Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

6534. 1643 november 14. Aan A. Oxenstierna.¹

[Excellentissime et illustrissime domine,]

Die huius mensis decimo, ut hic numeramus, accepto ad reginam regentem aditu tradidi et literas gratulantes de Theodonisvilla et alteras de foedere observando, cum signato eius argumenti instrumento.² Regina cum ei dixissem cum literis congruentia et ea narrassem quae Torstensonio et Konigsmarckio evenerunt,³ gratiis actis reginae nostrae serenissimae, potentissimae ac clementissimae de gaudio super Galliae rebus prosperis vicissim se cum gaudio dixit intelligere res prosperas nostras. Et cum de pacis voto aliqua interiungerem, dixit non debere in eo negotio seiungi regna quae bello coniuncta fuerint. Cumque ei et Hassicae principis negotia commendassem, multum extulit eius fidem et constantiam, dixitque se eius causa facturam quicquid fieri posset.

Regina regens, et mulier et Hispana origine eoque facilis ad credenda ostenta, nuper venit ad plebeiam feminam, nervorum distentionibus, quas Graeci spasmos vocant, obno-

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 266 (in de hand van een andere copiïst); gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 356 no. 506. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 143. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna (no. 6535).

2 De gelukwens van zijn regering met de verovering van Thionville (8 augustus 1643) was op 19 september opgesteld (no. 6434). De brieven met de bevestiging van het vernieuwde Frans-Zweedse subsidieverdrag, dd. 28 juli/7 augustus 1643, waren nog langer onderweg geweest. Deze documenten ontving de Zweedse ambassadeur pas op 3 november (no. 6350).

3 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. 14 november 1643 (no. 6533).

[p. 693]

xiam ut puto. Ea simul ut regina advenit, mortuae in modum se extendere, continere spiritum, palpitare pectore, confusum quiddam primum eloqui, deinde distinctius, Deum a se conspectum. Rogante regina ecquid Deus diceret, respondit hoc eum dicere, damnatam fore reginam ni pacem cum Hispano faceret. Poterat regina moveri talibus, nisi cardinalis Mazarini oraculis addixisset animum.⁴ Is vero bellum trahi e re sua existimans, non per Galliam tantum sed et alibi spargit hunc rumorem, non posse reginam, quae tutelare duntaxat ius habet, quidquam reddere eorum quae bello sunt parta. Viri tamen magni aliter sentiunt: posse id reginam facere, sed consulto toto Status consilio et accedente parlamenti Parisiensium, quae parium est curia, autoritate; nam et in privatis minorum bona vendi gravibus ex causis et ex iudicis decreto; in regnis praeterea et infante rege non deficere regiam potestatem, in qua comprehensum est et ius ea faciendi quae ad pacem sunt opus; multaque sunt eius rei tum alibi, tum in Gallia exempla. Adeptus est intra breve tempus cardinalis Mazarinus quantam Riceliacus unquam habuit autoritatem; et Riceliacus rege invito, hic vero plane volente regina. Metuenda tamen mutatio, quia Galli quae a rege suae gentis pertulere, non facile ab extranea perferent, rerum administro praesertim non minus extraneo, nullis hic fulto amicitiis aut affinitatibus. Motus manent tum alibi tum in Santonibus.⁵ Nec aliter fieri potest, quia opes invidiosae relinquuntur penes eos qui eas miris modis corrasere, et id agitur, ut duret bellum, quod sine novis gravibusque in plebem oneribus fieri nequit.

Fine Octobris et initio mensis huius Gallicae copiae ad Oppenhemum⁶ Rhenum transiere, nihil contra id molientibus Bavaricis, qui in tractu Badensi se continent et aucti sunt Lotharingicis copiis Hazfeldiumque cum quinque hominum millibus iam iam expectant, exemtis per eum periculo eis qui Hoxterae erant circumsessi. Non videntur mihi Galli multum promoturi tantis hostium copiis. Nam supplementum quod Guebriano addidit dux Anguianus, non est supra quinque hominum millia. Ante autem sex millia non habebat Guebrianus. Videntur Galli hoc tempore nihil maius quaerere quam commoda militi hiberna per Sueviam Franconiamque, connivente forte Bavaro.

Dux Anguianus hic est.⁷ Agam ei gratias pro navata opera. Rediit ad Francofurtensem conventum legatus Wurtzburgicus. Expectantur et illi a Brunsvicensibus, qui plane creduntur acturi caesaris negotia; item Noribergenses, qui itidem expectantur. Quanquam enim ea civitas antehac causam libertatis acriter tutata est, cogitur tamen nunc mutare velificationem, quia adversus creditores suos beneficio imperatoris indiget ad obtinendam dilatoriam exceptionem quinquennalem. Oblivionis lex qualis in Francofurtensi conventu concepta fuerat, sicut ordinibus nimis arcta, ita imperatori eique faventibus aequo laxior videtur. Consensere electores iam omnes, ne negotium Palatinum alibi quam Viennae tractetur. Quare domui afflictae spes omnis, quamdiu Britannia in suis malis manet, posita est in constantia Suediae Galliaeque et conciliatoris Dani. Galli, ut eloquar quod sentiam, parum eam rem curant, sed tamen eius obtentu retundent postulata partis adversae.⁸ Filius Neoburgici ducis Francofurti splendidum sibi comitatum parat crediturque futurus caput legationis caesarianae ad pacem. Id si est, ibit hinc eo Longovillanus.

Qui legatos se dicebant, alter Poloni, alter Dani, non nisi residentes sunt. Danus abiit nulla hic re peracta, nisi quod de rebus Hispaniae, unde venerat, magnificentius locutus fuit quam se ipsae habeant, de rebus autem Galliae cum aliquo contemtu. Polonus, Mazarini vetus amicus, hic manebit, non puto ad commendandas res nostras. In Burgundiae comitatu audimus Hispanos inter et Gallos indutias factas ad medium Novembrem.

4 De regentesse vond eind oktober een brief in haar bed waarin een anonymus haar waarschuwde voor de gevolgen van haar vertrouwelijkheid met de Italiaanse eerste minister (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 117).

5 In een voorstad van Saintes hadden de opstandelingen een comité van twaalf ‘sages’ gevormd (Chéruel, Histoire de France pendant la minorité de Louis XIV I, p. 215).

6 Lees: ‘Ottenhemum’.

7 Op 9 november vertoonde Louis II de Bourbon, hertog van Enghien, zich weer in Parijs (Gazette 1643, no. 145, dd. 14 november 1643).

8 In een brief aan koning Christiaan IV van Denemarken, dd. 28 augustus 1643, had de Franse regering gepleit voor een internationale regeling van de kwestie van de Palts (Acta pacis Westphalicae; Die kaiserlichen Korrespondenzen I, p. 107-108 en p. 115-116).

[p. 694]

Quinque cohortes in Turonensem agrum mittuntur ad puniendos motus, qui et ibi surrexerunt. Princeps Condaeus ex arboribus caesis Damartini et Chantilliaci duos fecit milliones. Id ipsi manebit, [etiam]si forte donatio ei a regina facta aliquando controversiam recipiat. Manet adhuc multis in locis caritas annonae. Quatuordecim nova edicta ad pecunias quaerendas pariuntur. Sententiae datae de demoliendo huguenottorum templo ad Melam quominus in rem conferantur, nobilitas loci se opponit. Marescottus a Roma rediit, vetitus hinc quidquam amplius agere pro episcopo Bellovacensi. Ducissa Mombasonia Mombasoniae est, Chevreusia Salmurii. Per urbem hanc passim locantur custodiae militares reprimendis seditionibus, quarum non absunt semina. Vicecomes Turenae et Gassio ante alios putantur fore Franciae mareschalli. Sabaudus ad pacem legatus, comes Sancti Mauritii, etiamnum hic est.

In Italia oppidum Pontis Sturae Gallis deditum est die 28 mensis Octobris, ita ut Hispani in Pedemontano et Montisferrato tractu nihil iam teneant praeter Vercellas et Santiam. In Hispania Portugalli Tuyam oppidum cepisse dicuntur, non longe a Badaiossa. Opponunt se eis Castellani cum octies mille peditum, equitibus mille sub cardinali Spinola.⁹ Eorum vero quae in Catalania sunt, obsessum eunt Monsonem cum exercitu XII[I] millium. Fama hic vagatur in Hispania comitem Aymontium damnatum capitis, ducem Medinae-Sidoniae ad carcerem perpetuum.

In Anglia rex comiti Harcurtio conditiones perscriptas dedit, sub quibus pacem cupiat. Vult autem ille irrita quae invito sibi expressa dicit, ut parlamentum quamdiu velit congregatum maneat liceatque ei coire iterum sine regio assensu et ut episcopi exsint ex parlamento. Harcurtius Londinii expectatur, ut ibi tentet quid confieri possit. Princeps Mauritius Palatinus cum periculo aegrotare dicitur. Si moritur, erit in eo iactura non levis ad res regias. Nam et animo valet et fratre Roberto est amabilior.¹⁰ Legatus a Darmstadiensi hinc abiit re nulla peracta, quantum quidem intelligere potuimus.

Deus, etc.

Lutetiae, IV/XIV Novembris 1643.

Comes Chavigniacus in consilium non venit nisi vocatus, quod raro fit.¹¹ Videtur honor ei magis datus, quo ab inimicis eo praesidio sit tutus, quam quod magnus eius futurus sit usus. Sunt hic seditiones et in Andegavensi tractu et Incolismensi. In comitatu Burgundiae Pauliniacum et aliae arces sunt dirutae. Agitur de commercio cum Hispania restituendo. Publicani quingenta millia francorum regi dant pro mutua in eam summam, quam in adventum novi regis collaturi sunt omnes qui sunt in honoribus et artificum collegia. Ii qui religionis sunt reformatae multa queruntur. In Anglia Hullam audimus exemtam regiorum obsidio. Contra vero principem Mauritium revaluisse et premi ab eo Plimutham.

9 Kardinaal Agustín Spínola († 1649), aartsbisschop van Santiago de Compostela, ontving tijdelijk het opperbevel over het Spaanse leger in Galicië (EC LVII, p. 831-832).

10 Grotius had prins Moritz († 1652), vierde zoon van keurvorst Frederik V en Elisabeth Stuart, tijdens diens verblijf in Parijs (1638-1640) beter leren kennen. Als legerleider was hij de mindere van zijn oudere broer Rupert (Robert) van de Palts.

11 De van zijn taak ontheven vredesonderhandelaar Léon le Bouthillier, graaf van Chavigny, diende de regentesse ‘dans ses Conseils’ (Lettres Mazarin I, p. 369 en p. 382).

Bovenaan de brief in de copie te Dresden: Axelio Oxenstiernae.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Colloquium cum regina Galliae habitum refert. Cum illa foedus a Suedia renovatum perhibet. Illius favorem in Suediam et Hassiacam memorat. Iudicium de genio nationis Hispanicae. Lepida historia, quae studium pacis cum Hispano ineundae reginae suadere potuisset. Mazarini de autoritate reginae in pacis negotio iudicium. Num minorennitatis tempore provinciae possint alienari? Mazarini autoritas. Germanica. Gallorum bellum in Germania se ipsum alit. Norimbergenses cur caesaris partibus fuerint dediti. Palatini restituendi spes in quo posita. Principes utrinque ad pacem deputati. Danis et illorum legatis iniquus censor. A Polonorum legato sibi et Suediae metuit. Condaei prudentia oeconomica. Varia. Italica. Hispanica. Anglica. Chavigniaci autoritas decrescit. Varia.