Repertorium van geschiedschrijvers in Nederland 1500-1800

81 Brandt Sr., Gerard

Amsterdam, 25 juli 1626 - Rotterdam, 12 oktober 1685

Door zijn vader werd Brandt opgeleid tot horlogemaker, maar hij neigde meer tot de dichtkunst. Zijn op achttienjarige leeftijd geschreven toneelstuk De veinzende Torquatus was een groot succes, evenals zijn lijkrede op P.C. Hooft*. Hierdoor trok Brandt onder anderen de aandacht van Barlaeus*, met wiens dochter Suzanne hij later trouwde. Mede op haar aandringen leerde hij Latijn en studeerde hij theologie aan het Remonstrants Seminarium. In 1652 werd hij predikant in Nieuwkoop, in 1660 in Hoorn en vanaf 1667 in Amsterdam. Als geschiedschrijver begon Brandt met de kerkgeschiedenis; zo schreef hij in opdracht van de Remonstrantse Broederschap een vervolg op het werk van Uytenbogaert (zie: 474, b). Brandts biografieën van Hooft en De Ruyter kwamen tot stand in overleg met hun respectievelijke zonen Aarnout Hooft en Engel de Ruyter. Voorts had Brandt een groot aandeel in de totstandkoming van de uitgave van Hoofts verzamelde werken. Ook zijn boek over Vondel vloeide voort uit persoonlijke bekendheid met de dichter, hoewel Brandt het zich gepermitteerd had enige gedichten van Vondel buiten diens wil en weten uit te geven. Brandt is de eerste geweest die een brievenuitgave in het Nederlands op de markt bracht. In religieuze zaken was hij gematigd remonstrants.

a Kort verhael van de reformatie, en van den oorlogh tegen Spanje, in, en ontrent de Nederlanden. tot den jare MDC. Uyt verscheyden geloofwaerdige historien en

[p. 69]

authentijcke stucken onpartijdighlijck by-een gestelt. Amsterdam 1657 [276 pp.; 12^o], 1658 (verb. en verm.); Rotterdam [1699]; Utrecht 1730.

De eerste twee drukken waren zonder de naam van Brandt verschenen.

b Brieven van verscheyde vermaerde en geleerde mannen deser eeuwe: voornamelijk van Jacobus Arminius, J. Uytenbogaert*, Hugo de Groot*, S. Episcopius, N. Grevinchovius, C. Niëllius ... Amsterdam 1662 [483 pp.; 8^o].

Anoniem verschenen.

c Verhaal van de reformatie in en ontrent de Nederlanden. Met eenige aantekeningen en aanmerkingen. Amsterdam 1663 [722 pp.; 8^o].

In het ‘Aan den leezer’ zegt Brandt dat anderen de bovengenoemde uitgave van het Kort verhael van 1657 en van 1658 hebben uitgegeven. Hij komt nu zelf met een verbeterde versie. De ongedateerde Rotterdamse editie [1699] is echter weer een herdruk van die van 1658 (zie: a).

d Historie der vermaerde zee- en koop-stadt Enkhuisen, vervaetende haere herkomste, en voortgangh. Mitsgaders verscheide gedenckwaerdige geschiedenissen, aldaer voorgevallen. Enkhuizen 1666 [207 pp.; 4^o]; Hoorn 1747 (‘Den tweeden druk met een vervolg vermeerdert door Sebastiaan Centen’), Nieuwendijk 1971 (facs.) (zie: 103, b) - Nijhoff/Van Hattum, 45-46.

De eerste druk werd anoniem gedrukt door Egbert van den Hoof, die men vaak als schrijver genoemd ziet.

e Historie der reformatie, en andre kerkelyke geschiedenissen, in en omtrent de Nederlanden. 4 dln. Amsterdam 1671-1674 [847 + 996 pp.; 4^o] en Rotterdam 1704 [976 + 1116 pp.; 4^o].

Deel 1 werd in Amsterdam 1677 herdrukt, 3 en 4 werden voor de pers gereedgemaakt door Brandts zoon Johannes.

The history of the reformation and other ecclesiastical transactions in and about the Low Countries, from the beginning of the eight century, down to the famous Synode of Dort, inclusive. In which all the Revolutions that happen'd in church and state, on account of the divisions between the Protestants and Papists, the Arminians and Calvinists ... 4 vol. London 1720-1723.

An abridgement of Gerard Brandt's History of the Reformation in the Low Countries: containing all that is curious in that most valuable work. 2 vol. London 1725.

Histoire abregée de la Reformation des Pais-Bas. 3 tom. La Haye 1726.

f 't Leeven van den weleedelen, gestrengen, grootachtbaaren heere, Pieter Corneliszoon Hooft, ridder van sint Michiel, drossaardt van Muide, baljuw van Goylandt, en hooftofficier van Weesp en Weesperkarspel, in: P.C. Hooft, Neederlandsche histoorien. Amsterdam 1677 [27 pp. aparte paginering; f^o] (en daarna daarmee telkens herdrukt), Amsterdam 1969 (facs.) (zie: 235, b).

[p. 70]

Het leeven van P.C. Hooft en de lijkreeden. J.C. Matthes, ed. Groningen 1874.

Het leven van Pieter Corn. Hooft en de lykreeden. P. Leendertz Jr., ed. 's-Gravenhage 1932.

g Het leven van Joost van den Vondel, in: J.v. Vondels poëzy of verscheide gedichten ... 2 dln. Franeker 1682, II [89 pp. aparte paginering; 4^o].

Anoniem verschenen. De volgende druk verscheen met de titel: Het leven van den beroemden prins der Nederlandsche dichteren, Joost van den Vondel; behelzende: zyn afkomst; vertrek uit zyn vaderland; onvermoeide naarstigheid, in het beoeffenen van taal- en dichtkunde; zyne verbaazende vordering in dezelven; een getrouw bericht wegens zynen godsdienst; zyne ongevallen, hem, door het vervaardigen van het treurspel, Palamedes, en andere dichtstukken overgekomen; zyne reizen naar Denemarken; een naauwkeurig verslag van alle zyne uitmuntende werken, als mede van zyne krooning op St. Joris Doelen; zyne bekomene bediening, en ontslag van dezelve; en eindelyk zyne ziekte en dood ... Amsterdam [vóór 1772], 1783 (‘vermeerderd en met aanteekeningen verrijkt door L. van Ollefen’).

Leven van Vondel. E. Verwijs, ed. Leeuwarden 1866; J. Hoeksma, ed. Amsterdam 1905.

Het leven van Joost van den Vondel. P. Leendertz Jr., ed. 's-Gravenhage 1932.

Het leven van Joost van den Vondel. M.M. van Oostrom, M.A. Schenkeveld - van der Dussen, ed. Amsterdam 1986.

h Het leven en bedryf van den heere Michiel de Ruiter, hertog, ridder, etc. L. admiraal generaal van Hollandt en Westvrieslandt. Amsterdam 1687 [1014 pp.; f^o], Nieuwendijk 1971 (facs.), Franeker 1988 (facs.); Amsterdam 1691, 1701; Amsterdam/'s-Gravenhage/Rotterdam 1732 (‘derde druk’), 1746 (‘vierde druk’); Amsterdam/Harlingen 1776; 5 dln. Amsterdam 1794-1797 (‘vijfde druk’); 5 dln. Dordrecht 1835-1837.

Uitgegeven door Caspar Brandt*. Voor de uitgave Amsterdam/Harlingen 1776, zie: 460, b.

Leben und Thaten des fürtreflichen und sonderbaren See-Helden Hernn Michaels de Ruiter ... Amsterdam 1687.

La vie de Michel de Ruiter ... où est comprise l'histoire maritime des Provinces Unies, depuis l'an 1652 jusques à 1676. Amsterdam 1698.

In tegenstelling tot wat de titel mogelijk doet vermoeden, bevat dit werk niet meer dan de oorspronkelijke uitgave.

Brandt's Leven van De Ruiter. Bloemlezing. Een leesboek bij het onderwijs in de Nederlandsche taal en letterkunde voor hoogere burgerscholen en gymnasien. J. ten Brink, ed. Arnhem 1864.

Uit Brandt's Leven van De Ruiter. G. Kalff, ed. Amsterdam [1906/1907], 1913.

i Daghwyzer der geschiedenissen, kortelyk behelzende verscheide gedenkwaardige zaken, op elken dag van 't jaar, door de gansche werelt voorgevallen, met de geboorte-

[p. 71]

en sterfdagen van vermaarde vorsten, helden, geleerde mannen en kunstenaren. Amsterdam 1689 [692 pp.; 4^o].

Uitgegeven door de zorg van de zonen Caspar* en Johannes Brandt.

j Het leven van Geeraardt Brandt de Jonge, in: G. Brandt Jr., Een en twintig predikatien ... Rotterdam 1706 [70 pp.; 4^o].

Geschreven door Gerard Brandt Sr. en niet door Johannes Brandt, blijkens de biografie van J. de Haes, 35-36 (zie: 201, a).

k Historie van de rechtspleging gehouden in den jaeren 1618 en 1619, ontrent de dry gevangene heeren Mr. Johan van Oldenbarnevelt Mr. Rombout Hoogerbeets Mr. Hugo de Groot. Nooit te voren gedrukt. Rotterdam 1708 [269 pp.; 4^o], 1710 (‘met aantekeningen vermeerderd’), 1721, 1723.

Volgens het ‘Aan den lezer’ van Johannes Brandt had Gerard Brandt de onderhavige tekst uit zijn Historie der Reformatie weggelaten omdat deze teveel de politiek raakte.

Literatuur

Van der Aa, II, 3, 1186-1190; BLGNP, II, 93-95; NNBW, VI, 184-187; J. de Haes*, Het leven van Geeraert Brandt ('s-Gravenhage, 1740); G.M.C. Loeff, De Nederlandsche kerkgeschiedschrijver G. Brandt (Utrecht, 1864); S.B.J. Zilverberg, ‘Gerard Brandt als kerkhistoricus’, Nederlands archief voor kerkgeschiedenis, nieuwe serie XLIX (1968) 37-58; idem, ‘Gerard Brandt en zijn Historie van Enkhuizen (1666)’, West-Frieslands oud en nieuw, XXXV (1968) 56-70; idem, ‘Gerard Brandt als biograaf van M.A. de Ruyter’, in de inleiding van de facsimile uitgave (Nieuwendijk, 1971); P. Burke, ‘The politics of Reformation: Burnet and Brandt’, in: A.C. Duke, C.A. Tamse, ed., Clio's mirror. Historiography in Britain and the Netherlands. Britain and the Netherlands, VIII, Papers delivered to the eighth Anglo-Dutch historical conference (Zutphen, 1985) 73-85.