Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 15

6759. 1644 maart 12. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Paratus ad bellum in hoc regno famam re maiorem habent.² Dissidia in aula³ manent vetera et erumpunt nova. Rogaverat reginam regentem Angliae regis legatus, ut dux Bellifortius e carcere liberatus in Angliam ire sineretur. Regem Angliae sponsorem fore nihil eum regni Francici aut reginae rebus nociturum. Gratissimum regi suo id beneficium fore, non modo ob humanitatem et communem principum necessitudinem, verum etiam quia pater Bellifortii, dux Vindocinensis, in Anglia cum esset, regem adiuvisset et pecuniis et fidis consiliis. Haec opera adeo Bellifortio nihil profuit, ut ex eo tempore multo quam ante arctius sit custoditus; praeterea ad ipsum ducem Vindocinensem in oppido Vindocina capiendum quatuor missae sunt cohortes. Quo ille intellecto se surripuit, capto itinere Italiam, ut creditur, versus. Dux Guisius et comes Coliniacus apud parlamentum Parisiense alter videre alterum et comiter collocuti. Cognitio de crimine ampliata, id est sepulta, quia et illi duo et duo eorum adiutores solenniter testati sunt ex casu, non ex provocatione pugnatum, contra quam se res habebat, sed parlamentum hoc et credere volebat et credi ab aliis, ut ab edictorum executione excusaretur. Caeterum inter ipsos illos duos nulla adhuc satisfactio intervenit, et facile his in locis recrudescunt eiusmodi vulnera. Iam vero et cardinalem Mazarinum offendit dux Anguianus eo quod ipsum invisens minus salutavit officiose; et ducem Aurelianensem princeps Condaeus, defugiens in consilium ire quod in palatio ducis Aurelianensis⁴ habebatur, nisi regina de re tota edocta id fieri imperaret, sicut et fecit.

Fervent et theologicae controversiae, tum illa de gratia et libero arbitrio, quam prope sopitam resuscitavit Jansenius, Iprae episcopus, nunc mortuus,⁵ contra quem eiusque in Gallia admiratores in ingenti opere Theologicorum dogmatum multa et acria scripsit Dionysius Petavius,⁶ et contra eos iesuitae Romae impetrarunt pontificis decrerum,

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 185; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 401 no. 523. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 211. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna (no. 6760).

2 De voorbereiding van de campagnes van de Franse legers.

3 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. 12 maart 1644 (no. 6758).

4 Het paleis ‘le Luxembourg’ te Parijs (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 157).

5 Cornelius Jansenius (1585-1638), geboren te Acquoy, hoogleraar in de theologie te Leuven, was in 1635 benoemd tot bisschop van Ieper. Zijn ‘opus magnum’ Augustinus [seu doctrina S. Augustini de humanae naturae sanitate, aegritudine, medicina adversus Pelagianos et Massilienses] werd twee jaar na zijn overlijden te Leuven gepubliceerd. Een Parijse herdruk volgde in 1641 (BNB X, kol. 105-130, en L. Ceyssens, Sources relatives aux débuts du Jansénisme et de l'Antijansénisme 1640-1643, Leuven 1957).

6 Denis Petau S.J. in boek X van zijn Theologica Dogmata, Parijs 1643-1644; zie no. 6543 (dl. XIV).

[p. 224]

quod eorum adversarii rite publicatum negant;⁷ tum vero altera de restituendo usu poenarum canonicarum adversus gravium peccatorum manifestos, et an qui secretum crimen confessus est paratusque est ea adimplere quae ei a poenitentiario iniunguntur, statim communicare sacramento suadendus sit, an dissuadendus. Dissuadent id multi archiepiscopi, episcopi et doctores, qui ad purgandum animum tempus aliquod interponendum putant. Contra sentiunt iesuitae.⁸ Et ea quoque de re librum scripsit Petavius, sed et alium princeps Condaeus nomine tamen suo non addito, qui et hoc auctoritate sua effecit, ut defensor vehemens contrariae sententiae Arnoldus, Sorbonae doctor, ex Gallia egredi et in Italiam se conferre iussus sit, quae res partium studia inflammavit.

Dux Elbovius in Picardia, quae ipsius praefectura est, negat se cuiusquam nisi ducis Aurelianensis imperia passurum. Dux Bulionius quia Sedani possessione ferme exclusus ius tamen et nomen retinet, non contentus eo honore qui ducibus et paribus exhiberi solet, eum desiderat qui summis principibus exhibetur. Marescallus vicecomes Turenae sperat se habiturum duodecim pedirum, sex equitum millia. Videtur ad Treviris proxima se nunc vertere. Tentatur hinc ad speciales pactiones dux Carolus,⁹ male convenire creditus cum caesarianis et Hispanis, quod qualia promissa ei fuerant hiberna, non sunt exhibita.

Ducissae Sabaudiae restituuntur Chirascum et Carmandiola, non item arx Taurinorum. Piccolominaeus adhuc in Arragonia manebit et exercitui Hispanico in Catalaniae finibus imperabit. Bellum ibi ante Aprilem incipi locorum ingenium non fert. Helvetii alii Araviae, alii Lucernae congregati, ut locis ita sententiis dissident. Pax futura creditur inter Romam et contra foederatos, papa circa exitum vitae laborante prosperam sui‹s› relinquere memoriam. Gressio huc reverso Sabranus mittitur residens in Anglia futurus pro Gallia. Audimus autem Scotorum res in Anglia bene procedere, premi ab eis oppidum Novum Castellum;¹⁰ regi autem a proceribus qui Oxoniae sunt, conferri centum millia sterlingorum. Ragozii motus in magno hic rumore sunt.

Deus, excellentissime et illustrissime domine, Sublimitatis tuae consilia ipsi, regno orbique christiano prosperet,

tuae Sublimitatis devotissimus cultor,
H. Grotius.

7 De controverse over de authenticiteit van de bul ‘In eminenti’ van 6 maart 1641 (=1642). Met de afkondiging wachtte men in Rome nog een jaar (19 juni 1643) (Bullarum, diplomatum et privilegiorum sanctorum Romanorum pontificum Taurinensis editio XV, p. 92-102). In Frankrijk waren de jezuïeten de eersten die beslag konden leggen op een exemplaar met de pauselijke veroordeling van de leer van Cornelius Jansenius. Voor medestanders van de bisschop van Ieper een aanleiding om aan de echtheid van het document te twijfelen ([Antoine Arnauld], Observations sur une bulle prétendue ..., en Secondes observations sur la fausse bulle qu'on a fait courir depuis quelque temps contre la doctrine de sainct Augustin expliquée dans le livre de M. l'Evesque d'Ipre, 1643). Desondanks liet de aartsbisschop van Parijs de bul op 11 januari 1644 in de kerken afkondigen. Vier dagen later kwamen de doctores van de Sorbonne in een bijzondere zitting bijeen om advies uit te brengen over de inschrijving van de bul in de officiële registers. Zij schortten hun oordeel op (Bots-Leroy, Corresp. Rivet-Sarrau II, p. 178-179 en p. 184).

8 Het debat over De la fréquente communion où les sentimens des Pères, des Papes et des Conciles, touchant l'usage des sacremens de pénitence et d'eucharistie sont fidèlement exposez, Parijs 1643, van de jansenistische theoloog Antoine Arnauld. De jezuïeten waren ontstemd over het feit dat minstens 4 aartsbisschoppen en 12 bisschoppen hun instemming met het verschijnen van deze memorie hadden betuigd; zie nos. 6403 (dl. XIV) en 6758.

9 De Gazette 1644, no. 26, dd. 12 maart 1644, publiceerde het nieuws: ‘le duc Charles est tousjours logé avec ses troupes dans le Luxembourg, fort mal satisfait des impériaux et des Espagnols, qui ne lui veulent point fournir les quartiers d'hyver qu'ils lui avoyent promis’.

10 De expeditie van de Schotten tegen de koningsgezinde legers. In Newcastle legde William Cavendish, markies van Newcastle, de laatste hand aan de verdedigingswerken (CSP Ven. 1643-1647, p. 77).

[p. 225]

Lutetiae, II/XII Martii 1644.

Iam nunc intelligo ducem Bulionium, cum aliud obtinere nequeat, paratum pro Sedano accipere Arverniam, Castellum Theoderici et Albreti ducatum. Praeter magnos exercitus Villeregius minorem habebit, quem vertet quo erit usus. Regina in terris pro viduitatis solatio sibi assignatis iura habebit summi imperii, excepta moneta et abolitionibus. Doctor Arnoldus accepto imperio ex Gallia exeundi petit causam suam cognosci secundum privilegia Sorbonae. Vidimus foedera facta inter Cornwalliam et comitatum Devonensem ad faciendum exercitum XVIII millium, comparanda arma et pulverem pro rege et liturgia Anglicana. Somersetiani et Dorsetiani ab illis ad idem foedus sollicitantur. Apud Massiliam longo tractu ad Nicaeam usque terra tremuit.¹¹

11 Eind februari werden de bewoners van de streek tussen Grasse en Nice opgeschrikt door een zware aardbeving (Gazette 1644, nos. 26 en 28, dd. 12 en 19 maart 1644).

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Rumores re maiores de apparatu belli. Dissidia in aula Gallica et controversiae theologicae et alia huius generis. De Turenae exercitu. Acta cum Lotharingo. Sabauda restituta. De Piccolominaeo. Helvetii congregati. Spes pacis a papa. Sabranus residens in Anglia. Anglica. Ragozii motus. A Bulionio obtenta. Villeregii exercitus. Reginae iura in terris assignatis. Arnoldi exulis petita. Foedera inter quosdam Angliae comitatus. Terrae motus circa Massiliam.