Repertorium van geschiedschrijvers in Nederland 1500-1800

[p. 44]

56 Betouw, Johannes in de, en Betouw, Gijsbert Cornelis in de

Nijmegen, 7 januari 1732 - Nijmegen, 20 november 1820; Nijmegen, 13 december 1765 - Nijmegen, 25 maart 1805

Johannes in de Betouw studeerde en promoveerde te Leiden in de rechten. Hij vestigde zich in Nijmegen als advocaat en werd er lid van de vroedschap. In 1798 behoorde hij tot de zeven juristen belast met de opstelling van een burgerlijk wetboek. Naast zijn rechtskennis was ook zijn historische kennis zeer groot. Vooral de in en rond Nijmegen opgegraven Romeinse oudheden werden door hem nauwkeurig beschreven en veelal zelfs aangekocht. Zijn historische belangstelling werd gedeeld door zijn zoon Gijsbert Cornelis, die eveneens te Leiden promoveerde op een rechtshistorisch onderwerp. Doordat vader en zoon nauw samenwerkten en hun meeste werken anoniem verschenen is het moeilijk uit te maken welk aandeel elk van beiden er in had. Zo is de Chronyk van de oude stadt der Batavieren van hun voorvader Smetius* door Johannes in de Betouw in 1785 en 1818 met een vervolg voortgezet. Het voorwoord van 1785 is echter voor de vader door de zoon Gijsbert Cornelis ondertekend. Op de keerzijde van de titelpagina van de Annales Noviomagi en van het Byvoegzel gaf de uitgever Van Goor bovendien een oeuvre-lijst uitsluitend als het werk van Johannes. Gijsbert Cornelis in de Betouw publiceerde de verschillende brieven van andere geleerden over opgegraven Romeinse oudheden (zie hieronder: a-g).

a De lucernis veterum reconditis in agro Neomagensium suburbano et intra oppidi pomoeria effossis Jo. Fred. Gronovii*, Nic. Heinsii et Jo. Smetii* epistolae ex autographis editae. Neomagi 1783 [55 pp.; 8^o].

b De fibulis antiquorum vestiariis in agro Neomagensium suburbano ad Gallicam Vahalis ripam erutis Cl. Salmasii*, Jo. Fred. Gronovii*, et Joh. Smetii* epistolae ex autographis editae. Neomagi 1783 [43 pp.; 8^o].

c De columna milliaria Imp. Caes. Nervae Trajani supra Neomagum in pago Beek effossa Jo. Is. Pontani* et Jo. Smetii* epistolae ex autographis editae. Neomagi 1783 [21 pp.; 8^o].

d De castris veteribus, Ulpiis sive Trajanis, Colonia Trajana, Burginacio, Harenacio, Batavorum oppido illustrium eruditorum epistolae ex autographis editae. Neomagi 1783 [41 pp.; 8^o].

e De aris et lapidibus votivis ad Neomagum et Sanctenum effossis Gisberti Cuperi* epistolae ex autographis editae. Neomagi 1783 [36 pp.; 8^o].

f De monumentis sepulcralibus praesidiariorum militum Romanorum legionis X geminae ad Neomagum conditorum Jo. Is. Pontani* et Jo. Smetii* epistolae ex autographis editae. Neomagi 1783 [27 pp.; 8^o].

[p. 45]

g De Mercurii, Harpocratis aliisque Romanorum sigillis ad Neomagum erutis et inscriptionibus antiquis Gisberti Cuperi* epistolae ex autographis editae. Neomagi 1784 [43 pp.; 8^o].

h Chronijk van de stad der Batavieren ... door Johannes Smetius vervolgd tot den jaare MDCCLXXXV. Nijmegen [1785] [272 pp.; 8^o] (zie: 446, c), en Handvesten en onuitgegeevene charters behoorende tot de beschrijving en Chronijk van Nijmegen, en vervattende eenige der aldaar vermelde voortreffelijke vrijheden en voorrechten, door de roomsch-keiseren en koningen, mitsgaders heeren, graaven, hertogen enz. aan de stad en burgerije van Nijmegen verleend: met een lijst van handvesten en gunstbrieven door de Frankische koningen en roomsch-keiseren gegeeven op den Burg of het Valkhof te Nijmegen; en van eenige aldaar voorgevallene en door hun verhandelde zaaken. Nijmegen [1785] [338 pp.; 8^o] - Nijhoff/Van Hattum, 285.

Anoniem verschenen. Vanaf p. 149 is de Chronijk het werk van In de Betouw.

i Vertaaling en korte uitlegging van de opschriften op altaaren en gedenk-steenen der Romeinen, binnen en omtrent Nijmegen uitgegraaven, en op het raadhuis aldaar geplaatst. Nijmegen 1787 [104 pp.; 8^o].

Anoniem verschenen.

j Vervolg der handvesten van Nijmegen en andere onuitgegeevene charters, bij de opening van den blok ontdekt; met een bijvoegzel, betrekkelijk tot de convents- of algemeene landdagen, door de Frankische koningen en door de Duitsche keiseren gehouden te Nymegen. Nijmegen 1789 [181 pp.; 8^o].

Anoniem verschenen.

k Annales Noviomagi, oppidi olim Batavorum, hodie primariae Gelrorum civitatis. Noviomagi 1790 [244 pp.; 8^o].

Anoniem verschenen.

l Byvoegzel tot de Annales en Chronijk van Nijmegen uit de rekenboeken en guedesdagboeken. Nijmegen 1792 [47 pp.; 8^o].

Anoniem verschenen.

m Iets betreffende de gevondene oudheden op de Winseling, Lennepe-kamer, en den Roomschen Voet; benevens eene vertaaling en uitlegging van een grafsteen van P. Cornelius Licinius, bij het ontblooten der grondslagen van den burgt ontdekt. Nijmegen 1802 [43 pp.; 8^o].

n Lotgevallen en eindelyke ondergang van den van ouds alom vermaarden burgt binnen Nymegen, gevolgd door: Byvoegsel tot de lotgevallen van den gewezen burgt te Nijmegen betreffende de aloude capellen aldaar. Nijmegen [1804] [78 + 24 pp.; 8^o].

o Nijmegen verdeeld in wijken, straaten, steegen en streeken boven en beneden de

[p. 46]

stad, met Ubbergen, Beek, en de Holle Doorn, voor zoo verre betreft het geen aldaar gevonden is van Romeinschen oorsprong en ouderdom. Nijmegen 1805 [59 pp.; 4^o].

Later verscheen nog een Byvoegsel ... Nijmegen 1806 [8 pp.; 8^o].

p Vervolg der kronijk van Nijmegen tot den jare 1818. Nijmegen 1818 [43 pp.; 8^o] (zie: 446, c) - Nijhoff/Van Hattum, 286.

Anoniem verschenen.

q Romeinsche overblyfselen, opgedolven in den omtrek van Nymegen door Italiaansche en Fransche oudheidkundigen beoordeeld. Nijmegen 1819 [28 pp.; 8^o].

r Kerken en godsdienstige gestichten te Nymegen. S.l.s.a. [18 pp.; 8^o].

s Beschrijving en verklaring van Romeinsche opschriften op twee groote steenen op Duivenvoorde, bij Voorschoten. S.l.s.a. [15 pp.; 8^o].

Literatuur

Van der Aa, II, 1, 458-460; NNBW, VI, 110-111; J.A. Schimmel, ‘Het “Blok”, In de Betouw en de “Handvesten”’, Numaga, XV (1968) 69-80; A.V.M. Hubrecht, P.B.M. Sliepenbeek, ‘Verzamelingen van Romeinse oudheden in Nijmegen 1750-1850’, in: W.A. van Es, A.V.M. Hubrecht, ed., Archeologie en historie. Opgedragen aan H. Brunsting bij zijn zeventigste verjaardag (Bussum, 1973) 495-500.