Repertorium van geschiedschrijvers in Nederland 1500-1800

179 Geldenhouwer noviomagus, Gerard

Nijmegen, 1482 - Marburg, 10 januari 1542

Na enig voorbereidend onderwijs in Nijmegen te hebben genoten bezocht Geldenhouwer de Deventer fraterschool onder A. Hegius. Daarna studeerde hij in Leuven en gaf er privaatlessen Latijn. Hij verkeerde er op vriendschappelijke voet met M. Dorpius, A. Barlandus* en Erasmus. Hij trad toe tot de orde der kruisheren en werd hofkapelaan. In 1517 werd hij in Tienen door Maximiliaan I met lauweren tot dichter gekroond. In hetzelfde jaar kwam hij als ‘hofhumanist’

[p. 149]

in dienst van Philips van Bourgondië, bisschop van Utrecht. Hoewel hij in aanzienlijke kringen verkeerde, gelukte het Geldenhouwer nooit een maatschappelijk vooraanstaande plaats in te nemen. Na de dood van bisschop Philips (1524) trad hij in dienst van Maximiliaan van Bourgondië, abt te Middelburg. Een jaar later maakte hij een reis naar Wittenberg. In 1526 ging Geldenhouwer over tot het protestantisme en voerde een scherpe polemiek met Erasmus. Een huwelijk en moeilijke jaren vol omzwervingen volgden. De laatste acht jaren van zijn leven was Geldenhouwer hoogleraar in de geschiedenis te Marburg.

a Epistola de situ Zelandiae, in: M. Dorpius, Dialogus, in quo Venus et Cupido omnes adhibent versutias. Lovanii 1514, z.p. [4^o] - Nijhoff/Kronenberg, 737; in: P. Scriverius, Batavia illustrata ... Lugduni Batavorum 1609, 138-141 (zie: 436, b).

b Lucubratiuncula de Batavorum insula. Antverpiae 1520 [4 pp.; 4^o] - Nijhoff/Kronenberg, 978; in: P. Scriverius, Batavia illustrata ... Lugduni Batavorum 1609, 1-8 (zie: 436, b).

c Vita clarissime principis, Philippi a Burgundia, Boni Philippi Burgundionum Ducis filii, in qua non paucis locis, Christiani principis exempla proponuntur, et origo belli inter episcopum Ultraiectinum, et Carolum Gelriorum principem inseritur. Argentorati 1529 [31 pp.; 8^o]; in: A. Matthaeus, ed. Veteris aevi analecta ... 10 tom. Lugduni Batavorum 1698-1710, I, 218-355; 3 tom. Hagae Comitum 1728, I, 147-229 (zie: 328, e); in: M. Freherus, ed., Germanicarum rerum scriptores ... 3 tom. Hanoviae 1711, III, 184-191; in: M. Freherus, B. Struvius, ed., Rerum Germanicarum scriptores. 3 tom. Argentorati 1717, III, 221-229; in: Collectanea van Gerardus Geldenhauer Noviomagus, gevolgd door den herdruk van eenige zijner werken. J. Prinsen J. Lz., ed. Werken Historisch Genootschap 3e serie no 16. Amsterdam 1901, 223-247.

d Historia Batavica, cum appendice de vetustissima nobilitate, regibus, ac gestis Germanorum. Argentorati s.a. [44 pp.; 4^o], 1530; Marpurgi 1533; Francofurti ad Moenam 1533; Marpurgi 1538, 1539; Coloniae 1541; in: Opus historiarum ... Basiliae 1541, 102-195; in: S. Feyerabend, ed., Annales ... 2 tom. Francofurti ad Moenum 1580, II, 50-69; in: P. Scriverius, Batavia illustrata ... Lugduni Batavorum 1609, 9-70 (zie: 436, b).

De druk Marburg 1533 verscheen onder de titel: Historia Batavica, una cum regum, principum illustrium scriptorum, oppidorum, gentis, nominibus, a Batone primo rege, ad Carolum V etc.

e De viris illustribus Inferioris Germaniae.

Deze waarschijnlijk omstreeks 1530 tot stand gekomen verzameling biografieën is verloren gegaan. Drie levensbeschrijvingen zijn echter bewaard gebleven: Rodolphus Agricola Frisius en Wesseli Gansfortii Phrisii vita, ex primo libro illustrium virorum inferioris Germaniae Gerardi Geldenhaurii Noviomagi, beide in: J. Fichardus, ed., Virorum qui superiori nostroque seculo, eruditione et doctrina illustres atque memorabiles fuerunt vitae. Francofurti 1536, 83r-88r, 87r-88r en Vita Ioannis Murmelli ex secundo libro Gerardi Noviomagi de viris illustribus Inferioris Germaniae, in het voorwoord van J. Murmellius, Pappa puerorum. Coloniae 1560 (eerste druk Daventriae 1513). Ook in de volgende drukken werd het als voorwoord opgenomen (zie: Prinsen, Gerardus Geldenhauer).

[p. 150]

f Germaniae Inferioris historiae et loca aliquot declarata, in: W. Pirckheimer, ed., Germaniae ex variis scriptoribus perbrevis explicatio. Francofurti 1532 en Norimbergae 1532, 25-34 [8^o], 1533 (afzonderlijke uitgave); in: idem, Descriptio Germaniae utriusque ... Antverpiae 1585, 53-62; in: I. Wimphelingus, Rerum Germanicarum epitome. Hanoviae 1594, 310-324; in: P. Scriverius, Batavia illustrata ... Lugduni Batavorum 1609, 70-73 (zie: 436, b); in: B. Rhenanus, Rerum Germanicarum libri tres. Argentorati 1610, 720-728.

Het tractaat is gevat in de vorm van een brief aan D.C.N., ondertekend: Argentorati 13 januari 1531. Dan volgt een brief met verduidelijkingen aan Th. Zegerus, hoogleraar in de mathematica in Marburg. Deze brief is niet opgenomen in de edities van 1594 en 1610 (zie: Prinsen, Gerardus Geldenhauer).

g Germanicarum historiarum illustratio nunc primum excusa. Marpurgi 1542 [156 pp.; 8^o].

In deze bundel bracht Geldenhouwer veertien brieven en beschrijvingen bijeen van schrijvers als Erasmus, P. Aegidius en tevens de Bellum Traiectinum van H. Bomelius (zie: 70, a). Zijn eigen bijdrage bestond slechts uit dichtregels. Waarschijnlijk heeft een andere auteur na Geldenhouwers dood de laatste hand aan de bundel gelegd (zie: Prinsen, Gerardus Geldenhauer).

Literatuur

De Wind, 125-128, 533-534; Van der Aa, VII, 77-79; ADB, VIII, 530-531; BLGNP, III, 130-132; NDB, VI, 170; NNBW, VI, 550-554; Muller, 93; J. Prinsen, Gerardus Geldenhauer Noviomagus. Bijdrage tot de kennis van zijn leven en werken ('s-Gravenhage, 1898); O. Hendriks, ‘Gerardus Geldenhouwer Noviomagus (1482-1542)’, Studia catholica, XXXI (1956) 129-196; C. Augustijn, ‘Gerardus Geldenhouwer und die religiöse Toleranz’, Archiv für Reformationsgeschichte, LXIX (1978) 132-156; A. Ramaeker, ‘De Kruisheren en de Leuvense universiteit’, Clairlieu, XL (1982) 23-136; C.P.H.M. Tilmans, ‘Cornelius Aurelius en het ontstaan van de Bataafse mythe in de Hollandse geschiedschrijving (tot 1517)’, in: B. Ebels-Hoving, e.a., ed., Genoechlicke ende lustige historiën. Laatmiddeleeuwse geschiedschrijving in Nederland (Hilversum, 1987) 191-213; B. Ebels-Hoving, ‘Nederlandse geschiedschrijving 1350-1530. Een poging tot karakterisering’, in: idem, e.a., ed., Genoechlicke ende lustige historiën. Laatmiddeleeuwse geschiedschrijving in Nederland (Hilversum, 1987) 219-242; M.E.H.N. Mout, ‘De humanist Gerard Geldenhouwer als raadgever van vorsten’, in: D.E.H. de Boer, J.W. Marsilje, ed., De Nederlanden in de late middeleeuwen (Utrecht, 1987) 142-154.