die niet weet hoe volijverig de Edelen zich in de laatste jaren getoond hebben de naam van Edelen onwaardig te zijn! Laat hem nagaan hun pogingen de verrader van het Vaderland, de immorele hertog van Brunswijk, te zuiveren en te handhaven. Let eens op hun tegenstand tegen de bewapening van burgers en boeren...

Waar zijn dan die diensten der Edelen, die het bewijs zouden moeten zijn waarom hun voorrechten gehandhaafd zouden moeten worden? Waarop kan die Adel zich beroemen? Wat richt zij uit voor de luister van haar Vaderland en voor het welzijn van haar medemens? Gezworen vijand van wetten en van de vrijheid - wat heeft zij voortgebracht, hier en in andere landen? Niets dan tirannie en onderdrukking van het volk. Mag men in een republiek wel content zijn met het bestaan van een deugden en menselijkheid verwoestende stand? Waar men er een eer in stelt slavenhouder te zijn, waar men zich schaamt mens te zijn? Waar men erop roemt één mens te dienen en de Staat tot overlast te zijn?

Als er zich in ons land iemand bevindt, een beminnaar van zijn vaderland, een kenner van het recht, een beschermer van zijn medeburgers - en indien die man ongelukkig genoeg een geboren Edelman is: dan behoort hij niet te vrezen onder de Edelen gerekend te zullen worden. Hij is waardig een Burger genoemd te worden! [...]

[p. 29]

Na bewezen te hebben dat het wettig is de Adelstand te vernietigen, moeten wij ertoe overgaan te bezien of de afschaffing daarvan voor het land nuttig is.

Het nut van de vernietiging laat zich aantonen uit de gebreken die die stand teweegbrengt in het staatsbestuur en in de zeden. Die gebreken hebben wij al eerder besproken; zij hoeven niet meer bewezen.

Vooral wordt het nut van de vernietiging daardoor bewezen, dat, zolang er Adel is, er van geen eigenlijke Vrijheid in dit land gesproken kan worden.

Het nut bewijst zich vervolgens uit de vruchten die wij van deze vernietiging plukken zouden, zowel in het maatschappelijke als in het morele. Deugden, de welgekozen zucht tot roem zullen herleven, zo snel wij weten dat de weg tot aanzien voor de een niet meer dan voor de andere openstaat. Dat geboorte bij ons geen aanspraak op middelen van bestaan of aanzien geeft; dat verdiensten alléén ware glorie verschaffen. Dat men met het voorbeeld van een lage en luie Adel te volgen, zijn land nimmer van dienst en zichzelf nooit tot eer kan zijn. Dat de overdaad, weelde en wellust, door het voorbeeld van de Adel gestimuleerd, in veel opzichten zullen afnemen. Dat het volk zijn waarde kennen zal. Dat men de waardigheid van de burgerstand in zal zien; wat onmogelijk te doen is zolang er meer dan alleen Burgers in ons land zijn.

De nuttigheid bewijst zich verder uit de macht die de ware republikeinse partij verkrijgen zou, indien de bewoners van het platteland, eenmaal onderricht in hun wezenlijke rechten, de invloed die hun als bewoners van een vrij gemenebest toekomt, weer terugkrijgen.

Zij bewijst zich voorts ook uit de afschaffing van de tirannieke lasten, die, op basis van imaginaire aan de Adel toekomende rechten, nu gedragen worden door de kleine boeren en de plattelanders. En dat ten bate van het maken van plezier, waarvan anderen bovendien nog eens de schade van moeten

[p. 30]

dragen! [...]

De Adel van de achttiende eeuw is niet die van de dertiende en veertiende - die waren barbaren, deze zijn mensen - zij kennen de rechten van 't mensdom - van een ware burgermaatschappij. - De geest van feodaliteit is voorbij. Woeste Edelen beoorlogen nu niet meer hun adellijke naburen. - Hoog bemuurde kastelen hebben plaats gemaakt voor aangename landhuizen. Een Edelman acht een Burger - hij gaat soms met hem om - men heeft hem wel de naam van vriend aan een onedele horen geven. Het grote onderscheid tussen mensen en mensen is dus voorbij. De Adel weet en ziet het; en dank zij de filosofie! hij begint te begrijpen dat zijn vlees en bloed niet anders dan dat van een Burger gevormd is. De grootste stap is dus gezet; wij zijn ook mensen! - Wij zijn allen mensen! - Laat ons dan ook allen gelijk op de rechten van 't mensdom aandringen. En de liefde van een vrij volk gaat in een goed Adellijk hart ver boven het onverdiende en schimmige recht, wegens een nietswaardige geboorte, te mogen regeren! [...]

Wat nu de zogenaamde patricische families in de steden aangaat: aan hem die al zijn zinnen bij elkaar heeft vraag ik welke overeenkomst er eigenlijk bestaat tussen tussen de gezaghebbende Romeinse patriciërs en die stadsregeringen van ons (die zich daarmee graag vergelijken)?

Men zal snel moeten bekennen dat er geen echte patriciërs bij ons (God zij dank!) te vinden zijn. De vergelijking van Amsterdam, Leiden, Delft enzovoort met het geduchte Rome, het aanzien van onze regenten vergeleken met dat van hun bestuurders die wetten uitvaardigden voor duizenden volken, is zo bespottelijk dat men nauwelijks die vergelijking durft maken. De Fabiussen zouden vreemd opkijken wanneer men hun uit een klein stadje in een republiekje als het onze diegenen als collega's gaf, van wie de grootvaders zich na het sluiten van de winkel op het kussen geplaatst hebben, en van wie de kleinkinderen zich door grootvaders huwelijk met een patriciërs-

[p. 31]

dochter nu tot halve goden van het allerkleinste soort verheven hebben.

Wat zijn de rechten die onze zogenaamde patriciërs van de rest van de Burgerstand afzonderen? Geen. Maar waar komt die naam van patriciër toch vandaan, en die vergelijking met geslachten uit de Oudheid? Ik zal het u zeggen: het is de honger van dichters, Latijnse broodschrijvers, laffe vleiers. Zij bazelen de regenten der steden en hun kinderen aan het hoofd met raadsheerlijke toga's, sella curulis, de bundelpijlen, en dergelijke geleerde dromerijen. Daardoor waant een president-schepen van Schiedam ten slotte dat een vergelijking tussen hem en een Dictator van Rome op zijn plaats is. Dat komt door een opdracht die een geleerde rector voor zijn vader of grootvader schreef. Die waanidee gaat over op de volgende geslachten, en men begint te denken dat men wezenlijk iets meer dan een Burger is. En dat terwijl het gros van die mensen uit de heffe des volks voortgekomen is, en pas de kleinkinderen of achterkleinkinderen tot de rang van ‘patriciër’ bevorderd zijn. Ik ken een boerenhuisgezin, dat meer dan twee eeuwen op dezelfde hofstee gewoond heeft, van vader op zoon; hoe weinig burgemeesterlijke geslachten kunnen die ouderdom opgeven? Wilt ge wel geloven dat er in het trotse Amsterdam - dat Amsterdam waarvan de patriciërs de Adel van het land in hoogmoed ver achter zich laten - maar twee nog bestaande geslachten zijn die al tweehonderd jaar op het kussen gezeten hebben? Dat er daar patricische geslachten zijn waarvan de mensenverachtende trots geen grenzen kent, maar die in het begin van deze eeuw nog niet eens bekend waren - gelijk aan de champignons die 's avonds nog niet te zien zijn, maar de volgende ochtend bij duizenden de bolle kop hoogmoedig verheffen?