Briefwisseling J. Greshoff - A.A.M. Stols

679. A.A.M. Stols aan J. Greshoff, 17 januari 1946¹

['s-Gravenhage] 17-1-1946

Beste Jan,

Zooals ik je vandaag telegrafisch mededeelde, heb ik zoojuist ontvangen:

je brief van 7 Jan. (mogelijkheden Z.Afr.)

je brief van 8 Jan (W. Hessels)

je brief van 8 Jan (Ikaros)

je brief van 9 Jan (persoonlijk woord)

je brief van 9 Jan (aanvulling Z.Afr.)

Hartelijk, duizend danken!

Ik had niet gedacht, je vanavond al te kunnen schrijven: Greet en ik moesten dineeren met monsieur Schmitz, fransch journalist, en zijn vrouw, met wie we vandaag kennis maakten,² en de fransche attaché commercial.³ Door de rare sluitingstijd waren we om 10 uur thuis; ik begin nu maar te schrijven, weet niet hoever ik het vanavond brengen zal, want ik heb veel aan mijn hoofd, te veel. Zooals ik ook al telegrafeerde, moet ik Maandag, d.w.z. over 4 dagen, in dienst; er worden heel veel reserve-off. opgeroepen en ik ben er ook bij. Gelukkig blijf ik in Den Haag en word kapitein-adjudant van den generaal, Territoriaal Bevelhebber (= van het leger dat in Nederland blijft).⁴ Voor onbepaalden tijd ben ik opgeroepen. Ik ben dus overdag door dit werk bezet en heb alleen de avonden voor uitgeverij, vrienden en uitgaan. Waarschijnlijk krijg ik 1 Maart een secretaresse [+er] bij.⁵ Dan heb ik vijf volwassen krachten...

Je moet weten dat ik op 1 Januari - schreef ik dit al - gebroken heb met Nijgh & van Ditmar. De heer Piek blijkt tòch een volslagen imbeciel te zijn, niet in staat te volgen wat er in een uitgeverij dient te gebeuren, zonder eenige belangstelling voor litteratuur. Ik was er natuurlijk voor de verzorging van het heele fonds, zoowel schoolboeken, technisch- en huishoudboeken als litteraire. Maar deze laatste zitten er èrg in het verdomhoekje: men doet niets voor Vestdijk,⁶ niets voor ter Braak,⁷ en wàt er (nu ik weg ben) nog gebeuren gaat, is

1 Geschreven op briefpapier van A.A.M. Stols, Bildersstraat 8, 's-Gravenhage.

2 Niet nader geïdentificeerd.

3 Niet nader geïdentificeerd.

4 Stols was adjudant van generaal-majoor Mathijs Tans (1894-?), die Territoriaal Bevelhebber Nederland was en als zodanig belast met de opleiding, uitrusting, verzorging en huisvesting van in Nederland verblijvende onderdelen.

5 Op 1 april zou Emilie Henriette Maria Spijkerman (geb. 1923) bij Stols in dienst treden tegen een salaris van fl 150 per maand.

6 Op 27 maart zou Theun de Vries aan S. Vestdijk schrijven: ‘Wanneer komt er toch eens een boek van jou? Ik vind, dat Nijgh afschuwelijk slof is.’ (S. Vestdijk & Theun de Vries, Briefwisseling (ed. S.A.J. van Faassen), Amsterdam 1985, p. 192.) Op 29 september 1945 had Vestdijk aan Greshoff geschreven vijftien boeken in portefeuille te hebben.
Na de oorlog waren van Vestdijk tot dusverre Het schuldprobleem bij Dostojewski bij F.G. Kroonder te Bussum, Brieven over litteratuur (met Marsman) bij Stols, en een vertaling van De zonderlinge geschiedenis van dr Jekyll en mr Hyde van R.L. Stevenson bij Uitgeverij Contact te Amsterdam verschenen.

7 Na de oorlog zou alleen nog In gesprek met de onzen van Menno ter Braak bij Nijgh & Van Ditmar verschijnen. (Zie n.10.)

[p. 33]

Stols aan Greshoff, 17 januari 1946.

[p. 34]

nog door mij opgezet (Iersche Nachten van Vestdijk,⁸ Eiken van Dodona van Bordewijk,⁹ In Gesprek met de Onzen van Menno).¹⁰ Ik liep er dus vast en ging weg. Het scheelt me 6 mille per jaar. Doch vrijheid, blijheid.

Juist had ik dus alles georganiseerd om zonder Trio of Nijgh & van Ditmar of wie dan ook mijn uitgeverij geheel alleen voort te zetten, nu deze militaire geschiedenis er tusschen komt.

Dat maakt dan ook, dat rustig nadenken over een mogelijk emigreeren naar Z.Afr. nog niet mogelijk is. Mijn eerste indruk na de lezing van je prettige en uitvoerige brieven over z.a. is dan ook: niet gaan, vooral niet als jullie weggaan, want jullie vriendschap zou ons onmisbaar zijn. We hebben het land aan hier, angst voor de toekomst, maar, denken we soms: we zijn de moffenellende te boven gekomen en moeten misschien tòch maar probeeren ook de rest van ons leven in het oude Europa te slijten. Alleen: de toekomst van onze kinderen...

Zooals ik mezelf nu ken, en, na de ervaringen met Trio en N. & v.D. (waar ik toch in beide een ‘levenspositie’ had en[sic], au fond, de tout repos - als je niet góéd wilt doen wat er gedaan moet worden - ) [,] kom ik tot de conclusie, dat ik geen man ben voor een ‘baan’, niet de man om een zaak te leiden, die de mijne niet is, want ik kan er mijn hart en mijn ziel niet in-leggen. Misschien ook ben ik tè zelfstandig om iemand naast of boven me te hebben (wat zal die generaal een last krijgen).

Toch zijn al de mogelijkheden, die je met zooveel zorg en uitvoerigheid hebt beschreven, de moeite van het overwegen zéér waard. Zooals de zaken nu staan, is er van uitvoeren van kapitaal geen sprake. Hoe lang dat nog duren kan, weet geen mensch!

De mogelijkheden voor een uitgeverij had ik mij grooter gedacht. Maar wij hier vergeten wel eens, dat de afzetgebieden dáár natuurlijk veel kleiner zijn.

Bij mijzelf had ik gedacht: ik huur een huis, richt een kantoor in, laat voorraad Nederl. fonds overkomen, neem agentschappen van andere Holl. uitgevers, knoop connecties met auteurs aan, die ik eindelijk góéd zal uitgeven, en het zal wel gaan. Maar dat blijkt nu heel anders te zijn...

Indien het geestesleven is, zooals je het beschrijft, is dat al heel weinig aantrekkelijk, vooral indien wij als hollanders toch buitenlanders blijven. Dan liever buitenlander in Parijs, waar ik nooit zóó gedépayseerd zou zijn.

En om alles in Holland te laten drukken - waar de drukprijzen ook met 50-100%, evenals de papierprijzen, gestegen zijn - is ondoenlijk.

Ik ben èrg benieuwd naar den bundel van Liesbeth Eybers,¹¹ die je me zendt. Als jij, die toch en met je pen, en als literair adviseur van een uitgeverij in z.a. geen broodwinning hebt, dan ziet het er voor mij zeker somber uit.

De boekhandel is inderdaad tè gevoelig voor crisissen om daar vast in te

8 S. Vestdijk, Iersche nachten zou in augustus verschijnen bij Nijgh & Van Ditmar n.v. te Rotterdam. Een Duitse vertaling door G.K. Schauer was al in oktober 1944 bij het Rudolf M. Rohrer Verlag te Brünn, München & Wien verschenen.

9 De roman Eiken van Dodona van Ferdinand Bordewijk (1884-1965) zou in augustus bij Nijgh & Van Ditmar n.v. te Rotterdam verschijnen. Het boek werd gedrukt bij Pamco n.v. te Voorburg.

10 Menno ter Braak, In gesprek met de onzen zou eind 1496 bij Nijgh & Van Ditmar n.v. te Rotterdam verschijnen.

11 Die vrou en ander verse.

[p. 35]

geloven. Constantia - ik moet den man nog steeds schrijven - heeft dus wel geluk gehad. Maar in Joh. burg zou ik toch niet willen zitten (liever niet). En ook niet in Pretoria.

In ieder geval zal ik uitvoerig nadenken over J.L. van Schaik, Die Nasionale Pers, The Cape Times. En ik zal ook eens met De Bussy gaan praten. Maar eerst moet ik het met mijzelf er over eens zijn of ik nogmaals een baan op me zal nemen. Want de zaak is dat, als ik daar niet zou slagen ik, weldra 50 jaar, niet meer opnieuw zou kunnen beginnen.

Het leven hier is ook niet goedkoop. Van wat je verdient gaat 50 à 60% belasting af. Met dat al is het in Nederland toch nog een (geforceerd) wonder van goedkoopte. Maar ik kan hier van 85 pond per maand met mijn gezin niet leven.

Enfin, de zaak heeft me, sinds ik vanmiddag je vijf brieven ontving, niet met rust gelaten en ik zal er nog veel over te denken hebben.

Zooals ik je ook al telegrafeerde zijn sinds een dag of 10 à 14 geregeld pakken met boeken naar je gezonden. Maak een lijstje van wat je ontvangt. Stuur me dat (ik vergat er een te maken) en ik zal dan nagaan wat ik nog aan kan vullen. Je wenscht toch alleen litteraire werken? Ik heb voor jou alles bewaard, dus wat je niet ontving kan ik je altijd nog leveren. Met belangstelling zie ik het ms van Willem Hessels tegemoet.¹² Ik zal het zeker graag uitgeven als het me ook maar even mogelijk is (papier!!!). Zal hem dan schrijven, concept contract sturen en later drukproeven.

Je brief over Ikaros en Gedichten kan ik niet puntelijk beantwoorden zonder de boekhouding er bij, die op kantoor ligt. En wannéér ik weer op kantoor kom? In ieder geval komt deze zaak in orde. Dit kan ik je wel zeggen.

1^o	Er moet dus een brief zijn weggeraakt waarin ik je geschreven heb, dat Ikaros in voorbereiding (bijna àf) was.^13 Heb je mijn brieven goed doorgelezen? Het zal wel, anders zou je me dit verwijt, je onkundig te hebben gelaten, niet gemaakt hebben.
2^o	Het zal je nu toch wel bekend zijn, dat in Holland tallooze drukken en herdrukken van auteurs, die buitensland waren zijn gemaakt, zonder dat contact met de auteurs mogelijk was. Hebben b.v. de Z.Afr. en Ned. Ind. uitgevers (ik vermoed zelfs op jouw instigatie) geen herdrukken gemaakt van boeken die aan Ned. uitgevers of auteurs toebehoorden, en waarover nù nog de Ned. uitgevers niets hebben gehoord? Ik merkte b.v. bij Nijgh & v.D. nooit, dat er ook maar achteraf toestemming werd gevraagd om b.v. Aart v.d. Leeuw,^14 Bordewijk^15 e.a. te herdrukken.
3^o	De geschiedenis van de 5 drukken (er zijn er geen zes!) zul je je nog wel herinneren.^16

1^o druk bij Boucher

12 Con sordino.

13 Waarschijnlijk is dit Stols' brief van 9 december 1945 (br.669).

14 In 1942 was in de Nederlandse Boekerij bij J.L. van Schaik Bpk. te Pretoria een uitgave van Ik en mijn speelman. Een luchthartige geschiedenis verschenen. Andere uitgaven van Aart van der Leeuw in Zuid-Afrika of Nederlands-Indië tijdens de oorlog zijn niet bekend.

15 In 1942 was in de Nederlandse Boekerij bij J.L. van Schaik Bpk. te Pretoria de achtste druk van Karakter. Roman van vader en zoon verschenen. Andere uitgaven van F. Bordewijk in Zuid-Afrika of Nederlands-Indië tijdens de oorlog zijn niet bekend.

16 De eerste druk was onder de titel Gedichten 1907-1934 in september 1934 bij L.J.C. Boucher te 's-Gravenhage in de serie Folemprise verschenen. De tweede, uitgebreide druk was onder de titel Gedichten 1907-1936 in oktober 1936 bij Stols in de reeks Kaleidoscoop verschenen. Najaar 1937 was de derde druk onder de titel Gedichten bij Stols verschenen; van planovellen van deze derde druk had Stols in resp. 1938 en 1940 de vierde en vijfde druk met aangepaste titelpagina's laten aanmaken.

[p. 36]

2^o druk in Kaleidoscoop, volledig afgerekend

3^e, 4^e, 5^e druk zijn samen gemaakt in 1937? 1938 of 1939 (heb geen ex bij de hand). Daar weet je alles van, dat werd in Brussel nog bedisseld. Overigens heb ik Huib, zooals je me vroeg, een afrekening gezonden. Ik zal je nu natuurlijk, zoodra ik de boekhouding hier heb, precies kunnen mededeelen wat je in je getypte brief vraagt. We hebben het laatst afgerekend vóór je vertrek; je kocht toen veel boeken om mee te nemen, op honorariumafrekening.¹⁷ Alle specificaties volgen dus.

4^o Toen ik, als eerste Nederl. uitgever de eer genoot om bij de moffen op het matje te komen, had ik inderdaad de Bruine Liedjes uit den bundel gelicht (5^e druk) en dien bundel juist aangekondigd. Ik deed dat niet zóó maar, omdat ik geld voor dat restant wou zien, maar na veel overleg met diverse boekhandelaren. We waren n.l. tot de conclusie gekomen dat het jammer was, de belangstelling voor je Gedichten, die sedert de Kaleidoscoopuitgaaf bleef stijgen, stop te zetten. Niet voor mij privé (je pouvais me passer des quelques florins que cela me rapportait) maar voor jóú, om onze menschen de gelegenheid te geven je werk te blijven lezen en voor hen iets te zíjn, dachten we, dat het beter was, dat je ‘aan de markt’ bleef.

Achteraf blijkt nu, dat je me dit kwalijk neemt. Tant pas [sic]. Hier hebben we gedaan, wat we dachten dat góéd was. Wij zijn geen collaborateurs. Ik heb je niet willen compromiteeren. We hebben je bij ons publiek willen houden, meer niet.

Van Huib heb je natuurlijk gehoord, dat ik exemplaren van je Gedichten duurder heb verkocht dan de oorspr. prijs. Je boeken werden door den boekhandel onder de toonbank duur verkocht als ze te krijgen waren.¹⁸ Waarom zou ik ze voor 2.60 - korting verkoopen als de boekhandel er 5, 10 en soms 15 voor vroeg? Er staat tegenover dat ik aan Huib ook honorarium heb afgedragen over alle vernietigde exemplaren.

Juist vandaag verraste de binder mij met een restantje van den volledigen 5^en druk, die hij verborgen had gehouden en nu afgebonden heeft. Ik weet nog niet, hoeveel het er zijn, ik schat 30 of 40. In ieder geval: ik zal ze vasthouden voor 't geval jij er nog van hebben wil. Omdat ik dacht dat er niets meer was rekende ik met Huib over de volle oplage af.

Natuurlijk heb je het recht om te weten hoe het me je boek staat. Maar heb ik niet direct op je brief gereageerd, heb ik je ooit een afrekening onthouden? Je hebt over mij nooit te klagen gehad. Voor jou heb ik speciaal alles t/m December '45 laten nazoeken. Normaal kost dat voor alle auteurs uit mijn fonds 3 maanden; een heksenwerk. Over Ikaros heb ik ook met Huib over de volledige oplaag afgerekend.¹⁹

Ik wensch nu eerst ook mijnerzijds al deze zaken naar volledig, beiderzijds,

17 De laatste afrekening tussen Greshoff en Stols dateert waarschijnlijk van 31 januari 1939 (br.610). Ook in de periode daarna heeft Greshoff blijkens zijn correspondentie met Stols vele uitgaven uit diens fonds gekocht. (Zie ook n.19.)

18 Op 5 september 1945 had Huib van Krimpen aan Greshoff geschreven: ‘Verboden boeken en werken van auteurs in ongenade waren van onschatbare waarde: Menno [ter Braak] en Eddy [du Perron] in het bijzonder, terwijl voor de Verzamelde Gedichten van zekeren J. Greshoff wel eens f75.- (vijf en zeventig gulden) is betaald.’ Op Koppermaandag 1946 zou hij een prijs van fl 10,- noemen. (Zie n.19.)

19 Op de Koppermaandag, de tweede maandag in januari, schreef Huib van Krimpen aan Greshoff: ‘Dan de uitgevertjes, die vaak innemertjes zijn [...]

De heeren Van Kampen zijn dus bevallen van	f 164.25
En Sander zoojuist van	71.77
Dat ligt[sic] hij aldus toe:
Gedichten: 254 exx. [...] à 10 cts	25.40
Ikaros 25 exx. [...] à 25 cts	6.25
Ikaros 10 exx. luxe [...] à 50 cts	5.-
	_______
	36.65

Blijft f 35.12.
Sander schrijft: Tot 1938 was alles betaald. Het totale honorarium sinds 1-1-'38 was f 192.25 (waarvan vermeldt hij niet). Wegens diverse leveringen was u S. nog f 157.13 schuldig. Blijft dus f 35.12.
[...] Eveneens taal noch teeken gaven de heeren Fons en Clim Stols te Maastricht, maar deze zijn anti-schrijfsch, doch overigens fatsoenlijk.
Er valt me nog juist een overweging ten aanzien van Sander in: in 1943 of 44 heeft hij tussen de 50 en 100 exemplaren van uw Gedichten, 5^e druk, verkocht voor 10 gulden of zooiets [...] en dan lijkt een honorarium van een dubbeltje toch overdreven laag.’
Volgens Van Krimpen had Stols hem geschreven dat de afgerekende exemplaren van Gedichten en Ikaros in mei 1940 waren verbrand. (Zie voorts n.17 en br.671 n.3.)

[p. 37]

genoegen geregeld te hebben, voordat er een beslissing over Ikaros 2^e druk genomen heb[lees:wordt]. Wat in het vat zit verzuurt niet, en de vellen kunnen altijd nog als pakpapier dienen. Een uitgever moet ook zijn verlies weten te nemen. En welke uitgever heeft dat van 1922-1940 getoond zoo goed te kunnen als ik?

Met den heer Landshoff zal ik me t.z.t. in verbinding stellen.

Alle zakelijke details over deze kwestie krijg je dus nog behalve van Huib, nog verder gespecificeerd van mij.

Dank je zéér voor je persoonlijk woord van 9 Januari. Ik bergrijp je houding en standpunt t.o. het leven in z.a. volkomen. En dat is het juist, wat mij ‘den schrik’ bezorgt.

Ik geloof toch ook dat ik nooit buiten Parijs, Londen, Brussel en Amsterdam zou kunnen als het er op aan komt je leven niet in bedonderde isolatie door te brengen.

Zelf heb ik véél over Parijs gedacht, waar nu al weer zoo iets als een crise du livre begint, maar waar toch altijd mogelijkheden blijven. En ook een officieele baan behoort er voor mij niet tot de onmogelijkheden.

De porti voor de verzonden pakketten doe ik je cadeau! Het is me een veel te groot genoegen, je alles te kunnen sturen. Als je nu nog ooit de ‘Rariteiten’ tegenkomt! Ik zal er ook in Batavia naar laten zoeken.

Ja, ik hoorde ook van andere zijde, dat R. Nieuwenhuys naar hier onderweg is. Natuurlijk is hij, als hij zich meldt, van harte welkom. We hebben geen plaats om hem met vrouw en kind te herbergen (ook geen meubels daartoe) maar we zullen verder àlles voor hem doen.

Ik weet waarachtig niet, of ik je mag aanraden, in België te gaan wonen, tenzij je er een rijkbetaalde baan krijgt. Je hebt er, in guldens omgerekend, kapitalen noodig, zou je er willen leven zooals je dat daar vóór 1939 gewoon was. Je zou eerst hierheen moeten komen en dan trachten daar weer binnen te komen, te vestigen. Van een regeeringsfunctie zou je er nooit kunnen leven. Je zoudt, dunkt me, zeker 25.000 gulden moeten verdienen om er nú te leven (alles: marché noir). Dat kan in Holland dan nog goedkooper. In Engeland moet je met 2 menschen toch zeker op £100.-per maand rekenen. In Frankrijk kun je niet leven, nu: ook alles marché noir. Een typiste heeft 300 gulden per maand noodig om te leven, daar.

Je kunt, wat mij betreft, steeds op puntelijke zorg voor je financieele aangelegenheden rekenen. Herinner je je, dat we, om destijds de uitgave van ‘Gedichten’ mogelijk te maken, het honorarium gesteld werd[lees:hebben] op 10 cts per ex? Je zult dit aan oude afrekeningen nog wel kunnen nagaan. Ik hield deze afspraak aan; nù zouden we voor een eventueele nader en in overleg met jou te maken herdruk zeker 15 à 20% van den ing. prijs als honorarium kunnen vaststellen.²⁰

20 Op 7 oktober 1935 (br.327) had Greshoff de definitieve afspraak met Stols over de uitgave van Gedichten 1907-1936 bevestigd. Stols kreeg het recht 2000 exemplaren te maken te verdelen over zoveel drukken als hem goed dacht. Greshoff zou 15 cent per verkocht exemplaar ontvangen; over de eerste 250 exemplaren zou Stols geen honorarium verschuldigd zijn. Voor de derde en latere drukken zou Greshoff een honorarium van 10 cent ontvangen. (Zie br.471.) In februari (br.684) zou Stols dit honorarium met terugwerkende kracht verhogen tot 19 cent per exemplaar.
Tijdens de onderhandelingen tussen Greshoff en Em. Querido's Uitgevers-Mij over de uitgave van zijn Verzameld werk schreef Alice von Eugen-van Nahuys hem op 22 juli: ‘Wij moeten alles doen om deze uitgave te doen slagen en alles nalaten, wat haar kan schaden. Dat is [...] financieel van belang voor jou, maar ook voor ons, want je begrijpt wel dat in deze uitgave veel geld gaat zitten en ik zou het niet verantwoord vinden als ik niet zou zorgen 1) dat dit geld er uit kwam en 2) dat jij een behoorlijk bedrag aan honorarium kreeg. (Hoe is het godterwereld mogelijk, dat je je met f. 50.- door Boucher hebt laten afschepen en met 10 cent per exemplaar door je “kameraad” Stols? [...])’. In Greshoffs contract met Querido zou uiteindelijk een royaltypercentage van 15% worden overeengekomen, nadat Greshoff in februari aanvankelijk een percentage van 12½% was geboden.

[p. 38]

Van Huib had ik juist gisteren een lang en gezellig bezoek. Al is de oude kwestie, waardoor hij me zéér diep gegriefd en teleurgesteld had, begraven, en al heeft hij charmante kanten, je zult, als je hem over een jaar of zoo ontmoet, zelf wel opmerken dat hij zeker intelligent is, maar vrij los van moraal (zijn beloften komt hij zelden na, en van hèm heb ik geen afrekening nog gekregen. Als ik hem eens geschreven had: ‘Je oom Jan moet zooveel van me hebben. Ik krijg nog zooveel van je; je kunt het best betalen of afbetalen’, dan zou ik zijn gezicht wel eens willen zien). Ook is hij èrg eigenwijs, weet nu ineens alles van alle uitgevers, drukkers, boekhandelaren, papiermakers en illustratoren. Wat dat betreft nèt z'n pa²¹ en even denigreerend. Dat is jammer, want ik merk in de vakkringen, waar hij het toch als typ. adv. en later misschien als drukkeruitgever het[sic] van hébben moet, dat ze hem nog niet lusten; niet omdat zijn werk niet goed is, maar omdat hij het ‘zoo verdomd goed wéét’ (al is hij bij lange na z'n pa nog niet). Hij moet heusch oppassen, niet àl te veel menschen tegen het hoofd te stooten. En wat schiet hij er mee op? Schrijf er hem niet over, maar houd dit in gedachten, observeer hem later eens en zie dan zelf wat je hem voor wijzen raad kunt geven. Want hij verdient, dat hij er kòmt en au fond mag ik hem nog altijd even graag.

Balkema is inderdaad het mengsel van een uitstekend boekhandelaar, een uiterst slordig en geslepen zakenman en een rare sinjeur. Hij antwoordt nooit op brieven, schrijft alleen hatelijke epistels. En met dat al mag ik hem wel omdat hij een van de weinige boekhandelaren is ‘waar je wat aan hebt’. Ik heb hem juist naar Engeland geholpen. Verwonder je dus niet over het uitblijven van antwoord. Hij is soms erg onhebbelijk. Wat hij in Z.Afr. wil is me nog niet duidelijk, vooral na wat je mij daarover schreef. Maar ik hoorde dat je er hem gauw zult zien.

Ook al waren mijn relaties met N. & v.D. niet verbroken, dan nòg zou ik geen kans hebben gezien, je aan de gevraagde boeken van Vestdijk te helpen.²² Want er is niets meer van. Ze legden nooit wat op!

Dus Simon heeft je nog steeds niet de 12 gedichten (die we hem per keerende post zonden) en zijn inleiding gezonden?²³ Wat bezielt hem?

Schrijf me, of ik je Helikon 1940 en 1941 (samen 20 deeltjes)²⁴ en Atlantis (10 deeltjes)²⁵ heb gezonden. Anders krijg je ze nog.

Van Hoornik is er tot nu toe maar één deel poezie-kronieken²⁶ Zond ik je die? Het 2^e deel komt in het najaar.²⁷

Nu eindig ik maar, het is ver na middernacht. Ik weet niet wanneer dienstzaken me weer gelegenheid geven je te schrijven. Ik heb een duizelingwekkende correspondentie dagelijks. Hoe dat nu moet gaan?

Met hartelijke groeten, ook van Greet, mede voor Aty en Kees,

je

Sander

21 Jan van Krimpen.

22 Sint Sebastiaan, Rumeiland en Aktaion onder de sterren. (Zie br.675, p. 28.)

23 Zie br.660 n.61.

24 Op 15 maart 1940 (br.656) had Stols aangekondigd de volgende dag de eerste drie deeltjes uit de reeks Helikon aan Greshoff te sturen: resp. L.Th. Lehmann, Dag- en nachtlawaai; Bertus Aafjes, Het gevecht met de muze; en Pierre Kemp, Transitieven en immobielen. Op 1 februari 1946 (br.681) zou Greshoff schrijven dat hij Het gevecht met de muze en het als vierde nummer in de reeks verschenen Dead end van Gerrit Achterberg bezat.
Zie voor een opgave van de twintig in Helikon verschenen deeltjes: ‘Beste Sander, Do it now!’, Bijlage ii, p. 468.

25 Zie voor een opgave van de tien in de Atlantis-serie verschenen deeltjes: ‘Beste Sander, Do it now!’, Bijlage ii, p. 467.

26 Tafelronde. Studies over jonge dichters, dat een deel van de kronieken van Ed. Hoornik uit Groot Nederland bevatte, was in augustus 1940 verschenen.

27 Een tweede bundeling kronieken van Ed. Hoornik uit Groot Nederland is nooit verschenen, al waren er tijdens de oorlog wel plannen voor gemaakt. Op 11 maart 1942 had Hoornik aan Stols geschreven: ‘Ik bereid een bundel essays over poëzie voor “Met hart en ziel” en die zou ik gaarne bij jou uitgeven.’ Stols accepteerde de bundel en betaalde Hoornik zelfs een voorschot. Na de oorlog, op 2 augustus 1945, vroeg de uitgeverij Hoornik om de kopij, en op 22 oktober schreef zij: ‘Zooals U zich zult herinneren, maakte U in 1943[sic] met den heer Stols een afspraak over de prozabundel “Met hart en ziel”, waarvoor U bereids een voorschot ontving. Door de omstandigheden is van uitgave toen verder niets gekomen. U beloofde ons destijds de copy voor deze bundel zoo spoedig mogelijk te zullen sturen. Gaarne zouden wij thans dit boek op korte termijn uit willen geven [...].’ Waarom de uitgave op dat moment niet doorging, is onbekend, al blijkt uit correspondentie tussen Stols en Hoornik uit 1947 dat Stols daarvoor papierschaarste als reden aanvoerde. Op 27 juli 1948 zag Stols definitief van uitgave van de bundel af: ‘Bij nader inzien zou ik de bundel toch liever niet uitgeven, omdat mijn liquide middelen mij dit op het oogenblik niet toestaan. Mocht je dus alsnog deze bundel bij Meulenhoff of elders willen onderbrengen, dan heb ik daartegen géén bezwaar [...].’ De bundel verscheen evenmin bij J.M. Meulenhoff. Mogelijk dat een gedeelte van de inhoud terechtkwam in Hoorniks essaybundel Toetssteen, die in 1951 bij D.A. Daamen's Uitgeversmaatschappij n.v. te 's-Gravenhage zou verschijnen.

[p. 39]

Ben zéér verlangend naar Kees' nieuwen bundel in specialen band.²⁸ Zal hem na ontvangst schrijven. Ik geniet dagelijks van het lezen in je boeken, je weet niet hóé goed het me doet, je stem te hooren na àl die jaren dat ik je persoon en je omgang, je hartelijke vriendschap miste. Greet verlangt ook erg naar Aty en de oude nabuurschap.

S.²⁹

28 Exemplaren van Équilibres précaires van Kees Greshoff in een bijzondere band zijn niet getraceerd; gegevens over het uiterlijk van deze band konden evenmin worden achterhaald. (Med. C.J. Greshoff, Rondebosch.)

29 Bijschrijvingen: op de brief heeft Greshoff genoteerd ‘per zeepost terug’, en Stols
‘24
8
_____
19200’.