De kroniek van Godevaert van Haecht over de troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders

Julius 1565.

[9 Juni 1565]

⁺ Item op den 9 dach Julius so ginck men tot Antwerpen en in vuel plaetsen prossessie: en dien voernoen werdt 't verboden te wercken; en dit werdt gedaen, omdat den Torck ontrent Italien op het eyland van Rohdes was comen, nou Malta gheheeten, en hadde de stat Malta vast beleghert. En so, dat vuel galeyen van Venegien, van Napels en elders derwaerts gevaeren waeren om ontset te doene den eylande van

+ Prossessie omdat den Torck voer Malta was.

[p. 9]

⁺ Malta. En dit was den princepalen sluetel, om dan voorts in Italien te comen. Nochtans sommighe wysere dan ick, presumeerden dat het den paus zelve besteken hadde, dat den Torck dit jaer op de kristenen viel, gelyck syn vorsaeten dicwils gedaen hebben; oft ander princen teghen malcanderen gehust, maer dit om dat Maximilianus, den keyser, hem niet en hadde laeten croenen van den paus, seggende dat de vorsten hem te Aken gekroont hadden, en dat sulcx hem genoech was. En de vorsten hadden sommighe dingen voerhanden om het pausdom te krencken in⁺ Nederlant, 't welck Carel de 5. beleeft hadde, te weten, 't Confessie van Ausborch daer te... (een regel afgesneden)⁽¹⁰⁾.

+ Sommige seyden dat het s'paus besteck was, niet denckende dat hy in Italien sou comen, maer in Hongarien.

+ Desen keyser Maximiliaen die werdt hier na corts van den paus omgecocht, also dat hy in 't gene dat den paus teghen was, niet doen en wilde.

(10) Gebodboek, vol. C, f^o 13, 8 Juli 1565. Zie A.A., I, blz. 281.
E. Van Meteren, dl. I, blz. 309.

[14 Juli 1565]

Item deestyt so werden tot Antwerpen ende mede in andere plaetsen sommighe dieven geraeybraeckt levendich. En dat was nou by den edeldom van den hove ghesloten, dat men se van nou voordaen so straffen⁺ souden, doerdien sy overal so vuel quaets deden. 2 werdt er tot Antwerpen op den 14 Julio also gedoyt, die met haer geselschap 150 cappen en mantels gestolen hadden, sonder alle die moorden, die se bedreven hadden. Onder dese was er, die noch gevangen waeren, daer er eene afwas, die den stommen man maeckte, die men seer vuel tormenten aen dede, eer hy spreken wilde, toch so clapte hy somtys in synen slape; en syn geselschap bekende dat hy wel dryerley talen conde, en bleef also langhe gevanghen. Maer van die was er noch tot Loven also gedoyt, en eenen tot Bochout by Antwerpen levendich verbrant; eenen packer hadden sy recht eer sy gevanghen werden tot Antwerpen scier syn hooft ghecloven, die in grooter pynen leefde noch 3 daeghen: en den stommen werdt op den eersten September geraeybraeckt en sprack dryerley talen: so lange gereest eer hy woude spreken⁽¹¹⁾.

⁺ Item in dese maent werdt te hove ontboden den cardinael Granvelle als nieuwe bisschop van Mechelen van den edeldom van den lande, en hy was in Italien. Men seyde, daer waeren brieven aen hem ende sy dreychden hem om syn goeden en renten alhier te confisqueren. Maer wat sy screven, hy en quam niet, mits sommighe edelen met hem twistich waeren, omdat hy in't jaer 1563 het landt meynde vol bisschoppen te steken, dwelck oock meest doer synen raet was en doer raet van de inquisitie van Spangien ende hy soude als overste bisschop geweest hebben over alle andere, ja oft als paus in Nederlandt, want hy was tot Mechelen als bisschop inghehaelt van alle de pristers. Ende dat het de stat van Mechelen so lichtelyck concenteerde, dat deden sy, omdat sy daer meynden groote welvaert by te verkryghen, omdat het hof van de bisschoppen daer sou geweest hebben. Maer alle andere steden waeren er seer teghen, ende en wilden geenen bisschop hebben. Sommighe, so ick onthouden hebbe, werden diertyt d'een poorte ingehaelt en d'ander uytgeleyt, also dat weynighe van werden bleven; ja meest geen en wilden en dreychden doot te slaen, gelyck tot Antwerpen en elders, 't Gemeyn volck relde, also dat den Cardinael ten lesten hem versach uyt den lande⁽¹²⁾.

+ Den edeldom ordineert scerpe justicie teghen de dieven.

(11) A.C., blz. 64-65.
Prims, Briefwisseling Magistraat, 1565-1566, blz. 413, n^o 10.

+ Van den cardinael Granvelle die alle listen dede om Nederlandt vol bisschoppen te steken en den edeldom te verdrucken.

(12) Over de rol van Granvelle in verband met den Nederlandschen opstand.
F. Rachfahl, dl. II, blz. 288 en volg.
Hier is denkelijk bedoeld, het bevel der regentes aan den aartsbisschop van Mechelen, de besluiten van het Concilie van Trente in zijn gebied te publiceeren: 11 Juli 1565. Cfr. E. Gossart, L'Etablissement du Régime Espagnol dans les Pays-Bas, p. 53. Bruxelles, 1905.

[p. 10]

⁺ Item in't eynde deser maent so viel't vuel reghens met donderen ende dit jaer waeren er luttel kriecken: sy gouden een st. en 2 st. het pont, maer haver, gerst, boeckweyt hadden wel haer weder en hebben daer geweest gelyck 't coren.

Item in't eynde deser maent quam de tydinghe dat den Torck van Malta vertrocken was, en heer Jan Valet commandador van Malta scryft aldus aen den conick, welck ick op corste den sin verhale:

‘Als hoe den Torck in Junio gewelt doende op dit eylandt voer Sint Elmo, daer de vyanden sommige stormen opgedaen hebben 4 ueren lanck durende, meer door miraculen wederstaen dan anders, want sy den Torck tot 4 reysen van binnen daer afsloegen, verliesende vuel volcx, ontrent⁺ 2000; maer de cristenen verloren oock 200 mannen en 150 gequetst. By welcke victorie wy seer, scryft hy, vercloeckt syn, hopende Malta wel te houden, so verre eenighe bystant van volcke gesonden werdt, waertoe men in Spaengien en Italien gereetscap maeckte’. Hij screef oock dat de vyanden gescoten hadden op Malta, binnen 18 daghen 13000 scueten, maer syn nou seer vercoelt, en niet so furieus, scryvende de plaetse waer de bystant van scepen best soude mogen arriveren, sonder van de Torcken belet te worden⁽¹³⁾.

+ Van den fruyte.

+ Van Malta en van den Torck die in 't eylandt was en van de stat vertrock.

(13) Zie Van Meteren, dl. I, blz. 309.
M. Brosch, The Height of the Ottoman Power (The Cambr. Mod. Hist., 1904), blz. 12. - Het was de vice-koning van Sicilie, don Garcia de Toledo, die de lang verbeide hulp bracht en het ontzet bewerkte.