Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

6179. 1643 april 18. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Sollicitos nos merito habet regis valetudo,² non sane qualis vulgatur qualemque optare debemus. Iecur ei effluere dicitur, aiunt medici in aliquot menses ei posse vitam produci, nisi deliquia, quibus saepe tentatur, eum abripiant.³ Quodsi quid ei eveniat, quale fert mortalitas, multa sunt mala ante oculos. Raro enim pupillare regnum et muliebris tutela in Gallia sunt sine bellis civilibus. Nec id ignorant, quorum nunc res Gallica in manu est, unde creduntur laboraturi, ne in idem tempus incidat bellum externum et civile. Ad civile evitandum ambitur opera principis Condaei;⁴ ad ponendum externum, ut una cum sociis fiat, tempore opus est. Indutias longas, per quas Galli possessionem retineant, non videntur daturi aut imperator aut Hispanus. Dicitur huc pacis promovendae causa venturus Matthias, ducis Ethrusci frater.⁵ Protestantes, suspicax hominum genus, ut ait Thuanus,⁶ putant pontificem id omnimodo acturum, ut Suedi e Germania discedant. Qui res hic

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs, Landesbibl., C 61, 134; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 275 no. 476. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 49.

2 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. 18 april 1643 (no. 6178).

3 Zie over 's konings ziekte, P. Chevallier, Louis XIII, p. 649-651: ‘Pathologie de Louis XIII’.

4 Henri II de Bourbon, prins van Condé, leidde tijdens de ziekte van de koning de bijeenkomsten van de ‘Conseil d'Etat’ (Staatsraad).

5 Mattias de' Medici (1613-1667), bevelhebber van het leger van zijn broer, groothertog Ferdinando II van Toscane (EI XXII, p. 695).

6 Vermoedelijk een uitspraak van de historicus Jacques-Auguste de Thou (1553-1617), zoon van de bekende zestiende-eeuwse rechtsgeleerde Christophe de Thou; vgl. Cardinal de Retz, Oeuvres, p. 1244-1245.

[p. 217]

regunt et eorum nomine Davausius⁷ affirmant sine sociis se nihil acturos; addit Davausius anniti se, ut arma in Germaniam vertantur. Spes mihi fuerat data adeundi regem, sed inanis, ut apparet, nec conqueror, cum idem aliis eveniat.

Noyerius, velut accepta a rege excusatione maiorum curarum, retinet inspectionem in arcem Fontis Bellaquei, in fabricas regis, monetam et typographeium. Causae, quae contra eum afferuntur, non graves sunt, nempe quod maximos exercitus dederit propinquis suis Mottae Odincurtio⁸ et Ossenvillio,⁹ quod sacerdotia omnia et munia publica in propinquos suos conferri curaverit. Caeterum lucri abstinens ipse, suos ad idem condocefecit. Germani duces multum semper de eo conquesti sunt.¹⁰ Sed et nunc Vinariensi militi negatur pecunia, nisi novum sacramentum faciat regi soli, sine ulla, ut antehac, Germaniae mentione.

Erlachius autem periculose aegrotat, non sine veneni suspicione. Vetuit rex frumenti evectiones. Iesuitae apud plebem manent in suspicione eius culpae, ita ut in publico eorum quidam etiam verberati sint. Dinetus adhuc apud regem manet.¹¹ Mileraius in regis gratia nutat. Dux Anguianus, Halerius, Jevrius ad Picardicum finem iere. Ossenvillius huc venire dicitur. Duo Palatini electoris fratres¹² a Roma huc venerunt, ubi multum eis honoris exhibuit cardinalis Barbarinus.¹³ Dux Carolus Wormatiam rediit. Videtur Bavarus non obtenturus regimen belli per tres circulos. Liber Francofurti vulgatus est, in quo proponitur, ut imperator pacis causa domui Palatinae det XIII milliones [sic].¹⁴ Brunsvicenses legati iverunt petitum nova mandata.¹⁵ Interim Hassici Magontiacensibus terris imminent.¹⁶

Noyerii partes non quidem in consilio illo intimo, sed in scribendi opera, quam secretariatum Status vocant, implebit Tellerius, qui exercitui regis Italico adfuit antehac, Mazarino summe amicus. Chavigniacus putat iam se liberatum a legatione, quam ei Noyerius per aemulationem imposuerat.

7 Ambassadeur Claude de Mesmes, graaf van Avaux, Frans gevolmachtigde ter vredesconferentie.

8 De in ongenade gevallen staatssecretaris van oorlog François Sublet de Noyers beschermde zijn familieleden in het leger. Zijn favoriet was Philippe, graaf van La Mothe-Houdancourt; vgl. Tallemant des Réaux I, p. 297-299, en Sanabre, La acción de Francia en Cataluña, p. 147.

9 Paul Le Prévost (1607-1679), baron van Oysonville, gouverneur van Breisach, was de zoon van Charles, baron van Oysonville, en Isabelle Sublet de Noyers (Bernard de Saxe-Weimar, p. 286).

10 Grotius zal hierbij denken aan de ‘Weimarse’ gouverneur van Breisach, Johann Ludwig von Erlach.

11 Jacques Dinet S.J., de nieuwe biechtvader van de koning.

12 Edward (1625-1663) en Philips (1627-1650), jongere zonen van keurvorst Frederik V van de Palts en Elisabeth Stuart, de ‘Winterkoningin’, maakten een ‘tour’. In de winter van 1640-1641 arriveerden zij in Parijs (CSP Ven. 1640-1642, p. 110). Nog geen twee jaar later stonden zij op punt van vertrek naar Venetië. In juni 1643 keerden zij na een tocht langs allerlei Italiaanse steden met enthousiaste verhalen terug (CSP Ven. 1642-1643, p. 180, 227, 285 en p. 288).

13 Kardinaal Antonio of kardinaal Francesco Barberini.

14 Mogelijk het pamflet Succincta veritatis demonstratio, sive responsio ad declarationem Bavaricam, circa amicabilem tractatum in causa electorali Palatina annis 1641 et 1642 susceptum, 1643 (Knuttel, Cat. v. pamfl. no. 5006); vgl. het voorstel van 6 mei 1642: ‘Fiat Superioris Palatinatus restitutio, sed non prius quam imperatori a rege Magnae Britanniae, vel Palatino, simul ac semel tredecim milliones florenorum Rhenensium exsolvantur...’. De tekst van het voorstel is ook opgenomen in Londorpius, Acta publica V, p. 785, en CSP Ven. 1642-1643, p. 74-76.

15 De vertegenwoordigers van de hertogen van Braunschweig-Lüneburg hadden een stem in de ‘Fürstenrat’ van de Frankforter ‘Deputationstag’ (Dickmann, Der Westfälische Frieden, p. 113).

16 Volgens de laatste berichten was de Hessische bevelhebber Caspar, graaf van Eberstein, in Kassel bezig met het formeren van een nieuwe legermacht (Gazette 1643, nos. 47 en 50, dd. 18 en 25 april 1643).

[p. 218]

Uberlingae abscinduntur commeatus; contra in arcem Dertonae illatum est aliquid alimentorum. Princeps Thomas decem millia habet secum parata, ut eam arcem periculo eximat, sed hostes itinera ei faciunt intuta, et arx ipsa hostili vallo clausa undique est. Non ultra apparent ad Landresiacum hostiles copiae, unde quidam tacitas pactiones suspectant. Haeret captivorum permutatio. Motus quidam fuere, sed non diuturni, et Rhotomagi et Burdegalae. Theodonisvilla duobus millibus custoditur.

Iesuitae admitti voluerant ad conventus facultatis theologicae Parisiensis. Opposuerat ea se, et cum regii ministri iudices in eam rem dare voluissent, facultas dixit rem eam non nisi ad parlamenti cognitionem pertinere. Nunc papae nuntius effecit, ut ea de re iudicatio differatur.

Rex Angliae cum parlamentariis indutias fecit, commerciorum libertate nondum restituta.¹⁷

Deus, excellentissime et illustrissime domine, res has valde fluctuantes regat ad bonum Suediae et christiani orbis,

Sublimitatis tuae devotissimus cultor,
H. Grotius.

17 De wapenstilstand had op 1/11 maart 1643 moeten ingaan. Doch de kwestie van het vrij verkeer van goederen en personen bleek een te groot obstakel voor een duidelijke afspraak om de wapens neer te leggen. In april gaf de koning toe aan enkele verlangens, waarop het Parlement besloot een ‘vrede’ van 20 dagen te zullen respecteren (CSP Ven. 1642-1643, p. 263).

Lutetiae, VIII/XVIII Aprilis 1643.

Denuntiatum est regi periculum vitae, dictum hoc et reginae. Placuit regi reginam esse tutricem liberorum et regni, fratrem summum copiarum ducem, principem Condaeum, cardinalem Mazarinum; cancellarium, Butellerium, Chavigniacum consiliarios regni immutabiles. Haec parlamentaria auctoritate probabuntur. Vulgat legatus Portugallicus foedus factum inter regem suum et Suediam non de commerciis, sed de societate belli et pacis.¹⁸ Id credo ideo fieri, ut Hispanus, id credens, imperatorem avertat ab omni pacificatione cum Suedis. Galli aperte negant sibi tale foedus esse cum Portugallis. Dicitur hic imperator a Turcis orasse auxilia contra Suedos, adeo vano conatu, ut contra in Hungariae fines facta sit a Turcis irruptio. Leopoldus dicitur adiutor fore electoris Trevirensis.

18 De Portugese ambassadeur te Parijs, Vasco Luís da Gama, graaf van Vidigueira, ging van de veronderstelling uit dat de Zweden en de Fransen de in 1641 gesloten handelsverdragen zouden omzetten in bestendiger pacten (Prestage,The diplomatic relations, p. 7-10).

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: (Qu)ae ex regis instante morte metuantur. Noyerio quae im(put)entur. Conditiones Vinariensi exercitui oblatae. Varia. (Tel)lerius in Noyerii locum et secretariatus munus admissus. (Ie)suitarum cum Sorbonna contentio. Administratio regni (qu)ibus demandata. Portugalli Lusitanicum cum Suedis (fo)edus iactant.