Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 13

5887. 1642 september 19. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Nono die mensis huius, ut hic dies putamus, Perpiniani urbs et arx venere in regis potestatem cum machinis CXX multoque paratu bellico. Tanta pressit obsessos fames, ut se paverint mortuis hominum corporibus plus trecentis. Magnus hic Galliae honos propinquo adeo Hispaniae rege, habente classem validam et duos iustos exercitus Caesaraugustae et Tarragonae neque exiguas copias Rosis. Neque vero miror in tanta prosperitate Gallis bellum allubescere. Die Mercurii iam exacto rex et regina in aede huius urbis cathedrali gratias Deo hoc nomine egerunt.² Inde rex ivit ad capturam luporum ad Silvam, quae Magna dicitur;³ regina ad Sancti Germani.

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C. 61, 99; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 228 no. 446. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 200.

2 Op woensdag 17 september werd in de Notre-Dame te Parijs een plechtige mis ter gelegenheid van de Franse overwinning gecelebreerd.

3 Een uitgestrekt jachtterrein in de omgeving van Parijs was het ‘forêt de Bondy’. Ten zuiden hiervan lag het domein van het château de Gros-Bois (dep. Val-de-Marne).

[p. 433]

Interim in luctu sunt consanguinei et amici Cinqmarcii⁴ et Thuani, et Thuani quidem causa tota ferme civitas ob virtutes ipsius ac merita patris avique.⁵ Praecisae illis cervices in loco publico Lugduni die, ut hic putamus, huius mensis undecimo [sic]. Thuani magna adparuit constantia, in vinculis et in morte. Dixit se nihil fecisse regis iniussu.⁶ Lecti iudices etiam ducem Bulionium morti addixere bonis eius, ut et aliorum, confiscatis, sed inhibita est sententiae pronunciatio, donec de Sedano fiat quod rex desiderat.⁷ Profecti eo regis iussu cardinalis Mazarinus et Aurillerius ab arcanis regi;⁸ multaeque copiae equestres urbem ambiunt.

Tam Melos, quam Harcurtius nihil agunt.⁹ Sed ad Halerium Guichius partem misit sui militis,¹⁰ eidemque Halerio iunxere se Lenoncurtius, Granseius, Ossenvillius, ita ut auctis ibi plurimum Gallorum copiis in periculo esse credatur dux Carolus et iam aliquid passus cladis.¹¹

In mari ad Catalaniam quatuor Hispanorum naves Galli cepere. Longovillanus Nicaeam, quae Palea dicitur, cepit.¹² Princeps Thomas quosdam equites Hispanos perculit.

Cardinalis Ruellae expectatur. Adventum eius praestolantur hic mareschalli Breszaeus et Guichius. Domina autem Eguillonia obviam it avunculo, et de eius matrimonio cum fratre regio, qui nunc Blesas rediit, multus est sermo.¹³ Credidere qui cardinali Riceliaco adversati sunt, sua consilia Romae probatum iri, quod spem facerent adiutandi regem Angliae atque eum reconciliandi cum sede romana. Sed pro certo habetur Jacobum Sirmondum¹⁴ apud regem multum profuisse cardinali Riceliaco crediturque papa non infensus Gallorum victoriis, quod per eas putet infringi fastum Hispanicum. Nam et nuper post rixam et caedes, quae evenerant inter legatum Castellanum et episcopum Lamegi, papa ad Portugallos contra vim tuendos trecentos de suis custodibus misit. Legatus autem Castellanus, quasi iniuriam accepisset eo

4 's Konings voormalige favoriet Henry Coiffier de Ruzé d'Effiat (1620 - † 12 september 1642), markies van Cinq-Mars, in leven ‘grand écuyer de France’.

5 De koninklijke bibliothecaris François-Auguste de Thou (1607 - † 12 september 1642), zoon van de historicus Jacques-Auguste de Thou en kleinzoon van de bekende zestiende-eeuwse rechtsgeleerde Christophe de Thou.

6 Het copieboek Dresden geeft: ‘Dixit se nihil fecisse regis iniussu’, gevolgd door ‘Dixit se nihil fecisse nisi regis iussu’.

7 Op 13 september deed Frédéric-Maurice de La Tour d'Auvergne (1605-1652), hertog van Bouillon, afstand van het familiebezit Sedan. Hierop gaf koning Lodewijk XIII de verzekering: ‘nous nous sommes d'autant plus résolu d'user encore une fois de bonté et de miséricorde envers luy et luy pardonner sa faute, que nous en avons esté justement prié par notre cousin le prince d'Orange et notre cousine la landgrave de Hesse ... esteignons, remettons et abolissons le crime commis par ledit duc de Bouillon’ (Congar, Sedan et le pays sedanais, p. 325-326).

8 Mazarin nam op maandag 29 september de feitelijke overdracht van Sedan in ontvangst (Congar, o.c., p. 325-328). Zie voor de aanwezigheid van staatssecretaris Louis Phélypeaux, heer van La Vrillière, bij de plechtigheid, Bots-Leroy, Corresp. Rivet-Sarrau I, p. 254.

9 In het gebied tussen Calais en Sint Omaars hielden de legers van don Francisco de Melo en de graaf van Harcourt elkaar in evenwicht.

10 De doorbraak van de troepenmacht van hertog Karel IV in Lotharingen noopte de Fransen hun krachten te bundelen. Van het noordwestelijke front zond de graaf van Guiche manschappen naar de Lotharingse gouverneur François de l'Hospital, sieur du Hallier.

11 De eerstgenoemde, Claude, markies van Lenoncourt († 1643), was gouverneur van Clermonten-Argonne (Lettres Mazarin I, p. 267); de anderen, te weten Jacques Rouxel de Médavy, graaf van Grancey, en Paul Le Prévost, baron van Oysonville, voerden het bevel over de Franse garnizoenen te Montbéliard en Breisach.

12 In Italië had Henri d'Orléans, hertog van Longueville, op 3 september de stad Nizza Monferrato (Nizza della Paglia) in handen gekregen.

13 Richelieu rekende op zijn familieleden, zijn zwager Urbain de Maillé, markies van Brezé, en zijn aangetrouwde neef Antoine III de Gramont, graaf van Guiche. Het hoogst in aanzien bij de kardinaal stond zijn nicht Marie-Madeleine de Vignerot, hertogin van Aiguillon.

14 Jacques Sirmond S.J., biechtvader van de koning, die bij gelegenheid zijn gezag aanwendde in politieke zaken (Lettres Richelieu VI, p. 932-933).

[p. 434]

quod facere eam non potuit - historiam ut vulgatur mitto¹⁵ - hostilia omnia Romanae urbi minatur, egressus inde Neapolim comitantibus eum cardinalibus Alborno et Montalto.¹⁶

Et dux Parmensis in suis urbibus et papa apud Bononiam exercitus colligunt. Verum et Lionius a rege Galliae missus et alii a Venetis, Ethrusco, Mutinensi, Mirand[ul]ano pacis conditiones proponunt, ut reverentia papae Parmensis prior arma ponat, Veneti et Ethruscus armati maneant, donec et papa exercitum dimiserit, de iure in Castrum collegium cardinalium iudicet.¹⁷ Interim Mutinensis papae iter pro suo milite postulanti negare id non potuit. Perpiniano capto apertus Gallis in Hispaniam aditus multum eis autoritatis Romae pariet, ita ut facile ibi quae volent, credantur obtenturi, etiam si de dirimendo fratris regii coniugio cum Lotharingica Margarita moliri aliquid velint.¹⁸

In Perpiniano ponuntur commeatus in tres annos. Urbs Insularum non quidem deficit ab Hispano, attamen praesidium recusat. Dux Bulionius huc duci dicitur, simulque huc venturus frater eius, vicecomes Turenae, adeo apud aulam nunc gratiosus, ut marescallus Franciae futurus putetur.¹⁹ Effecit cardinalis, ut Languedociae praefectura, quae allaborante Cinqmarcio data Schombergio fuerat, reddita sit principi Condaeo, Schombergio in solatium data dignitate quam habuerat Cinqmarcius.²⁰

Graviter nos omnes afflixit sparsus per multas terras rumor de adversa valetudine Sublimitatis tuae; solamur nos, quod eum credimus ab hostibus profectum. Deus hoc omen in hostes vertat Sublimitatemque tuam bono et regni Suediae et orbis christiani incolumem, florentem, privatim publiceque felicem servet,

H. Grotius.

15 In Rome was Dom Miguel van Portugal, bisschop van Lamego, op 20 augustus ontsnapt aan een door de Spaanse ambassadeur opgezette hinderlaag. Het relaas werd gepubliceerd in de Gazette 1642, no. 119, ‘extraordinaire’, dd. 16 september 1642.

16 De Spaanse ambassadeur Pedro Fajardo, markies van Los Vélez, en de kardinalen Egidio Carillo Albornoz en Francesco Peretti Montalto spraken hun misnoegen uit over de bescherming die de paus de Portugezen in Rome bood (Pastor, Gesch. Päpste XIII 2, p. 737).

17 De Franse ambassadeurs François Du Val, markies van Fontenay-Mareuil, en Hugues de Lyonne probeerden met een nieuw vredesinitiatief de dreigende oorlog tussen de paus en de hertog van Parma over het hertogdom van Castro te keren. Met een openlijke strijd in het vooruitzicht hielden Venetië, de groothertog van Toscane, de hertog van Modena en de hertogelijke familie Pico della Mirandola beraad over een gemeenschappelijke verdediging van hun grondgebied (Pastor, Gesch. Päpste XIII 2, p. 870).

18 Gaston van Orléans was in 1632 zonder koninklijke toestemming gehuwd met Margaretha, zuster van hertog Karel IV van Lotharingen (G. Dethan, Gaston d'Orléans, Parijs 1959, met op p. 276 de vermelding van de hertogin van Aiguillon als kandidate voor een nieuw huwelijk).

19 Henri de La Tour d'Auvergne, burggraaf van Turenne, had zich niet ingelaten met de heimelijke zaken van zijn oudere broer Frédéric-Maurice. Voor zijn standvastigheid werd hij in 1643 met de waardigheid van ‘maréchal de France’ beloond.

20 Charles de Schomberg, hertog van Halluin, gouverneur-generaal van de Languedoc. Tegen de zin van Richelieu had koning Lodewijk XIII hem in april het bevelhebberschap over de Franse legers in de Roussillon toevertrouwd. Zijn neergang zette een jaar later in met de aanstelling tot gouverneur in de noordelijke plaatsen Toul, Metz en Verdun (Cardinal de Retz, Oeuvres, p. 1282).

Lutetiae, IX/XIX Septembris 1642.

De Sedano transactum est cum duce Bulionio, ut praesidium a rege accipiat et ipse libertatem. Parmensis dux accepta a Venetis pecunia ad CM ducatos, peditibus ter mille, trecentis equitibus in terras papales ingressus est. Ni papa remittat multum de rigore, videntur omnes principes Italiae cum duce Parmensi apertum foedus facturi. Conigsmarckius²¹ dicitur magnos

21 Hans Christoph, graaf van Königsmarck, voerde in opdracht van de Zweedse opperbevelhebber Lennart Torstensson een afleidingsmanoeuvre ten westen van de Elbe uit.

[p. 435]

facere processus sumtis quibusdam militibus ex Erfordia et Mansfeldio. Wildensteinum obsessum a caesarianis manet.²²

22 In de tweede week van september konden eenheden van het Zwabisch-Beierse leger van François de Mercy het kasteel Wildenstein bij Sigmaringen zonder strijd binnendringen (Gazette 1642, no. 123, dd. 27 september 1642).

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Perpiniani occupatio. Thuani et Cincqmartii supplicium. Bulionio vitae gratia facta. Caroli Lotharingici anceps status. Papae studium minuendae potentiae Hispanicae. Controversia Parmensis quibus conditionibus componenda. Gallorum Romae autoritas. Varia Gallica. Sedanensis transactio.