Repertorium van geschiedschrijvers in Nederland 1500-1800

387 Pontanus, Johannes Isacius

Elseneur (Denemarken) (op zee), 21 januari 1571 - Harderwijk, 7 oktober 1639

Vanwege zijn geboorte op een schip noemde Johannes Isacius zich Pontanus. Zijn vader verbleef veel in Denemarken en vervulde opdrachten zowel voor dit land als voor de Nederlanden. Na een studie in de medicijnen te Harderwijk reisde Pontanus in 1593 naar Rome. Hij behaalde vervolgens een doctoraat in de wijsbegeerte in Leiden en vertoefde daarna enige tijd in Denemarken, waar hij de astronoom Tycho Brahe hielp bij diens waarnemingen. Vervolgens begeleidde hij als huisleraar jonge Denen op hun ‘grand tour’ door Duitsland en Frankrijk. In Bazel promoveerde hij tot doctor in de medicijnen. In 1606 werd hij professor in de wijsbegeerte in Harderwijk, waar hij verder zou blijven wonen en werken. Nadat hij reeds door de Deense koning Christiaan IV was belast met het schrijven van een geschiedenis van Denemarken, werd hij door de Landdag van Gelre bij resolutie van 15 mei 1621 tot geschiedschrijver van dat gewest benoemd, als opvolger van P. Merula* en Luntius. Naast zijn historische activiteiten bezorgde Pontanus tekstkritische uitgaven, schreef hij Latijnse gedichten en had hij belangstelling voor sterrekundige onderwerpen.

a Itinerarium Galliae Narbonensis cum duplici appendice id est universae fere Galliae descriptione philologica ac politica. Cui accedit glossarium prisco-gallicum seu de lingua Gallorum veteri dissertatio. Lugduni Batavorum 1606 [338 pp.; 12^o].

b Rerum et urbis Amstelodamensium historia. In qua Hollandiae primum atque inde Amstelandiae, oppidique natales, exordia, progressus, privilegia, statuta, eventaque mirabilia cum novis urbis incrementis commerciisque ac navigationibus longinquis, aliaque ad politiam spectantia, additis suo loco tabulis aeri incisis. Ad haec usque tempora, observata annorum serie accurate omnia deducuntur. Accedunt sub calcem

[p. 334]

auctores vetustiores duo nunquam antea editi ... Amsterodami 1611 [291 pp.; f^o] - Nijhoff/Van Hattum, 252.

Het boek bevat tevens met aparte paginering:

1-7	Hollandiae urbiumque eius et praesertim Amstelodamensis oppidi fusior descriptio, autore anonymo, qui floruit ante annos C. Carasso-Kok, 212.
9-20	Cornelii Haemrodii Amstelodamensis Bataviae urbiumque omnium inter Helium et Flevum brevis descriptio (zie: 199, a).
21-35	Animadversiones ad Bataviam Cornelii Haemrodii.
36-37	Appendicula.

Historische beschrijvinghe der seer wijt beroemde coopstadt Amsterdam. Waer inne benevens de eerste beginselen ende opcomsten der stadt, verscheyden privilegien, ordonnantien, ende andere ghedenkweerdighe gheschiedenissen, met het ghene de nieuwe vergrootinghen der stadt, als oock de handel ende verre reysen ende de politie betreffende is, tot desen teghenwoordighen tijt, na het vervolch der jaeren, verhaelt werdt ... Amsterdam 1614 (verm. en verb.), 1968 (facs.) - Nijhoff/Van Hattum, 253.

In deze Nederlandse uitgave is het stuk van Van Haemrode niet opgenomen.

c Disceptationes chorographicae de Rheni divortiis atque ostiis eorumque accolis populis in quibus, praeter caetera, geographorum atque historicorum praestantissimi, Caesar, Strabo, Mela, Plinius, Ptolemaeus aliique, et omnium maxime Cornelius Tacitus, passim vel illustrantur vel explicantur, et a pravis insuper ac sinistris, quod ad hoc argumentum, interpretationibus praesertim Philippi Cluveri* vindicantur. Amstelrodami 1614 [223 pp.; 8^o]; Hardervici 1617.

Deze uitgave bevat, evenals de Rerum et urbis Amstelodamensium historia (zie: b), met aparte paginering:

3-47	Cornelii Haemrodii Amstelodamensis Bataviae omniumque inter Helium en Flevum gentium atque urbium brevis descriptio (met afzonderlijk titelblad: Hardrovici s.a.) (zie: 199, a).
48-50	I. Fragmentum anonymi cuiusdam de Hollandia et Batavis.
50-60	II. Fragmentum de iisdem.

Beide laatste tezamen hebben de kopregel: Animadversiones ad Haemrodium.

d Originum Francicarum libri VI, in quibus praeter Germaniae ac Rheni chorographiam, Francorum origines ac primae sedes, aliaque ad gentis in Gallias transitum variasque victorias, instituta ac mores pertinentia, ordine deducuntur. Hardervici 1616 [618 pp.; 4^o].

e Disceptationum chorographicarum adversus Phil. Cluvverum* nova sylloge: complectens necessariam confutationem eorum quae Antiquae Germaniae, responsio-

[p. 335]

nis quasi vice ad priores disceptationes, idem Cluverus passim inspersit. Hardervici 1617 [128 pp.; 8^o].

Dit werk verscheen met de herdruk van de Disceptationes chorographicae (zie: c), nu ook Disceptationum chorographicarum geheten.

f Epistola apologetica pro iis, quas Historiae suae rerum et urbis Amstelodamensium subinde inseruit, excursionibus coenobia praesertim sacraque immutata spectantibus. Ad. v. cl. Franciscum Sveertium Antverpiensem. Amstelodami 1628 [18 pp.; 4^o].

g Noviomagum Gelriae ducatus urbs primaria. Desumpta haec Neomagi descriptio ceteraque, quae in ea explicantur, ex primo libro operis historici, quod modo de universo illo ducatu, ut et comitatu Zutphaniensi, adornatur. Hardervici 1628 [24 pp.; 4^o] - Nijhoff/Van Hattum, 255.

h Rerum Danicarum historia, libri X unoque tomo ad domum usque Oldenburgicam deducta. Accedit chorographica regni Daniae tractusque eius universi borealis urbiumque descriptio. Amstelodami 1631 [812 pp.; f^o].

i Historiae Gelricae libri XIV. Deducta omnia ad ea usque tempora nostra, quibus firmata sub Ordinibus respublica. Praecedit, qui est liber primus, ducatus Gelriae et comitatus Zutphaniae chorographica descriptio. Cum chartis geographicis. Hardervici 1639 [956 pp.; f^o] - Nijhoff/Van Hattum, 254.

XIV boeken van de Geldersse geschiedenissen, van 't begin af vervolghd tot aen de afzweeringh des konincx van Spanien; waer van 't eerste deel verhandeld de land-beschrijvingh. Getrocken meerendeels uyt de Latynsse werken van den heer Ioh. Isacus Pontanus; doch doorgaens veranderd, verbeterd, ende met meer dan drie honderd nieuwe hoofd-stucken, en andere noodelyke byvoeghsels, allesins vergroot [door A. van Slichtenhorst]. Arnhem 1653, 1967 (facs.), 1654 - Nijhoff/Van Hattum, 281 (zie: 444, a).

j Vita Christiani III Daniae et Norvegiae regis gloriosissimi. J. Hubner, ed. Hanoverae 1729 [104 pp.; 4^o].

k Vita Friderici Secundi, Daniae et Norvegiae etc. etc. regis gloriosissimi. G. Krysing, ed. Flensburgi 1735 [32 + 78 pp.; 4^o].

l Historia rerum Danicarum qua res post excessum Christophori Bavari, vetustissimae regum Daniae prosapiae regem ultimum, sub regibus e domus Oldenburgica, Christiano I, Joanne I, Christiano II, Friderico I, Christiano III, et Friderico II gestae continentur, in: E.J. de Westphalen, ed., Monumenta inedita rerum Germanicarum. 4 tom. Lipsiae 1739-1745, II, 714-1230 [f^o].

Literatuur

De Wind, 434-439, 588; Van der Aa, XV, 403-408; ADB, XXVI, 413-414; NNBW, I,

[p. 336]

1417-1420; Dansk biografisk leksikon (16 dln.; Kopenhagen, 1979-1984) XI, 431; G. Monod, ‘Du progrès des études historiques en France depuis le 16ième siècle’, Revue historique, I (1876) 5-38; S.P. Haak, Paullus Merula 1558-1607 (Zutphen, 1901); H.J.D. van Schevichaven, ‘De wording der Historia Gelrica (Merula, Luntius, Pontanus) 1597-1638’, Bijdragen en mededeelingen Gelre, XII (1909) 313-380; E. Jørgensen, Historieforskning og historieskrivning i Danmark indtil aar 1800 (Kopenhagen, 1964); P.J. Mey, Arend van Slichtenhorst en de Gelderse geschiedschrijving (Arnhem, 1967); H.H. Zwager, ‘Johannes Isacius Pontanus en zijn “Historische beschrijvinghe der seer wijt beroemde coopstadt Amsterdam”’, Inleiding bij de facsimile-editie (Amsterdam, 1968); J. van der Zande, ‘Amsterdamse stadsgeschiedschrijving vóór Wagenaar’, Holland, regionaal-historisch tijdschrift, XVII (1985) 218-230.

P.N. van Doorninck, P.C. Molhuysen, ed., Brieven van Jo. Is. Pontanus (1595-1639) (Haarlem, 1909).