Briefwisseling J. Greshoff - A.A.M. Stols

941. Uitgeverij A.A.M. Stols (J.-P. Barth) aan J. Greshoff, 28 maart 1953

Den Haag, 28/3/53.

Zeer geachte Heer Greshoff,

Nadat ik me weer een paar maanden in stilzwijgen heb gehuld, eindelijk weer eens een levensteken. Vergeeft U me bij voorbaat deze handschriftelijke nota, doch indien ik zou moeten typen, zou ik er nog niet toe komen. Bovendien meen ik, dat mijn schrift ietwat leesbaarder geworden is, door de nieuwe

[p. 106]

vulpen, die ik me in een opwelling van naastenliefde heb aangeschaft.

Met ‘De Kat’ gaat het uitstekend; ik moet U werkelijk complimenteren voor de waarlijk prachtige taalaanpassing! De eerste proef is reeds van Marnix Gijsen terug en zal nu gereviseerd worden. Natuurlijk had ik U veel eerder de goede ontvangst van het ms. zullen berichten,¹ doch heus, gelooft U mij, ik kom niet meer tot schrijven. De uitgeverij is als een duizend-koppige, alles verslindende hydra, die me niets meer voor mezelf overlaat. Want vergeet U niet, ik doe vrijwel alles alléén; productie, correctie, aanbieding, verkoop, representatie etc. etc. Hier en daar word ik een beetje geassisteerd, doch het werk dat een ander dan weleens doet, moet ik toch weer zelf geheel controleren en doordenken. De rest van de aanbieding dit voorjaar bestaat uit: Rouska, uitgebreide herdruk (eerst nu Mij) van poezenverhalen door Clare Lennart, met illustraties van mijn vriend Lucebert.

Voorts: Verz.Ged. van Bloem, kleiner formaat en uitgebreid met Avond;² Cryptogamen door Achterberg. Als geheel een kleine, doch aantrekkelijke anbieding, waarvan De Kat de steunpilaar is. Kunt U mij een duplicaat van Uw a.s. bespreking over dit boek zenden? En kunt U mij a.u.b. helpen aan een tekst, geschikt voor de voorflap??³ Bij voorbaat zeer hartelijk dank. Ik vind de Kat heel goed, qua boek beter dan de Vleespotten, alhoewel van dit boek het succes enorm is. Verschillende zaken hebben dit boek het meest verkocht van alle andere romans!!

Hoe vindt U Liefde en Logica? Marnix Gijsen vind dit geheel zeer goed, maar, zoals hij formuleerde:⁴ wel hier en daar wat schrappel uit het onderste van de pot! Hetgeen m.i. juist is. Hoe vindt U het dus; ik ben erg benieuwd. Zij moet een beetje gesteund worden, dus hopelijk is Uw oordeel niet onomwonden ongunstig, want dat betekent practisch voor dit boek het einde. Van Serenade uit de Verte zijn door Uw bespreking honderden en honderden verkocht, het boek loopt nog steeds!

En dan, What about Belofte aan Rachel? Men vindt (ik ook) dit boek een van de beste in het afgelopen seizoen verschenen. Lampo is een jongen, die er wel inkomt. Vooral zijn rijke woordkeus is voor mij een steeds groter genoegen. Laat me even weten wat U er van denkt.

Ik zond U indertijd ook van Bert van Aerschot een boekje met 3 novellen.⁵ Volgens mij kan deze jongen, een alleraardigste bescheiden knaap, sfeer wekken en interessant schrijven, alleen.... hij moet in hemelsnaam leren Hollands te gebruiken en niet het taaltje waar de 8oigers indertijd mee begónnen.

Bij de overstroming is ook van ons fonds het een en ander in Dordrecht verloren gegaan.⁶ Klaaglied om Agnes; Koken in 10 Minuten, Muiterij tegen het Etmaal, een paar delen compleet van Keuls etc. Een flinke schadepost. Zelf ben

1 De kat in den boom.

2 De vierde druk van J.C. Bloems Verzamelde gedichten werd uitgebreid met de in 1950 bij Stols verschenen bundel Avond. Het formaat van de vierde druk van Verzamelde gedichten was 12,5 × 20 cm, dat van de voorgaande druk 15 × 23 cm.

3 Zie br.930 n.8 voor Greshoffs bespreking van De kat in den boom. De tekst op de voorflap van deze roman is woordelijk ontleend aan Greshoffs bespreking.

4 Er is geen brief van Marnix Gijsen aan Stols of Barth bewaard waarin hij zijn oordeel over Liefde en logica van Clare Lennart uitsprak.

5 Bij uitgeverij A.A.M. Stols is geen publikatie van Bert van Aerschot (geb. 1917) verschenen. Mogelijk doelde Barth op de in 1952 bij uitgeverij Die Poorte te Antwerpen verschenen bundel Ik leefde gisteren, die drie verhalen bevatte.
In januari had Van Aerschot via Barth een gesigneerd exemplaar van deze bundel aan Greshoff doen toekomen; bij dezelfde gelegenheid besprak hij met Barth de mogelijkheid dat uitgeverij Stols deze bundel in Nederland zou gaan verspreiden.
Greshoff zou deze bundel bespreken in Het Vaderland van 3 oktober onder de titel Verschillende types van schrijvers. Bert van Aerschot: een schrijver die verwachtingen wekt. Hij schreef daarin onder meer: ‘Zijn taal is over het algemeen zuiver, helder, rechtschapen. De onbeholpen belgicismen, ook hier weer aanwezig, zijn echter zo gering in aantal dat zij het geheel niet ontsieren kunnen.’

6 In de nacht van zaterdag 31 januari op zondag 1 februari was tengevolge van de springvloed geheel Schouwen-Duiveland en St. Philipsland, en een groot gedeelte van Tholen, Noord- en Zuid-Beveland en Zeeuws-Vlaanderen onder water gelopen.
Veel van de uitgaven van uitgeverij Stols werden gebonden bij J. Giltay & Zoon te Dordrecht.

[p. 107]

ik er de volgende dag met mijn auto heengegaan, het was verschrikkelijk. Bovendien haalde ik mij in het water een halve longontsteking op de hals. Door de ramp heb ik de aanbieding wat verschoven, gelukkig, want de depressie en neerslachtigheid is nu wat verminderd. Het is mijn bedoeling de boeken ca. 15 Mei te laten verschijnen. Voor die tijd zal de aanbieding dan wel afgesloten zijn. Ik geloof wel, dat ook dit keer de aanbieding een succes zal zijn. Wanneer krijgen we Uw boekje over Gijsen?⁷ Gijsen is nu dé mán, en een geschrift over hem en zijn werk zou, dunkt mij, in een behoefte voorzien! Zoals Gijsen U reeds schreef, ontmoetten wij elkaar geruime tijd alweer geleden in Den Haag. Hij is alleraardigst, een van de weinige mensen tot wie ik mij onmiddellijk aangetrokken voelde. Dit is een voordeel van het werk bij de uitgeverij Stols, men komt zo eens met mensen in aanraking, die je wat ‘doen’, waar het een genoegen mee is, kennis te maken Onder de ouderen schat ik zeer Bloem, Delen, Brulez, en Lampo. Van de jongeren een Michel v.d. Plas en vooral, Lucebert, een buitengewoon charmante en intelligente jongen.

Door mijn boze practijken wordt de laatste tijd weer de aandacht op de poezie van de jongeren en.. de uitgeverij Stols gevestigd. Ik heb verschillende lezingen georganiseerd van de jongeren, Lucebert[,] Campert (Remco), Kouwenaar, Elburg, Kossmann, v.d. Plas, al dan niet in- of uitgeleid door een debat (Sötemann × Nagel=J.B. Charles).⁸ Werkelijk, die jongens kunnen dichten, men moet ze horen en zien dan komt het interesse wel[sic]. Wanneer ze eenmaal de juiste weg gevonden hebben zullen ze inderdaad poëzie brengen, daar ben ik van overtuigd. Het succes is in elk geval enorm; het doet de mensen wat. Ik ga dat nu ook in België doen; aan Lucebert heb ik een lezing bezorgd bij de Belg. Nat. Radio in Brussel. Zelf heeft men mij gestrikt met een lezing over de jongere Italiaanse dichters, alleen, ik wéét er niets van.⁹ Hoe zal ik dit ooit oplossen....

Voorts ga ik over enkele maanden samen met Anton van Duinkerken, Gabriel Smit en Michel van der Plas lezingen houden, vnl. in België. De dichters leiden elkaar in, ik leid dan weer het gehele geval in. Het product wordt dan gebundeld onder de titel ‘procedamus in pace’ = wij gaan in vrede voort.¹⁰ Een of andere liturgische zin. Het zijn 3 Katholieken, vandaar deze, voor ingewijden, Roomse titel. Doch ik zal er wel voor zorgen, dat het bundeltje algemene waarde bezit, dus ook voor de Protestanten en Niet-Religieuzen. Het zal in elk geval wel een kasstuk zijn en daar gaat het om.

Ook in België zijn nu de bindingen met n.v. Elsevier verbroken. De alleenvertegenwoordiging berust bij boekhandel Diogenes, wat men een ‘humanistisch’ georienteerde boekhandel zou kunnen noemen. Dit leek me zeer in het belang én voor de stimulering van de verkoop én voor de auteurs, die allen bepaald à-katholiek zijn. De losmaking kostte wel enige zweet-

7 René Goris en J. Greshoff, Marnix Gijsen.

8 Er zijn geen nadere gegevens achterhaald over deze door Barth georganiseerde lezingen van jongeren als Lucebert, Remco Wouter Campert (geb. 1929), Gerrit Kouwenaar (geb. 1923), Jan G. Elburg (1919-1992), Alfred Karl Kossmann (geb. 1922), Michel van der Plas, al dan niet in- of uitgeleid door een debat tussen August Lammert Sötemann (geb. 1920), de bibliothecaris van de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels van 1949-1957, en de criticus J.B. Charles (ps. van Willem Hendrik Nagel, 1910-1983).

9 Over deze lezingen van Lucebert en Barth zelf zijn geen nadere gegevens achterhaald.

10 Een dergelijke lezingentournee van Anton van Duinkerken, Michel van der Plas en Gab. Smit heeft niet plaatsgevonden. (Zie ook br.956 n.10.)

[p. 108]

druppels, daar er au fond geen onmiddellijke redenen toe aanwezig waren...... ik moest wel zorgen dat het zo wrijvingloos en vriendschappelijk mogelijk gebeurt. Maar dat is nu wel zo'n beetje in kannen en kruiken.

Van de Uitg. Elsevier zijn we ook in Holland helemaal los, trouwens eraan ‘vast’ waren we eigenlijk nooit. De boeken worden normaal op aanbieding verkocht en geleverd via het Centraal Boekhuis, waar een mannetje speciaal ten behoeve van de uitg. Stols zit. Dit gaat geheel naar mijn tevredenheid.

Wel verbindingen zijn er nog met Elsevier's Weekblad een n.v. sedert een jaar geheel losstaand van de uitgeverij met die naam. Hiervan is dhr P. van Eck directeur, een allervriendelijkste man, die tevens door dhr Stols aangesteld is als diens gemachtigde van de uitgeverij Stols, vnl. in financiele zaken. De zakelijke regelingen berusten geheel bij mij, alleen breng ik periodiek verslag uit aan dhr van Eck en aan dhr Stols over mijn doen en laten. Vroeger had de uitgeverij Elsevier gratis advertentieruimte in Elsevier's Weekblad, nu heeft de uitgeverij Stols dat.¹¹ Vandaar dat U periodiek advertenties van Stols in het Weekblad opgenomen ziet. Deze publiciteit, die me anders veel gekost zou hebben, kost me nu niets.

Laatst ontmoette ik bij Delen diens dochters. Allercharmantst, alleen te oud voor mij, helaas!¹² Ik geef Delen nu het exemplaar van Standpunten ter inzage, dat U indertijd zo goed was, mij te zenden. Ik heb het met veel genoegen gelezen, vooral Uw uiterst interessante stukje over de Bilderdijkstraat 9.¹³

Voor de rest kabbelen de zaken rustig voort. Met mijn studie is het nog steeds treurig gesteld. Iedere keer probeer ik het weer opnieuw, maar mijn gedachten zijn er niet meer bij. Doch ik ben niet van zins, in het gezicht van de haven te stranden.

De gezondheid staat onveranderlijk boven Amsterdams Peil, zij het ook enigszins in het teken van de wisselende weersgesteldheden. Mijn humeur is normaal. d.w.z. voor mijn doen, waarschijnlijk in die van andere mensen tamelijk laag genoteerd.

De laatste tijd wordt nogal veel van mijn geeist met lezingen, gala-opvoeringen etc. Bij de opening van de boekenweek woonde ik de opvoering van de 4 één-actertjes bij. Allerabominabelst. Slecht gespeelde stukken zonder inhoud.¹⁴ Indien dit kenmerkend zou zijn voor de stand van de Nederlandse poezie en toneelkunst, dan staat dit er maar aller beroerdst bij. J. Bloem weigerde al nog eens bij iets dergelijks aanwezig te zijn. Enkele dagen geleden was ik dan nog bij de première van ‘Odysseus weent’ door Jeanne van Schaik-Willing¹⁵ en ‘De Bezoeker’ door Ed. Hoornik.¹⁶ Odysseus was, gelijk men dat in goed-Rotterdams zegt ‘Waardeloos’, mijn God wat is de echte Homerus dan toch mooi. Het stuk, dat ernstig bedoeld was, wekte vele malen de lachtlust van het publiek op. ‘De Bezoeker’ was qua inhoud voor degeen, die het voor het eerst hóórde,

11 In Elseviers Weekblad stond slechts incidenteel een advertentie van uitgeverij Stols.

12 Ary Delen had twee dochters. Paula, de jongste dochter, was in 1909 geboren.

13 In Standpunte 7 (1952-1953) 2 (december 1952), p. 29-46 had Greshoff het autobiografische fragment Bilderdijkstraat 9 gepubliceerd.

14 De boekenweek werd van 28 februari tot en met 7 maart gehouden. In de Amsterdamse Stadsschouwburg werd bij de opening de toneelvoorstelling Briefgeheim opgevoerd. Het traditionele Schrijversbal ging vanwege de watersnood niet door. (Zie Kees de Bakker/Herman Arnolds, De vijftig Boekenweek geschenken, 1932-1985, Amsterdam 1985.)

15 Odysseus weent. Lyrisch spel in drie bedrijven van Jeanne Gabrielle van Schaik-Willing (1895-1984)was begin van het jaar in boekvorm verschenen bij Uitgeversmaatschappij W. de Haan n.v. te Utrecht. De eerste voorstelling door de Nederlandse Comedie onder regie van Johan de Meester had op 21 februari te zamen met die van De bezoeker van Ed. Hoornik in de Stadsschouwburg te Haarlem plaatsgevonden. (Zie ook n.16.)

16 De bezoeker. Toneelspel in drie bedrijven van Ed. Hoornik was in oktober 1952 bij D.A. Daamen's Uitgeversmaatschappij n.v. te 's-Gravenhage in boekvorm verschenen. De eerste voorstelling had op 21 februari tegelijkertijd met die van Odysseus weent van Jeanne van Schaik-Willing plaatsgevonden. (Zie voorts n.15.)

[p. 109]

onbegrijpelijk, echter zit er wel spanning, vaart en sommige ontroerende ogenblikken in. Hinderlijk alleen was het nadrukkelijk rijm: in de trant van: ‘Als men eens wist/Zo wordt men socialist’ of ‘Wilt U muziek/luchtig of klassiek.’ Dit kwàm er in voor!! Wat nu de vakbondsbestuurders en socialisten er mee te maken hadden, is mij een raadsel, ze hadden logisch gesproken, beter weggelaten kunnen worden want kwamen het verhaal niet ten goede. Prachtig was het, hoe Hoornik, 2 minuten voor het einde, retireerde richting Bühne, om vooral op tijd voor het voetlicht te kunnen verschijnen. Ik dacht altijd, dat men de kunstenaars er naar toe moest slepen!!! Verder geen nieuws, hopelijk kunt U alles lezen! Bent U niet meer boos, dat U zolang niets van me hoorde? Met beleefde groeten, mede aan Uw Vrouw,

Uw

Jan Peter Barth