Repertorium van geschiedschrijvers in Nederland 1500-1800

110 Clerc (Clericus), Jean le

Genève, 29 maart 1657 - Amsterdam, 8 januari 1736

Le Clerc stamde uit een uitgeweken Picardische hugenotenfamilie. Hij studeerde van 1673 tot 1676 in zijn geboortestad theologie en promoveerde er. Na een langdurige reis door Europa, die hem onder andere in Grenoble, Saumur en Londen bracht, vestigde hij zich in 1683 in Amsterdam. Daar werd hij hoogleraar in de filosofie en het Hebreeuws aan het Remonstrants Seminarium. In 1712 volgde hij Ph. van Limborch* op als kerkhistoricus. Hij onderhield contacten en had disputen met de gehele intellectuele wereld van Europa, onder meer met J. Locke, die hij al tijdens diens verblijf in de Republiek had leren kennen. Le Clerc was redacteur van de Bibliothèque universelle et historique en van de voortzettingen onder andere titel van dit tijdschrift. Tevens trad hij op als uitgever van de werken van Erasmus: Desiderii Erasmi Opera omnia in tien delen die tussen 1703 en 1706 te Leiden verschenen. In zijn Bibliothèque nam hij in 1705 een levensbeschrijving van Erasmus op, in hetzelfde jaar gevolgd door de biografie van Locke die ook zelfstandig verscheen. Het oeuvre van Le Clerc is ontzagwekkend van omvang en veelzijdigheid en het historisch gedeelte vormt daar slechts een klein deel van.

a Histoire d'Emeric, comte de Tekeli, ou memoires pour servir à sa vie. Où l'on voit

[p. 91]

ce qui s'est passé de plus considerable en Hongrie depuis sa naissance jusques à present. Cologne 1693 [280 pp.; 12^o], 1694, 1697.

Anoniem verschenen.

Memoirs of Emeric count Teckely from ... 1656 till ... 1691. London 1693.

Merkwürdige Geschichte des Lebens des Grafen Emerich von Tököly. Berlin 1693.

b La vie du cardinal de Richelieu. Principal ministre d'état de Louis XIII roi de France et de Navarre. 2 tom. Cologne [= Amsterdam] 1695 [551 + 606 pp.; 12^o], 1696 (verm.); Amsterdam 1714 (voor het eerst met eigen naam), 1724, 1735, 5 tom. 1753, 1795.

Anoniem verschenen. Het tweede deel van de eerste druk en de latere drukken heten: Vie d'Armand Jean, cardinal duc de Richelieu ...

The life of the famous cardinal-duke de Richelieu. London 1695.

Het leeven van Armand Jean, kardinaal hartog van Richelieu ... 2 dln. Amsterdam 1728.

c The lives of Clemens Alexandrinus, Eusebius bishop of Cesarea, Gregory Nazianzen, and Prudentius the christian poet ... Also a short history of Pelagianism. London 1696 [389 pp.; 4^o].

Levensbeschryving der kerk vaderen Clemens den Alexandriner, Thascius Cyprianus, Eusebius van Cesarea, Gregorius den Nazianzener, als mede van Aurelius Prudentius. Amsterdam 1728 (verm.).

d Compendium historiae universalis, ab initio mundi ad tempora Caroli Magni imp. conscriptum. Amstelodami 1698 [206 pp.; 12^o]; Lipsiae 1707, 1713; Londini 1735.

A compendium of universal history. London 1699.

Abregé de l'histoire universelle. Amsterdam 1730.

Analyse chronologique de l'histoire universelle. Paris 1752, 1756.

e De l'histoire et de la difference des historiens modernes et des anciens, in: Parrhasiana ou pensées diverses sur des matiéres de critique, d'histoire, de morale et de politique. Avec la défense de divers ouvrages de mr. L.C. par Theodore Parrhase. 2 tom. Amsterdam 1699, I, 130-223 [8^o], 1701, 1710.

Van de histori, en van 't onderscheit tussen de hedendaagsche en oude historischrijvers, in: Parrhasiana, of vrymoedige bedenkingen over stoffen rakende de zedekunde, historien, staatsaken, en letterkunde ... Amsterdam 1703, 148-215, 1710, 1715.

Parrhasiana or thoughts upon several subjects ... London 1700.

[p. 92]

f The life and character of mr. John Locke. London 1706 [31 pp.; 4^o], 1713.

Eloge historique de M. Locke, in: J. Locke, Oeuvres diverses. 2 tom. Amsterdam 1710, I, x-cxix, 1732.

Bericht von des weltberühmten und hochgelahrten Engelländers John Locke Leben und Schrifften. Halle 1720.

g Oratio inauguralis, de praestantia et utilitate historiae ecclesiasticae. Amstelaedami 1712 [39 pp.; 4^o]; Ienae 1722.

An oration concerning the excellence and usefulness of ecclesiastical history. London 1713.

h The life of dr. Burnet, late lord bishop of Sarum; with his character, and an account of his writings. Translated into English from his last Bibliothèque. London 1715 [40 pp.; 4^o], 1716.

i Historia ecclesiastica duorum primorum a Christo nato saeculorum e veteribus monumentis depromta. Amstelodami 1716 [813 pp.; 4^o]; Hagae Comitis 1743.

Staat der wereld, zo van het joden- als heidendom, ten tyde van de komst van Christus; en een beknopt vertoog van de godsdienst der christenen. Haarlem 1743.

Dit is een vertaling van de ‘Prolegomena’ uit de Historia ecclesiastica, 1-181.

j Explication historique des principales medailles frapées pour servir à l'histoire des Provinces-Unies des Pays-Bas. Amsterdam 1723 [208 pp.; f^o], 1736.

Het werk fungeert als deel 4 van de Histoire des Provinces-Unies (zie: 1).

k Negociations secretes touchant la paix de Munster et d'Osnabrug; ou recueil general des preliminaires, instructions, lettres, mémoires etc. concernant ces négociations, depuis leur commencement en 1642 jusqu' à leur conclusion en 1648 ... 4 tom. La Haye 1725-1726 [489 + 261 + 685 + 618 pp.; f^o].

l Histoire des Provinces-Unies des Pays Bas. Depuis la naissance de la Republique jusqu' à la paix d'Utrecht et le traité de la Barriere conclu en 1715. Avec les principales médailles et leur explication. 4 tom. Amsterdam 1728 [342 + 419 + 473 + 208 pp.; f^o], 1737.

Het vierde deel over de medailles was al eerder verschenen (zie: j). P. le Clercq zette het werk voort (zie: 112, e).

Geschiedenissen der Vereenigde Nederlanden, sedert den aanvang van die Republyk tot op den vrede van Utrecht in 't jaar 1713 en het tractaat van Barriere in 't jaar 1715 gesloten. 3 dln. Amsterdam 1730, 4 dln. 1738.

[p. 93]

Literatuur

Van der Aa, III, 439-457; NNBW, IV, 430-434; A. Juillard, in: J. Sgard, ed., Dictionnaire des journalistes 1600-1789 (Grenoble, 1976) 233-234; A. Barnes, Jean le Clerc (1657-1736) et la république des lettres (Parijs, 1938); R.L. Colie, Light and Enlightenment (Cambridge, 1957); G.F. Cantelli, ‘Jean le Clerc e l'interpretazione delle favole antiche’, in: Vico e Bayle. Premesse per un confronto (Napels, 1971) 31-54; idem, ‘Mito e storia in Jean le Clerc, Tournemine e Fontenelle’, Rivista critica di storia della filosofia, XXVII (1972) 269-286, 385-400; S.A. Golden, Jean le Clerc (New York, 1972); M.C. Pitassi, Entre croire et savoir. Le problème de la méthode critique chez Jean le Clerc (Leiden, 1987); E.O.G. Haitsma Mulier, ‘“Hoofsche papegaaien” of “Redelyke schepsels”. Geschiedschrijvers en politiek in de Republiek in de eerste helft van de achttiende eeuw’, Bijdragen en mededelingen betreffende de geschiedenis der Nederlanden, CII (1987) 450-475.

G. Bono, ed., Lettres inédites de Le Clerc à Locke (Berkeley/Los Angeles, 1959); J. le Clerc, Epistolario 1679-1689, I.M. Sina, ed. (Florence, 1987; uitgave wordt voortgezet).