Briefwisseling J. Greshoff - A.A.M. Stols

927. J. Greshoff aan A.A.M. Stols, 29 december 1952

29 December 1952

Beste Sander,

Een kwartier geleden bracht de post je artikel plus brief. Het eerste leek mij juist wat het zijn moet. Ik geef het morgen door aan Dirk O, sedert 12 Dec. dr. D.J. Opperman. Hij is de derde D. Litt, zoolang de Univ. Kaapstad bestaat. Ze zijn er bijzonder zuinig mede. Alle andere neerlandici zijn Ph D. Bovendien kreeg hij voor vijfjaar een fellowship. Ik zal zien een ex. van proefschrift voor je los te peuteren: ‘Dichters van Dertig’.¹ Het verschijnt in Februari a.s.

Om te beginnen: veel liefs en goeds voor het komende jaar, moge dat de verwezenlijking van je toekomstwenschen brengen. Ja het is een moeilijk geval.

1 D.J. Opperman zou op 12 december aan de universiteit van Kaapstad promoveren tot doctor in de letteren en wijsbegeerte op een studie over Die vernuwing van Dertig in die Afrikaanse poësie. Promotor was J. du Plessis Scholtz. Als co-promotoren traden D.B. Bosman en de Utrechtse hoogleraar W.A.P. Smit op. De handelseditie van Oppermans proefschrift zou in januari 1953 onder de titel Digters van Dertig bij Nasionale Boekhandel Bpk. te Kaapstad verschijnen.

[p. 91]

Ik zou (zonder kennis der verh. in ZAm.) afgaande op wat ik hoorde en las verreweg het liefste in Rio wonen. Ik was daar een middag en avond en was onder de indruk van die stad. Het lijkt mij ook het land waar verreweg het meest ‘loos’ is, het meest beschaafde ensemble, de rijkste geschiedenis en al die barok!

Kom, kom zoo cultuurloos is de Kaap waarlijk niet. Dat weet je ook wel. Er is hier waarschijnlijk op muziek- tooneel- en schilderkundiggebied 10× zooveel als in Ecuador. Alle belangrijke solisten komen hier heen. Groote Fransche groote Belgische tentoonstelling. En je schijnt je voorlichting geheel uit Amerikaansche bronnen te putten. Ook zij die véél tegen de oude heer Malan hebben, zeggen nooit dat hij fascistisch of ook maar cryptofascistisch is. Ik geloof ook dat de heeren hier zoo nu en dan vreemde en verkeerde dingen doen; maar van fascisme heb ik nooit iets bemerkt of ik weet niet meer wat fascisme is. Men staart zich (vooral in VSt.) blind op Malan en ziet niet dat er hier dingen gebeuren, waar Malan part noch deel aan heeft en die véél ernstiger zijn. Apartheid of geen apartheid, sap of regeering... dit alles is van geen belang voor het verschrikkelijke feit dat de zwarte massa in beweging komt. Niet alleen in ZAfr. overal in Afrika. Ook waar het woord apartheid nooit werd uitgesproken, ook waar men volgens z.g. liberale beginselen regeerde. Neen Sander wat hier langzaam maar zeker gebeuren gaat is van een beteekenis en een verschrikkelijke werkingsmacht[?], welke alle politieke leuzen en onderscheidingen en tegenstellingen te boven gaat Denk je dan eens in: er komt beweging in de ontelbare zwarte miljoenen, die voor 95% nog in de meest primitieve staat verkeeren. De Javanen en de Bosch Indiers zijn hóógst beschaafd vergeleken bij de Bantoes. Maar juist doordat zij zoo onbeschaafd, zoo volmaakt primitief zijn, zijn ze zoo gevaarlijk als zij in beweging komen. Het kan nog 20, nog 30, nog 50 jaar duren vóór de groote Afrekening tusschen Blank & Zwart komt, maar komen doet hij óók al zouden hier alleen maar Liberale Aartsengelen het bewind voeren De tragedie van Afrika is veel véél grooter, dan de plaatselijke politieke strubbelingen waar de wereldpers zich blind op staart.

De Malans wonen nu tusschen Florence en de kust op de hoogte van het beroemde Lerici Zij bewonen daar een donjon behorende aan de Duff Coopers: ‘Castello della Brunella’ te Aulla (Massa-Carrara). Ik zag er een foto van. Het is zooiets als The Castle in Kaapstad met vier zware hoekbastions en tuinen op het dak.²

Stuur mij vooral je geschriften!

Maar spreek of schrijf je nu Het Spaansch?

Als je naar Rio gaat, moetje weer in het Portugeesch beginnen!

De J.I. de Haan heb ik nog niet.³ Wel Couperus vi.⁴ Ik wacht tal van zendingen

2 De Malans huurden hun huis in Aulla wellicht van de Engelse diplomaat Alfred Duff Cooper (1890-1954) en diens echtgenote Lady Diana Manners (1892-1986). Sinds Coopers pensionering in 1947 woonden zij het grootste deel van het jaar in Chantilly nabij Parijs, waar Cooper laatstelijk ambassadeur was geweest. Cooper was in juli in de adelstand verheven en noemde zich sedertdien Lord Norwich. De Coopers waren bekende society figuren. (Zie ill. p. 197.)

3 Verzamelde gedichten.

4 Het zesde deel van de Verzamelde werken van Louis Couperus bevatte Van oude mensen de dingen die voorbijgaan en De berg van licht. De uitgave stond onder redactie van Anna Blaman, Pierre H. Dubois, Marnix Gijsen, J. Hulsker, P.H. Ritter, G. Stuiveling en Herman Teirlinck. De verzamelde werken werden uitgegeven door een gelegenheidscombinatie die zich ‘De Samenwerkende Uitgevers’ noemde, en die bestond uit De Arbeiderspers, D.A. Daamen's Uitgeversmaatschappij, Van Loghum Slaterus' Uitgeversmaatschappij, Nijgh & Van Ditmar, G.A. van Oorschot, Uitgeverij De Sikkel en L.J. Veen's Uitgeversmaatschappij. Deel vi, het eerste deel dat verscheen, was verschenen in november.

[p. 92]

o.a. van Barth, die het blijkbaar druk heeft en weinig laat hooren. Lecq woont hier vlak bij (Hij heeft alleen nog maar een toeristenvisum!). Hij is hier in verband met het persklaarmaken en proeflezen van de ambtelijke uitgave van vR. dagregister.⁵ En verder knapt hij zulke werkjes op voor Balkema die in 1952 heel veel (compte d'auteur) uitgaf, ook groote wetenschappelijk werken. B. opende ook een boekwinkel in Stellenbosch. De kerstomzet in de ZAfr. boekhandel was formidabel. Zelfs Dennler heeft héél veel verkocht. Gerrit stond met zes man in de winkel. De h.a.u.m. is nu een groote zaak geworden. Die kleermakerij is erbij getrokken. Een nieuwe pui, en een mooie voorraad in alle talen. Hoofd is een zekere Struik, die jaren in Indië in de boekhandel was.⁶ Noortje Nijkerk werkt (zeer tot háár en hùn genoegen) bij Foyle's. (die de zaak van Paul Koster recht tegenover de h.a.u.m. overnamen).⁷ In de beste dagen voor kerstmis bedroeg de dagontvang in contant gemiddeld f 1500.- Maar de contante verkoop is maar een gering deel in de omzet. Het meeste gaat op rekening.

Van hier valt bitter weinig te vermelden. Straks als de v/ dBergs en de Lyndens⁸ uit het Noorden afdalen wordt het gezelliger. Alleen Nico Slotemaker de Bruïne zie ik veel. Wij hebben veel hartelijkheid en gezelligheid van hem. Ik zit van 7-12.30 in mijn huisje-achter-het-huis met een onderbreking van ± ½ uur voor kop koffie of choc. En dan weer s middags van ± 4-6. à 6.30. Wij gaan zéér zelden uit. Wij zien Ed en Thea weinig daar ze het druk hebben. Ed is geinteresserd in een drukkerij en Thea studeert èn heeft een baan. Nancy studeert óók: Engelsch m.a.

Ik heb godlof niets meer met Elsevier te maken!⁹ Die heeren hebben mij 2 jaar lang Awat voorgespiegeld en bedrogen. Ik heb nu mijn werkzaamheden aan Het Vaderland iets uitgebreid en zij hebben nu mijn exclusiviteit.¹⁰ Ik mag dus buiten Het Vaderland alléén maar in maand- of kwartaalbladen schrijven En natuurlijk hier b.v. in Die Huisgenoot en in het Afrikaansch (niet in het Nederlandsch)

Dit geeft nu een kleine maar solide basis. De bekende vogel in de hand, zoo verkieslijk boven het tiental in Elseviers donderlucht.

Ik heb het nu tamelijk druk (niet èrg!) met het verzinnen van nieuwe dingen voor Het Vaderland

Ik zou er graag even uìt willen. Maar het reizen is onbetaalbaar. Ik gevoel mij een gevangen kraai

Nu weet je weer alles

Nogmaals het allerallerallerbeste voor 1953

en heel veel liefs voor jullie beide

van ons beide

Geheel je

Jan

5 Zie br.925 n.6.

6 Niet nader geïdentificeerd.

7 Eleonora Nijkerk (geb. 1929), de dochter van M.B.B. Nijkerk, verbleef tot medio 1954 in Zuid-Afrika. Zij was werkzaam bij het filiaal te Kaapstad van de Londense boekhandel Foyle's.

8 Rijnhard Bernhard baron van Lynden (geb. 1912), was sedert 1950 eerste gezantschapssecretaris bij de ambassade in Pretoria. Hij was gehuwd met Ada Cornelia baronesse van Pallandt (1914-1991). De Nederlandse ambassade was zeven maanden van het jaar gevestigd in Pretoria en de overige maanden in Kaapstad.

9 Op 11 maart 1953 zou W.G.N. de Keizer (de hoofdredacteur van Elseviers Weekblad, die onder Greshoff redacteur van de Nieuwe Arnhemsche Courant was geweest) aan Greshoff schrijven in antwoord op een brief van 28 januari: ‘Toen je indertijd bereid bleek te zijn aan ons weekblad mede te werken, heeft mij dat bijzonder verheugd, zeker ook omdat ik je talenten zo gaarne aan Elsevier's Weekblad zag verbonden, maar toch ook omdat een samenwerking met de man, onder wiens leiding ik mijn eerste schreden in de krantenwereld zette, mij zo bijzonder aangenaam was. Het feit, dat deze samenwerking tenslotte op een teleurstelling is uitgelopen, is zeker niet aan jou te wijten: weliswaar zijn je beschouwingen en artikelen niet steeds zó geweest, als ik mij had voorgesteld, - natuurlijk niet in hun kwaliteit, maar wel wat hun onderwerpen aangaat - maar natuurlijk had het dan op mijn weg gelegen om bepaalde wensen kenbaar te maken, en dat heb ik vrijwel nimmer gedaan. De enige verklaring, die ik daarvoor kan geven, ligt in de afstand die ons scheidt en ook wel in het feit, dat een deel van je werk zich op puur-literair gebied bleef bewegen, terwijl in Elseviers Weekblad de eigenlijke drie of vier literaire pagina's een soort autonoom geheel vormen, dat zich min of meer aan de leiding van de eigenlijke hoofdredactie onttrekt.’

10 Op 19 januari 1953 zou Th.D. Struick, de directeur van Het Vaderland, aan Greshoff schrijven: ‘Het verheugt mij U te kunnen berichten, dat de hoofdredacteur en ik gaarne uitbreiding aan Uw werk willen geven. Ik ga er dan van uit, dat de honorering van de “Kritische Aantekeningen” blijft zoals die thans is. Daarnaast kan ik U f. 250,- per maand aanbieden. Hiervoor verwacht de heer van Wijk: a. twee maal per week kleine stukjes van maximaal 600 woorden [...], b. vier maal per week aphorismen over -liefst actuele - “Mensen en Dingen”, van maximaal 250 woorden, met een schuilnaam te tekenen. [...] Als U hiermee accoord gaat, wil ik deze regeling laten ingaan op 1 Febr. a.s. [...] Daarbij gaan wij er van uit - zoals U zelf schreef - dat U zich tot Het Vaderland beperkt.’