Briefwisseling J. Greshoff - A.A.M. Stols

714. J. Greshoff aan A.A.M. Stols, 14 oktober 1947¹

Kaapstad 14 October

Beste Sander,

Je brief deed ons in zooverre groot genoegen, dat we nu de hoop mogen koesteren jullie binnen korten tijd in onze omgeving te hebben. Je brief kwam om half tien en om elf uur zat ik bij Lawrence² om de zaak te bespreken. Dit is een Afrikaan van nationaliteit, doch in Nederland opgevoed en aldaar werkzaam in de papierhandel. Gedurende de oorlog was hij in Zuid-Afrika, direct daarna weer in Nederland. Op 1 December verleden jaar begon hij zijn werkzaamheid als directeur van de Z-Afrikaansche afdeeling van De Bussy. En in het verloop van twaalf maanden, hij gaat 1 December weg, heeft hij veel van de Augiasstal gereinigd. De zaken zijn nu administratief op een gezonde basis

1 In dit jaar geplaatst op grond van de inhoud van de brief, waarin Greshoff reageerde op Stols' brief van 3 oktober (br.710).

2 G.F.L. Laurence.

[p. 102]

en zien er ook uiterlijk weer frisch en levend uit. Hij was geestdriftig over je komst en zei ze: ‘kunnen geen betere man vinden’. Hij kende z.a. doch niet het bedrijf; jij kent het bedrijf door en door, doch niet z.a. Wij waren het er over eens, dat in dit geval men spoediger kennis van het land, dan kennis van het vak verwerft en dat jij er dus beter voor staat dan hij toen hij ging. Hij beloofde mij dadelijk te zullen schrijven en niets na te zullen laten om, binnen zijn vermogen, je benoeming te bevorderen. Ik vroeg hem waarom hij wegging? Om twee redenen. Ten eerste om dat hem een betere positie was aangeboden, ten tweede omdat hij tegen gewerkt werd door een zekere Van Rossem, een oude heer die in Amsterdan[sic] de afdeeling z.a. van De Bussy verzorgde.³ De directie heeft verzuimd deze Van Rossem te raadplegen bij de benoeming van L.[aurence] en dat heeft V.R.[ossem] op L willen wreken. L prees de directeur Rittershaus als een rustig, beschaafd, fatsoenlijk en betrouwbaar man. Je zou in elk geval moeten zorgen voor je weggaat, als er wat van komt, dat je tot elken prijs met deze Van Rossem koek en ei bent samen lunchen, stroop aan de mond etc. etc. Verder moet je, precies als L, volledige volmacht tot zelfstandig handelen ter plaatse hebben en een nader te bepalen salaris, maar niet beneden de duizend pond per jaar. Dat kunnen en willen ze wel betalen en jij kunt er zéér behoorlijk van leven met je heele gezin. De zaak bestaat uit een boekhandel te Kaapstad, lang niet slecht, maar waaraan nog veel te verbeteren valt en een te Pretoria en een uitgeverij, welke prachtig was, jarenlang verwaarloosd werd en nu van meet af aan opgebouwd moet worden. Dit laatste is moeilijk omdat de twee groote uitgevers, de Nasionale Pers en J.L. van Schaik, de beste auteurs naar zich toe getrokken hebben. Doch met verstandig beleid en mijn relaties is langzaam maar zeker wel iets te bereiken; ten derde staat het vast dat je, indien de drukkerij van De Bussy dat wenscht, vrij veel goedbetaalde druk-opdrachten kunt verwerven. Kortom er is een prachtig werk te doen waarvoor je eenvoudig geknipt bent. De firma heeft twee winkels, een op de beste stand in Kaapstad en een kleinere ietwat achteraf gelegen in Pretoria. Jij zou dan, L opvolgende, het hoofd worden van het gehééle bedrijf, dat wil zeggen de twee boekhandels èn de uitgeverij. Welke veranderingen in beleid en personeel noodig zijn, zullen we eventueel ter plaatse bespreken. Laat dus werkelijk niets onbeproefd, Sander, zet niet alleen je beste beentje voor, maar breng alle, denkbare en ondenkbare, relaties in werking. Als dìt lukt kom je naar z.a. in de allerbeste onstandigheden [sic] in een goed betaalde baan, geheel binnen je capaciteiten en met zeer behoorlijke vooruitzichten. Het is ook mogelijk, gelijk vroeger geschiedde, de afdeeling plaat- en kunsthandel thans in embrionaire staat weer succesvol op te bouwen. Laat vooral, zoonoodig telegrafisch, weten hoe de zaak verloopt. Mislukt dit, onverhoopt en ongedacht, dan ga ik verder werken. Ik weet, dat men bezig is in de opkomende industriestad Worcester

3 Niet nader geïdentificeerd.

[p. 103]

een drukkersbedrijf op te richten en de twee leidende figuren ken ik.⁴ Eén ervan de weverijmagnaat Pollet uit Ryssel is tijdelijk in Frankrijk en daar wellicht voor jou bereikbaar.⁵ Ik zal zijn adres vragen en je dadelijk doen weten. Maar concentreer, om te begìnnen, al je tijd en energie op De Bussy.

Wat betreft je verhuizing kan ik je één algemeene raad geven: neem alles wat maar eenigszins mogelijk is méé. Om te beginnen vindt je hier niets moois en goeds, voorts is wat je krijgen kunt peperduur en tenslotte levert alles wat je niet noodig hebt en hier verkoopt ponden voor je op. Er bestaan in Nederland bepaalde bepalingen voor de inboedels van landverhuizers; ze zijn niet ongeschikt wanneer je ze kunt overtuigen dat dit een bona fide verhuizing geldt en dat je géén deviezensmokkelaar bent. Boeken leveren weinig bezwaar, mits zijnde particuliere bibliotheek en boeken voor studie. Neem vooral àlles mee, want je hebt ze noodig voor tentoonstellingen van je werk, als voorbeelden, en zeker ook voor je eigen levensgeluk. Als de uitvoer eenig bezwaar oplevert wendt je dan vooral dadelijk tot dr Bender van Onderwijs die ongetwijfeld verstandig genoeg is om de geweldige propagandistische waarde van je verblijf in z.a. in te zien. Ik raad je verder aan om je particuliere bibliotheek te doorschieten met je meest verkoopbare fondsartikelen, niet samengevoegd, maar zorgvuldig over alle kisten verdeeld. Ook op die manier krijg je dan de noodige ponden, die je hier in het begin noodig zult hebben. Neem ook fietsen mee. Of ze gebruikt kunnen worden hangt af van de plaats [(]Kaapstad is zeer uitgestrekt, gedeeltelijk vlak, gedeeltelijk geaccidenteerd[)] waar je eventueel gaat wonen. Gebruik je ze niet, dan verkoop je ze: ponden! Wat van zeer veel belang is: zie je kands[sic] op de een of andere slinksche wijze een gebruikte auto te bemachtigen? Breng die dan in elk geval mee. Die heb je noodig. Vergeet déze regel niet: het vervoer betaal je in guldens en wat je hier kwijt wilt wordt in ponden betaald. Aan die guldens heb je, eenmaal hier, toch niets.

Wat huizen betreft, je moet vooral niet rekenen op een huurhuis. Maar volgens Lawrence bestaat er geen enkel bezwaar tegen bouwvoorschot van DeBussy Ik denk dat dit wel in orde zal komen, zou me daar geen zorg over maken de zaak niet te berde brengen in Amsterdam en dat eventueel van hieruit regelen. Bouwen is de éénige en de goedkoopste oplossing. Aangezien L. met 1 December weggaat, achten wij het, indien je tot een overeenkomst geraakt, het beste dat jij zoo spoedig mogelijk per k.l.m. vooruit komt. Je kunt dan van hieruit direct voor de bouw van het huis gaan zorgen en L verzekerde mij dat hij genoeg invloed had om bootpassage voor je gezin te verzekeren. Vindt je het wat benauwd om vrouw en kinderen achter te laten wat ìk zou vinden dan moet je gezamenlijk per boot komen, wat alléén met relaties kan. Ik zal in dit geval zoodra ik bericht van je heb Lawrence aan het werk zetten. Of je moet gezamenlijk komen vliegen, hetgeen natuurlijk duurder maar mateloos veel

4 In de correspondentie van Jacques Malan met Greshoff is nergens sprake van dit plan, en ook overigens bleken hierover geen nadere gegevens te achterhalen.

5 In Zuid-Afrika, bij de Service de l'Administration Générale de la Ville de Lille noch bij de Chambre de Commerce et d'Industrie de Lille, Roubaix & Tourcoing konden nadere gegevens betreffende Robert Pollet worden achterhaald.

[p. 104]

sneller is, namelijk 34 uur, terwijl de boot er toch altijd 21 dagen over doet. Doordat je salaris zooveel eerder ingaat krijg je toch weer een deel van de meerdere vliegkosten terug, je inboedel volgt dan wel per boot, wat geen bezwaar is omdat je toch nog geen huis hebt en je hier voor het opslaan moet betalen. Dit laatste (vliegen) namelijk heeft nog een enorm voordeel. Het universitaire en schooljaar begint direct na de zomervacantie dus in Februari middelbare school en Maart univ, de kinderen komen dan op een gunstige tijd, namelijk niet midden in de cursus aan. In het laatste geval verliezen ze zeker een jaar, want vergeet niet dat ze toch al moeite zullen hebben zich aan te passen aan het onderwijs in twee vreemde talen, Engelsch en Afrikaansch. Als ik het goed zie, kunnen de twee oudsten dan in November 48 hun ‘matriek’ doen. Dit ontsluit voor hen de universiteit. Wat Eva betreft zou ik haar aanraden in elk geval haar b.a. graad te halen. Die heeft hier iedereen en het geeft je zoo'n achterafgezet gevoel wanneer je die niet hebt. Het is niet moeilijk, zeer afwisselend en alle meisjes vinden het universitaire leven hier aller plezierigst met veel sport en uitgaan. De vakken die Sander wil loopen worden aan deze universiteit bijzonder goed onderwezen.

Je moet rekenen dat je de eerste tijd, zoolang je geen eigen woning hebt, moeite zult hebben met onderdak. De eenige oplossing is een gemeubileerd huis. Zoodra wij weten dat je komt en wanneer je komt, kunnen we daar naar uitzien. Dit kost je tenminste dertig pond per maand, maar het kan ook meer worden. Dit is onvermijdelijk, máár tijdelijk. Huurprijzen zijn hier enorm hoog vooral met de schaarschte.

Wijzelf gaan ook bouwen en hebben al een terrein dat ons zeer bevalt. Wij hopen dat je aanwezig zult zijn in Mei a.s. op het openingsfeest van ‘De Grashof’. Tenslotte dit: in je laatste brief klaag je over het gebrek aan contacten in Den Haag. Mijn vrienden zullen hun huizen wijd voor jullie open zetten. En hartelijker, liever menschen als de Van Wijk Louws, De Le Roux[']s en de Oppermannen zal je vèr moeten zoeken, dan zijn wij er, en onze twee jongens; binnenkort verwachten we Toussaint Van Hove die met een meisje Exalto getrouwd is, je hebt ze geloof ik ontmoet,⁶ en in de Nederlandsche kolonie zijn ook een paar zéér prettige menschen. Jullie zult het hier bepaald gezellig hebben. Wat betreft het vestigingsbewijs en verdere formaliteiten moet je je in verbinding stellen met de consul-generaal van de Unie, het Tweede Kamerlid Jan Schilthuis, kantoor Wassenaarsche Weg 4. Je kunt je op mij beroepen, want we zijn zeer bevriend met hem en zijn vrouw⁷ en ik zal hem, als je me bijtijds waarschuwt wanneer je naar hem toe gaat, uitvoerig schrijven over het groote belang van je komst voor de Ned z.a. toenadering. En nu een láátste, dringende raad. Met het oog op het overbrengen van de bibliotheek en andere dingen, moet je duidelijk en overal doen uitkomen dat je niet alléén boek-

6 De uit België afkomstige schilder Edgard Toussaint van Hove (1898-1972) die met Greshoffs nichtje Thea Exalto (geb. 1916) was getrouwd.

7 J.J. Kuyters.

[p. 105]

handelaar en uitgever bent, maar ook schrijver, vertaler, dat je historische publicaties op je naam hebt staan en dat je lezingen gehouden hebt en houden gaat. Leg vooral tegenover alle autoriteiten, zoowel Nederlandsche als Zuid Afrikaansche het accent op de cultureele zending.

Nu weet je alles en mocht ik nog iets verzuimd hebben, laat het je[lees:me] dan weten, dan kan ik aanvullende mededeelingen doen. Met heel veel goed, liefs en hartelijks, voor allen van allen,

geheel je

Jan

De Bussij heet in Pretoria De Bussy

In Kaapstad h.(ollandsche) a.(frikaansche) u.(itgevers) m.(ij) 3 Kerkstraat.