Briefwisseling J. Greshoff - A.A.M. Stols

963. Uitgeverij A.A.M. Stols (J.-P. Barth) aan J. Greshoff, 11 november 1953

11 November 1953

Vriendelijke Heer Greshoff,

Neen, heus niet, ik ben U niet vergeten. Maar ik heb een paar jammerlijke weken achter de rug, overdag zwoegen bij de aanbieding, 's avonds productie en andere klusjes opknappen. Het schrijven schiet er dan weer bij in, mijn vriendinnen in Spanje en Italië schrijven dan ook reeds dreigbrieven en jammerklachten. Het zij zo, ik had niet op deze wereld geplaatst moeten worden, althans niet met een functie die buitensporige eisen aan de schrijfvaardigheid van mij stelt. Ik heb nu eenmaal een Zuidelijk temperament; Zuidelijk in de betekenis van ‘lui’ welteverstaan.

Deze aanbiedingsreis heeft me meer en meer tot de overtuiging gebracht, dat de meest illitteraire [xxx], stompzinnige idiote kwasten, naast de uitgevers, de boekhandelaren zijn. Mijn God, wat zijn dat toch voor rare kwibi (is dit het meervoud van kwibus?). En dit zit dan in dichtvastgesoldeerde commissies, gereglementeerd van kop tot teen, mitsgaders poezen en andere familieleden en een air van roeping over ‘het boekverkopen’. Heus, het zijn niet alléén de uitgevers, alhoewel ik dit toch wel eerst veronderstelde.

Na mijn laatste (langdurige) brief een even langdurige stilte, die ik, tot vóór mijn aanbiedingsreis doorbracht met:

1^o).

de 23^e Juli stapte ik in mijn wagentje en reed, via Alpenpassen e.d. naar mijn geliefd Italië. Zoals gebruikelijk begon ik met een weekje aan het onvergetelijk mooie Como meer, waar vele vrienden van me wonen. Als U ooit naar Italie gaat, vergeet U dan dan vooral niet eens een poosje in Lenno door te brengen. Reeds Plinius bezong de lof van het Como-meer,^1 ik kan niets anders doen dan hem volkomen gelijk geven. Wat bovendien het Como-meer gunstig onderscheidt van andere fraaie oorden is de betrekkelijke ongereptheid en het

1 De Romeinse staatsman en schrijver Gaius Caecilius Secundus Plinius, of Plinius de Jongere was in 61 of 62 na Christus in Como geboren.

[p. 132]

	geringe touristenaantal. Toch zag ik met vreze dit jaar de eerste touringcars uit Parijs ter hoogte van een der hotelletjes. Gelukkig maar voor een paar dagen. Maar ja, het begin is er... Toen ben ik een paar dagen naar Milaan gegaan waar ik logeerde bij de Familie Serticeti, Gianfranco Serticeti is een bekende Italiaanse schilder.^2 Verschillende van zijn producties sieren mijn huiskamer. Nadien heb ik een van de mooiste tochten van mijn leven gemaakt, n.l. van Genua langs de kust tot Barcelona. Vooral het stuk van Genua tot Ventimiglia is onbeschrijflijk. Ik heb een nacht in mijn wagen doorgebracht en voorts een weekje in San Remo. Wat een land, wat een klimaat. 's Nachts hoorde ik openluchtopvoeringen van Othello mijn lievelingsopera, Le Gioconda, Aida en Rigoletto.^3 Overdag luierde ik in de zon, peinzende over Goed en Kwaad in den wereld zonder tot een beslissing te komen. Toen ben ik naar Barcelona gegaan, na Marseille werd het aanmerkelijk minder het landschap, tot aan de Pyreneeën. Die waren weer groots en zo reed ik, weer op een stralende ochtend ‘Het land van Philips de Tweede, Don Quichotte en de Falla’ binnen.^4 Eigenlijk een volslagen andere wereld, met geheel andere dan onze Europese opvattingen. Ik bespeurde dit zeer duidelijk daar ik bij een mij bevriende Spaanse familie opgenomen [+was] als ‘filius domi’ en minnaar van het aller-schattigste dochtertje des huizes.^5 Helaas bleek alles, wat ik deed, tegen de conventie in te druisen: b.v. gaf ik 's avonds mijn Lolita een arm, dan was het niet goed; verzuimde ik het overdag, dan was het ook niet goed. En zo meer. Spanje is een merkwaardig land; er bestaat toch wel een duidelijk verband tussen de taal; bevolking en geaardheid van de natuur ter plaatse. Spaans: stug, gesloten, doch stralend; Italiaans: liefelijk, melodieus, verwarmend. Mij ligt Italie méér dan Spanje, alhoewel ook Spanje vele boeiende dingen bezit. Ik bezichtigde het fraaie klooster Montserrat, een zeer beroemd oord.^6 Toch is men (althans in Cateluña) niet zo hartstochtelijk Katholiek als ik aanvankelijk vreesde. Ik hoop volgend jaar méér te zien, n.l. het Zuiden: Andalusia, met Granada en Sevilla. Voor mij als muziekminnaar viel er ook in dit gebied veel schoons te beleven. Ik zou er graag langere tijd willen zijn, o.a. uit studie-overwegingen. Hier bewees mijn lief, trouw wagentje zijn onmisbaarheid. De minst toegankelijke oorden werden in ‘no time’ genomen. Van Italie naar Spanje deed ik 1 dag; van Barcelona naar huis (1600 km) iets meer dan 1½ dag. Enfin, een paar dagen voor dhr Stols kwam ik weer thuis.
2^o).	Na de kennismaking met ZHgl.^7 zijn we gezamenlijk half September voor een viertal dagen naar Parijs gegaan, in mijn wagentje. Het was erg gezellig. Ik vind Parijs een grootse stad, doch zal er nooit heimwee naar hebben. Misschien ook wel daarom, omdat het zo schandalig duur is.
3^o).	Ben ik tussendoor en nadien nog een paar maal in Belgie geweest,

2 Niet nader geïdentificeerd.

3 Er is zowel een opera van Gioacchino Antonio Rossini (1792-1868) als van Guiseppe Verdi (1813-1901) met de titel Otello, resp. uit 1816 en 1886; de overige door Barth genoemde opera's zijn La gioconda van Amilcare Ponchilli (1834-1886) uit 1876, en Aida en Rigoletto van Verdi uit resp. 1871 en 1851.

4 Aan welke bron Barth dit citaat - waarin koning Filips ii (1527-1598), de hoofdpersoon uit El ingenioso hidalgo Don Quijote de La Mancha van Miguel de Cervantes (1547-1616) en de componist Manuel de Falla (1876-1946) in één adem worden genoemd - ontleende, is ons niet bekend.

5 Nadere gegevens over de bevriende familie bij wie Barth in Spanje verbleef, zijn niet bekend.

6 Het klooster van Montserrat is een bedevaartsoord ten noord-westen van Barcelona. Het stamt uit de twaalfde eeuw en huisvest de Zwarte Madonna.

7 Bedoeld is A.A.M. Stols.

[p. 133]

Antwerpen-Brussel, waar ik o.a. Joris Vriamont ontmoette. Ik voel me daar toch wel wat meer thuis dan hier.... Alleen de opening van de Vlaamse Boekenbeurs is afgrijselijk geweest.^8 Maar ik moest wel acte de présence geven, of hoe dat precies heet.

Er komt uit dit najaar: De Wolf die Vreemde talen sprak (waarom zond U mij de gecorrigeerde tekst niet? Hierdoor heb ik het te elfder ure en in de haast zelf moeten doen, waardoor het natuurlijk oppervlakkiger is geschied dan door U gedaan zou zijn!) Ik ben benieuwd hoe de pers reageert op de Boer Baers/Pastoor Baers vergelijking of beter gelijkenis en Italië/Amerika.⁹ Er zijn prentjes bij van Marie Segers, een beschermelingetje van Marnix Gijsen. Een koddige en bovendien welgestelde juffrouw, die wel enig talent bezit. Ik heb eens een eerbiedwaardige Antwerpse nachtclub op stelten gezet door daar met haar te dansen.... de Heer Stols was 2 dagen daarna nog sprakeloos. Hopelijk vinden deze prentjes meer genade bij U dan die van Lucebert bij Rouska die bij U een toorn opwekte, voldoende om bij gebrek aan bazuinen, de muren van Jericho te doen vallen, helaas had dhr Stols zelve hier niets mee te maken en treft de blaam alleen mij en Clare Lennart. Hr Stols heeft de gewraakte tekeningen zelfs niet eens gezien, wegens de korte tijd die mij restte om dit boekje tijdig te doen verschijnen. En ik vond de tekeningen niet slechter dan men elders ziet aan illustraties. Enfin, de brave A.A.M. kreeg nu de ene dag een lovend artikel over zich zelve, de andere dag een vreselijke uitbrander voor iets, waar hij part noch deel aan had...... Ik kan niet beweren, dat hij bepaald verheugd was, trouwens ik ook niet. Gaat U nog wat schrijven over het Wolvenverhaal? Het komt over een paar weken uit en der traditie getrouw werd een nieuwe Gijsen altijd ingeleid door dhr Greshoff. Voorts komt uit: Bejegening van Christus van het vervelende mannetje G. Walschap. Zijn Vrouw is ronduit een Haai, maar je weet wat je aan haar hebt, en ik kan ze wel aan, dat heeft ze wel gemerkt. Maar hem vind ik bepaald erg. Ze heeft zich eindelijk op me kunnen wreken door de laatste keer mij een glas [Xxx] Moezel 1948 te presenteren, een fles die waarschijnlijk van 1949 af open gestaan had. Pure azijn, ik dacht dat ik het bestierf. Maar dat zet ik ze nog weleens betaald. Tot mijn spijt doet het Wolvenverhaal het niet zo erg, de mensen wachten af. Hopelijk maakt de Pers er wat van. Walschap gaat ook beroerd. Hij heeft het hier sedert Zwart en Wit,¹⁰ Zuster Virgilia¹¹ en laatstelijk Oproer in Congo volkomen verkorven. Er zijn (vele) boekhandelaren die het niet eens willen zien of de naam horen. Wilt u erover schrijven?¹² Dan zend ik U per luchtpost de drukproeven (behalve natuurlijk ook per zeepost een goed exemplaar[)]. Dan komt van de brave Ary ‘Niemand ontsnapt aan zijn Noodlot’ waarvan ik U het concept zond. Helaas hoorde ik ook hier verder niet veel meer over. Het boek is, ronduit, allercharmantst, en alhoewel geen litteraire hoogvlieger als

8 De Vlaamse Boekenbeurs, georganiseerd door de Vereeniging ter Bevordering van het Vlaamse Boekwezen, werd van 31 oktober tot en met 11 november in de Stadsfeestzaal te Antwerpen gehouden. Zaterdagmiddag 31 oktober had de officiële opening plaatsgevonden met aansluitend een banket.

9 Pastoor Baers was de oprichter van de Idil. (Zie br.899 n.4.)
De grotendeels in de Verenigde Staten spelende roman De vleespotten van Egypte van Marnix Gijsen was in Baers' repertorium ingedeeld in de categorie iii (Voorbehouden lectuur: boeken welke ondanks zekere passages of grondgedachten, ook ontspanningshalve zonder nadeel door gevormde lezers kunnen worden gelezen).
In Van een wolf die vreemde talen sprak komt als personage een zekere ‘Boer Baers’ voor. De wolf die de hoofdpersoon in dit verhaal is, komt aan het eind ervan in Italië terecht.

10 Gerard Walschap, Zwart en wit was in 1948 bij P.N. van Kampen & Zoon n.v. te Amsterdam verschenen. Het was in 1949 herdrukt.

11 Gerard Walschap, Zuster Virgilia was in 1951 verschenen bij n.v. Uitgeverij P. Vink te Antwerpen & Amsterdam. In hetzelfde jaar was de roman herdrukt.

12 Greshoff zou Bejegening van Christus van Gerard Walschap onder de titel De tragedie van de twijfel bespreken in Het Vaderland van 31 juli 1954.

[p. 134]

Gijsen of Walschap, ben ik er zeer enthousiast over. Ik zend U zo gauw mogelijk de drukproeven toe. Door mijn enthousiasme heb ik het aardig verkocht, zij het ook niet daverend. De H. Lampo: Terugkeer naar Atlantis in één woord prachtig. Ook hiervan drukproeven. Voorts herdruk Spion van Brahma, U wel bekend.¹³ Dan komt in Januari uit van Clare Lennart Stad met Roze Huizen. Een roman in de trant van Serenade uit de Verte, trant in de betekenis van Joachim vergeleken met Telemachus of Goed en Kwaad etc. Zal wel genade vinden in Uw ogen,¹⁴ alhoewel ik, eerlijk gezegd[,] noch Serenade noch deze Stad met R.H. zo daverend vind. Ik prefereer toch wel M. Gijsen, of Delen, of Lampo. Doch dit is natuurlijk geen argumentum ad hominem.

Dan verschijnen: een nieuwe bundel van Lucebert,¹⁵ die pas de Amsterdamse Prijs voor Poëzie heeft gehad (n.b. voor Apocrief: de enige bundel die niet bij ons is verschenen!)¹⁶ een nieuwe bundel van Michel (‘[xxx] [xxx]’) v.d.Plas: zijnde een moderne bewerking van Odyssee in de trant van Eliot¹⁷ en een bundel van Kousbroek,¹⁸ de oprichter van ‘Braak’.¹⁹

Verdere bijzonderheden zijn dat de dochter van dhr Stols gehuwd is.^* Samen met haar man vormen ze een aardig paar.²⁰ Voor de huwelijksreis heb ik deze brave lieden mijn wagen ter beschikking gesteld. Dan heb ik eindelijk weer eens persoonlijk een levensteken van Gijsen gehad, zij het ook na een lange brief van mijn kant.²¹ Mijn vermoeden, dat de meeste mensen na de terugkeer van A.A.M. Stols het contact met ene Barth J.P. zullen vergeten, blijkt toch wel niet helemaal onjuist te zijn. Het zij zo.

Mijn persoonlijke plannen bestaan voornamelijk in een nu eens spoedig afmaken van de studie. Langzaam maar zeker neemt dhr Stols de verschillende werkzaamheden over. Vnl. productie en het ‘contact met de auteurs’. Voorts heb ik hem dringend gezegd, in zijn eigen belang, zelf weer de aanbieding bij de belangrijkste zaken te doen, om op die manier weer het ‘contact met de boekhandel’ te herstellen en [+een] groot deel van de inkomsten in eigen zak te kunnen houden. Dus resteren de[sic] nog de administratieve bezigheden, waar ik niet voor geschikt ben, en de aanbieding voor de onbelangrijke zaken, waar ik niets voor voel en waar trouwens reeds iemand voor is.

Noodzakelijkerwijs neemt dan t.z.t. mijn werk dusdanig af, dat ik aan een definitief terugtrekken kan denken. Dit zal m.i. wel in de loop van Januari/Februari zijn. Waarmee ik niet bedoel de banden met A.A.M. abrupt te verbreken, doch wel mijn verbintenis als ‘vast’ medewerker. Ik hoop dus met enkele maanden klaar te zijn, een half jaartje in Spanje en Italie te verblijven om de taal heel goed te bestuderen en dan mijn schreden te richten naar een continent waar het klimaat milder is dan hier, dus b.v. Zuid-Afrika.

Waarschijnlijk zal Gerrit Bakker me wel wat op weg kunnen helpen.

Ik schaam me dood: ook hem heb ik sedert lang niet meer geschreven...

13 In december verscheen de tweede druk van De spion van Brahma van André Peters bij A.A.M. Stols te 's-Gravenhage.

14 Greshoff zou Stad met rose huizen van Clare Lennart onder de titel De eigen wereld van Clare Lennart bespreken in Het Vaderland van 17 juli 1954.

15 Van de afgrond en de luchtmens.

16 In maart was aan Lucebert door een jury bestaande uit Jan Engelman, Han G. Hoekstra en Gerrit Kouwenaar de Poëzieprijs van de Gemeente Amsterdam groot fl 1.000,- toegekend voor zijn in juni 1952 bij De Bezige Bij te Amsterdam verschenen bundel Apocrief. De analphabetische naam.

17 Het is niet geheel duidelijk wat Barth met deze vergelijking van de bundel Ergenshuizen van Michel van der Plas en de poëzie van T.S. Eliot bedoelde. Mogelijk refereerde hij aan het epische karakter van bijv. Eliots bundel The waste land (1922).

18 Begrafenis van een keerkring.

19 Het tijdschrift Braak, Maandelijks Cahier voor Proza, Poëzie en Critiek was van mei 1950 tot voorjaar 1951 verschenen. Het tijdschrift werd aanvankelijk geredigeerd door Remco Campert en H.R. Kousbroek; na de derde aflevering waren Bert Schierbeek en Lucebert tot de redactie toegetreden. Er verschenen in totaal zeven afleveringen. Het tijdschrift was een spreekbuis van de Vijftigers.

* bij het huwelijk zag ik nog J.C. Bloem, vers terug uit Rome, die het erg naar zijn zin heeft gehad!

20 Eva Stols was op 7 november in het huwelijk getreden met J.C. Schüler.

21 De brief aan Marnix Gijsen waarop Barth doelde, noch de reactie van Gijsen is bewaard gebleven.

[p. 135]

Inderdaad leek het mij, dat dhr Stols mijn werk geapprecieerd heeft, doch U kent hem lang genoeg om te weten dat hij dat niet kenbaar maakt door grote redevoeringen. Maar ik heb in elk geval wel plezier gehad in mijn werk, achteraf, alhoewel het vaak niet mee viel met de mensen goed om te gaan resp. te blijven omgaan.

Zo, dit is een lange brief, ik hoop dat U er even mee voort kunt en.. dat U hem lezen kunt. Als laatste hoop ik dan, dat U mij informatie wilt geven over U zelf, vnl. de gezondheid, waar het de laatste tijd aan ontbroken heeft!! (Bij U natuurlijk).

Met beleefde groeten en de meeste hoogachting

Uw

J.P. Barth

Wilt U nog foto's hebben van mijn reizen?

Kent U ‘The Catcher in The Rye’?²²

p.s. What about de studie over M. Gijsen? We zijn allemaal erg benieuwd...!²³

22 The catcher in the rye van J.D. Salinger was in juli 1951 bij Little, Brown te Boston en in augustus 1951 bij Hamish Hamilton te London verschenen. In april 1953 was de paperback-editie verschenen. Het was het debuut in boekvorm van Jerome David Salinger (geb. 1919), die met zijn korte verhalen in The New Yorker bekendheid had gekregen.

23 René Goris en J. Greshoff, Marnix Gijsen.