Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 1

428. 1615 Nov. 3. Van F. van den Sande¹.

Amplissime Domine. Literas tuas Kal. Novemb. datas recte accepi, fuitque pergratum quod nostrum consilium secutus D. Stampelium² tuis literis ac libelli munere ad amicitiam ac moderatiora consilia invitaveris. Inter huius urbis pastores ac populi ductores nullum Stampelii ingenium reperire potui, miram tamen videmus metamorphosin; ante mensem totus adhuc populus sola religionis inspectione de nostris Ordinibus pessime sentiebat, neque ullis rationibus per suos Magistratus induci poterat, ut crederet, quod nunc, Daniae Regis ac Brunsvicensis Ducis hostilibus actionibus impulsus, ac procerum nostrorum benignitate inductus, facile concedit: nostram videlicet societatem huic Reip. ac reliquis Hanseaticis fore utilem, absque ullo suae religionis praeiudicio: neque unquam nobis commodius cadere potuit haec Regis ac Ducis insania. Hamburgenses iam nobiscum transegere ea conditione, ut quot centena nostrae Foederatae Provinciae totidem illi quina conferant; mox sequentur Bremenses atque alii, singuli suas habent speciales considerationes, quae cum singulis ponderandae sunt; mox vero ubi omnibus fuerit satisfactum, in unam contractus formulam omnes sumus redacturi.

Indignabar cum ex literis tuis intelligerem, diatribam de Satisfactione³ necdum ad manus tuas rediisse; ac valde metuebam ne remissa in itinere periisset, nam vix credere poteram D. Thyssium⁴, virum optimum meique studiosissimum,

1 Hs. U.B. Amsterdam, cod. III E 1⁹³. Gedrukt Epistolae ecclesiasticae p. 436 Over den schrijver zie p. 291 n. 4. Van den Sande ging in 1615 met Johan Biel, pensionaris van Nijmegen, en Diederik Sticke, burgemeester van Deventer, in opdracht van de Geldersche Hanse-steden en van Deventer naar de vergadering der Hanse-steden te Lubeck om een verdrag van ‘mutuele defensie’ van den handel in de Noord- en Oostzee te sluiten. Zij gingen 7 Sept. op reis en keerden 21 Jan. 1616 naar het vaderland terug. Zie Baudartius, Memoriën 35 f. 154 vv.; het verdrag aldaar 37 f^o. 172 vv.

2 Georg Stampelius, sedert 1613 Superintendent te Lubeck. Hij was een voorstander van het verdrag, dat de Staten-Generaal in 1613 met Lubeck hadden gesloten, en had daardoor een heftigen strijd met den predikant te Lubeck, Antonius Burchardus, die hem van Calvinistische gevoelens beschuldigde. Zie C.H. Starck, Lübeckische Kirchen-Historie I p. 576 vv., 611, 613, 619 v. Een brief van Stampelius volgt, n^o. 446.

3 Het p. 367 n. 1 genoemde tractaat van De Groot, dat deze blijkbaar aan Van den Sande ter lezing had gezonden (zie p. 396 n. 1).

4 De Harderwijksche Theologiae professor Ant. Thysius, die 1618 als zoodanig naar Leiden ging.

[p. 417]

toties meis literis nec non per coniugem Hardrovici agentem eiusque fratrem, Consiliarium Essenium¹, interpellatum, necdum satisfecisse nostris desideriis. Itaque ante biduum iterum ad ipsum, ad coniugem ac fratrem eo nomine satis vehementer scripsi; hodie vero coniugis meae literis isto metu liberatus atque in opinione mea confirmatus sum, quod ille, ut solet, tollere non potuerit manum de tabula. Brevi autem suum fratrem ad D. Gocchium² cum meis ad ipsum literis esse remissurum. Ne in manus minus amicas haec tua commentatio eiusve aliquod exemplum perveniret, satis diligenter cavi cum D. Thyssio traderem, neque ille, cum sit vir optimus nostrique studiosissimus, fidem fallet, praesertim cum sciat hoc aliter fieri non posse, quam cum nostrae amicitiae labefactatione. Ille quamprimum aliquot paginas percurrisset, ad me reversus ex stilo ac nonnullis interlinearibus ac marginalibus characteribus tuam hanc esse conceptionem iudicavit, meque in quibusdam partibus tibi fuisse cooperatum; haec vero illius opinio libertati in iudicando non obstabit. Recte iudicas, imprudenter fecisse Galliae Evangelicos, quod tam festinanter iverint in partes, ac tenero Regis animo sequiorem de sua fide opinionem impresserint³. Vale vir amplissime, D.D. Casenbrotio⁴, Nicolao⁵, tuaeque coniugi officiosam a me salutem. III Novemb. CIƆIƆCXV. Hamburgi.

Tuus
Fredericus Sandius.

1 Van den Sande was gehuwd met Evermoeth van Essen. Haar broer is Hendrik van Essen, sedert 1607 raadsheer in het Hof van Gelderland, later een der 24 rechters.

2 De Zutfensche burgemeester Johan van Goch; zie p. 509 n. 4.

3 Zie Bazin, Histoire de France sous Louis XIII, tome I p. 174 vv.

4 Vermoedelijk de raadsheer in den Hoogen Raad, Leonard de Casembroot.

5 Nic. van Reigersberch?

Adres: Erentveste ende hoochgeleerde Heere Mijn Heere Mr. Hugo de Groot Raedt ende Pensionaris der Stadt Rotterdam.