Archives ou correspondance inédite de la maison d'Orange-Nassau (première série). Tome V 1574-1577

Lettre DCL.
D. de Martena² au Prince d'Orange. Les réfugiés de Frise et de Groningue sont pleins de zèle pour la cause commune.

*_** D. de Martena, Noble Frison, remarquable par ses talents et ses services. D'après te Water (Verb. d. Edelen III. p. 92-115), ‘een waren voorzichtigen, standvastigen, wijzen vriend van den Godsdienst, de Geleerdheid, het Vaderland en deszelfs vrijheid.’ Scheltema (Staatk. Nederland, II. 72) le nomme ‘een der voornaamste personen in de Friesche Geschiedenis.’ Il prit part à la Confédération de 1566; s'exprima, même sous le Gouvernement du Duc d'Albe, avec une franchise, qui certes n'étoit pas sans danger; eut des intelligences avec le Prince d'Orange, se distingua en 1572, et dut alors s'expatrier. Même dans cet exil, nommé par le Prince Amiral de Frise, il ne fut pas inactif. Rentré après la Pacification de Gand, il continua à servir la bonne cause avec zèle et talent. En 1580 il devint Gouverneur de Harlingen, recommandé par le Prince, ‘als wiens vroomheid, kloekheid, getrouwheid, en goede diensten over vele jaren den Lande bewezen, bekend stonden:’ te Water, l.l. p. 112.
Déjà en 1577 il préparoit en Frise l'Union d'Utrecht: ‘tot dien einde waren in Vriesland Popke Ufkens, Doco Martena en Carel Roorda, die 't selve aldaer by alle manieren sochten te doen:’ Bor, 811_b.

2 Martna: voyez la signature.

[p. 499]

⁺G. de Robles, S^r de Billy, Portugois, fils de la nourrice de Philippe II, page de René⁽¹⁾ Prince d'Orange. Parvenu au poste éminent de Stadhouder de la Frise, il montra beaucoup de capacité. Le Duc d'Albe eut en lui un fidèle ministre.

...Hoechgeb. Fürst, gn. Heer. Ick kan u. f. Gn. onderdanichlicken niet verholden woe die twye uytgeweeckene ende verdrevene natiën van Westfrieslant ende Groeningerlant in den verleeden maent October binnen Emden versammelt zynde, raetsaem gedocht heeft (nademael die ingesetenen der voorsz. landen geene ofte zeer weynich schynsel lieten blycken om op dese gewunschte tyt hun met u. f. Gn. en die Staten te willen offte derven vereenigen) eenige bequame personen uyte name ende van weegen der voorsz. twye natien met behoerlicke brieve van credentie ende instructie an u. f. te schicken, op dat wy, hoewel een cleyn ende geringe vermoegens hoepken zynde, nochtans litmaten onses vaderlants ende eertyts mede Staten der voorsz. landen repraesentiert hebbende, niet suymachtich zolden schynen te zyn om rust, vreede, ende 't welvaren onses verdructe vaderlants met alle vlyt ende bequame middelen te soecken. Om 't welck te effectueren, de twye natiën geern gesien hadden dat den eersamen ende hoochgeleerden Caerl Roerda⁽²⁾ (doen ter tyt in Noort-Hollant zynde) 't beste

+ 1576. Novembre.

(1) René. Apparemment de Thou confond ce Prince avec Guillaume I: ‘Robles Billius primis annis puer in Wilelmi Nassovii Arausionensis familia educatus:’ Hist. l. 62, p. 151^c. Au reste il se peut fort bien que celui-ci l'ait favorisé: ‘Arausionensis ipsius et procerum commendatione virginem nobili loco natam in uxorem duxit:’ l.l.

(2) C. Roerda. Signataire de la Confédération des Nobles, banni par le Duc d'Albe, envoyé en 1575 par D. de Martena et d'autres réfugiés vers le Prince d'Orange pour lui communiquer leurs desseins, célébre plus tard par ses rapports et ses disputes avec le Comte Guillaume-Louis de Nassau.

[p. 500]

⁺gedaen hadde, waerthoe ick mede bewilliget bin geweest om my op 't spoedelixt reysbaer te maecken ende den voorsz. Roerda 't zelvige aen te dienen, mit behandinge schriffdicker instruction ende alles wes hem daerthoe van noden zolde moegen zyn. Soe ist dat ick, koemende op ten 3ⁿ deser maents Novemb. binnen Enchuysen, durch openbare publicatie ende afflesinge vernoemen hebbe dat die vereninge der Staten met u. f. Gn. ende die van Hollant getroffen zolde zyn, gelyck oock 't zelvige wel schien te blycken uytte cassieringe der Commissien opte vrybuyterye, in dwelcke geene landen uytgesondert zyn, alzoe dat ick ende Roerda voorsz. voor certein hilden onse vaderslant mede in de pays ende unie bigreepen te zyn. Hebben daeromme, by rade van meer andere, oerbaerlicken gedocht den voorgemelden Roerda alhier voor myn adjunct te holden, vermits 't geene daer hy an u. f. Gn. om gesonden solde worden, alreede durch die voorsz unie scheen tot effect gekoemen te zyn. Nochtans guede occasie hebbende om met cleyne kosten en moeyte u. f. onser saecken gelegentheyt metten kortsten te ontdecken, vermits den erentvroemen ende achtbaren Arnholt [Waelwyck], onser natiën ende 't gemeene welfarens een goede vrunt, ende my tot hiere thoe vergeselschapt hebbende, sich willich heeft vinden laten om u. f. Gn. dese myne schrifften te behandigen, ende voerts by monde verclaringe te doen van 't geene hem bewust is ende van my geswegen mach worden, vermits

+ 1576 Novembre.

[p. 501]

⁺door lanckheyt u. f. Gn. verdrietelick zolde vallen te lesen: hebbe derhalven u. f. Gn. onderdanichlick niet koenen bergen dat wy, zoe in Oest-Vrieslant als hier, een yder in 't zyne, ons cloeckelick binaerstigen om intelligentie op enige oerden ende plaetzen te maecken, daer die gemeene saecke, zonder groete peryckel ende veel bloetstortens, mede geholpen zolde moegen worden; dan hebben tot noch thoe den doowen te [voeren¹] gesongen, vermits zy luyden, onse geringe macht considererende, schynen te desperieren om eenige hulp ende bystant, des noot zynde, van ons te voerwachten; nochtans is die perplexiteyt onder eenige Hispanizeerde persoenen van qualiteyt⁽¹⁾ kortelick alzoe groet worden, dat sommige in doots-noot ende raserrye gevallen zyn, sommige sich uyten Raed begeven hebben, van meyninge zynde met geene saecken meer te doen willen hebben.

Die van Lewerden willen geen zoldaten admittieren ende holden zich noch stanthafftich, niet tegenstaende dat die Coronel Casper de Robles op een sloeteken², vast by de stat leggende, met etlicke vendlen Walons hem zien laet, zeer hart andringende om daermede in de stat te moegen koemen. Het schynt oock dat myn praesentie in dit quartier tot ten saecke geen quaet doen zal, ende dat, vermits ick my altyt tot hulpe ende adsistentie des Guvernoers ende Staten deses quartiers in recompense van seeckere diensten schyne te verlaten ende op seec-

+ 1576. Novembre

1 oeren (?).

(1) pers. v. qualiteyt. Encore en 1577, ‘tegen waren die van 't Hof, en verscheiden Magistraten en Officiers, die veel noch van Billys creaturen waren:’ Bor, 811^b.

2 Probablement Cammingaburg, cing minutes à l'Est de la ville.

[p. 502]

⁺kere anslagen wel geholpen mochte worden, 't welck nochtans zoe zeer niet angesien wort als het groote ende merckelicke voorndeel 't welck dese landen zolden genieten, waer 't saecke dat die Vriesche kusten ofte enige bequame plaetze aldaer ingenoemen mochte worden, tot bevrydinge van de mercemoniën ende schipvaert der ingesetene deses quartiers, om t' welcke te bekoemen zyluyden kosten nochte moyten zolden sparen, waer 't saecke dat u. f. Gn. 't zelvige wilde believen, om voer raetsaem ende goet an te sien; waerthoe vannoden zolde zyn dat u. f. Gn. den erentvesten ende gestrengen Diederick Sonnoy macht ende last gave om, by advise van eenige discrete persoenen in de Staten deses quartiers, offte andere daerthoe qualificiert zynde, na gelegentheyt der saeken te moegen disponeren, zoe befonden zal werden orbarlixt te zyn tot minste peryckel ende nadeel deser landen ende meeste verseeckeringe der geenre daer men correspondentie mede [geraeken] te maecken. Dan by alzoe dese saecke anders sich liet insien, ende zoedanige voertganck niet creege als wy wel zolden verhoepen, ende vannoden zolden zyn straffe middelen voer te wenden om het tyrannische regiment des Coronels Robles wederstant te doen, zolde ick niet weeten hoe dat men 't zelvige met eenige manieren zolden koenen doen, ten waere u. f. ende die Staten alle swaricheyt affgelecht ende het Spaensche gewalt overal geswecket hebbenden, den voorsz. Robles met genouchsame crychsrustinge van twye regiment goede zoldaten deden versoecken, want hy in geenderleye manieren met reedlicke compositie hem onder die gehoorsamheyt der Staten⁽¹⁾ begeven zal.

+ 1576. Novembre.

(1) Staten. Les Etats le sollicitèrent de se joindre à eux: ‘per literas sollicitârunt ut ad extirpandam Hispanorum tyrannidem Ordinibus non deësset:’ de Tassis, l.l. III. p. 211. Quelque temps après on se saisit de lui, et le Comte de Rennenberg devint Gouverneur à sa place.

[p. 503]

⁺Doch ofte hy schoen een schynsel van sich wolde geven om gehoersaem te willen zyn, opdat hy in zyn staet zolde moegen blyven, zal van hem doch mettet hart niet gedocht worden; gelyck 't zelvige ons arme ballingen oock geen vreuchde zolde maecken om onse goederen onder zoedanige gotlosen ende partyeschen tyran weder te besitten; waerinne wy niet twyfelen offte u. f. Gn. ende die Staten alzoe zullen voersien dat wy met zoedanigen Statholder geholpen moegen worden, dwelcke, zonder merckelicke suspitie van partye, recht ende justicie administrieren zal; 't welck ons den almoegende Godt wil gunnen, dwelcke u. f. Gn., tot zynder eere ende der verdruckte landen welvaren, in langduyrige voorspoed wil bewaren. Datum Hoern, op ten 9ⁿ Nov. 1576.

u. f. Gn. onderdaniger, uyte naem ende van weegen der uytgeweeckene natiën van Frieslant ende Groenigerlant in Oost-Frieslant residerenden,

Doco van Martna.

Dem durchl., hoechgeb. Furst ende Heer Wilhelm... Printz thoe Uraniën.

+ 1576. Novembre.