Pan

(1912)–Herman Gorter– rechtenstatus

een gedicht



[pagina 171]
III
[pagina 173]
En Pan trad uit het donkere Verleden. De zon ging op en spreidde zijn zachten schijn, Als goud, over de Aarde. En Pad trad in den gouden Tijd die is nu. O Gouden blauwe Tijd die Nu is Nu! O schitterendste gelukzaal'gste tijd, Die er ooit was van alle alle tijden, Nu d' Arbeiders ontwaken en zich heffen Tot Gouden Geest van Vrijheid en tot Vrijheid. O Gouden blauwe Tijd die Nu is Nu, Nu de Menschheid treedt uit de Slavernij In de Vrijheid. O Gouden blauwe tijd die nu is nu, En Wezen van het gouden Nu, dat 's Nu, Liefde, die nu opworstelt naar de nieuwe Fase van uw schitterend aardbestaan: Geest, Schoon Meisje, wandlend in 't heelal,
[pagina 174]
Uw oogen lijken den diep blauwen hemel, Samengetrokken tot twee cirkels onder Uw fijne wimpers, donker, ver, maatloos, Kring binnen kring en lijn met lijn doorweven - Waarbinnen, spieglend zich, het onmeetlijke, En 't matelooze diepe in de diepte Van u. De hemel, de wolken, de sterren, De menschen, planten, dieren en de diepte Oneindig ook der Menschen-Maatschappij. Heelal, eindloos Heelal, binnen den Geest! Heelal, eindloos Heelal! Met binnen u In uwe duizenden millioenen dingen Die u maken en die gij zijt, de Droom Der Schoonheid, Wezen dier oneindige dingen, Laat ik doen klinken door uw groote hallen, Uw licht- en schaduwdommen, - dezen droom! Laat mij, als een kind sprekend in den morgen, De eerste schaduw spreken van het licht, Dat de nieuwste wording in uw oogen schittert: De nieuwe Maatschappij. - O Droom weerklink! O gouden blauwe tijd die nu is nu, O schitterendste gelukzaal'gste tijd Die er ooit was van alle alle tijden, Nu d' Arbeiders ontwaken en stuk scheuren Hun banden en hun het Bewustzijn komt Van den Weg naar de Vrijheid en de Vrijheid, - Enkelen zien haar reeds, o Enkelen, - Vertoon U in den Geest, in de oogen Van 't wonderschoone Meisje dat u spiegelt. Vertoon u in haar droomende oogen. Klink.
[pagina 175]
Het Heelal is een machtig groot geheel, Het is als een oneindig groote Man, Van donkre sterren en van schittrende, Van dichte en fijne stof, tot d' allerfijnste, Schrijdende eenzaam door d' Oneindigheid, Door de leegte die zelf zijn rijk nog is. Hij is zóó machtig dat 't oneindig Rijk, Dat Hij is, voortdurend in bloeiing is, In eeuwige nooit onderbroken wissling Van dien bloei tot dien en van dien tot dezen. De steenen zelfs zijn een deel van zijn bloei. Elk deel van hem is een beeld van hem zelve, Eindloos in macht, begrensd en toch oneindig, Onuitputlijk' en toch bepaalde bron. Zijn schijnen is oneindig, - en zijn zijn. Zijn werke' is bloeien, en zijn bloeien rust. Geest is een openbaring van zijn zijn, Diep oneindig zooals het kleinste stofje .... Als kristallen die leven naar zijn wil. Stof, drager van Alles, oneindige drager Van alles, van de sterren en de aarde, En de Menschheid, en de dieren en planten, En drager van wat is tusschen de sterren, En drager van het ledige, Gij zijt De Bron, de God, de Een'ge die bestaat. Gij zijt 't Heelal. Uw spiegelende fonklende Diepten baren en keeren in zich weer,
[pagina 176]
Uit donker tot kleur en uit kleur tot donker, Uit vormen tot Niets en uit Niets tot vormen. Kracht, schepper van alles. Gij zijt de God, Oneindige Kracht, gij zijt Vader en Moeder Van het Heelal, van Sterren en van Aarde, En van het Levende en van den Geest, En van de Menschen. En van het ledige. De stof is slechts Uw schijn, Uwe verschijning, Gij zijt het eeuwige en algemeene, De dingen zijn slechts uwe spelingen, Gij zijt alleen, oneindige wereldkracht. Stof of kracht, gij zijt hetzelfde: de Oerbron, Lachende voel ik dat gij zijt de oerbron, Lachende voel ik uw geheimvol wezen, Lachende zie ik levende uw rijkdom, Lachende voel ik spelende uw rijkdom, Lachende zie ik uwe schoonheid, oerbron, - Lachende zie ik uw peillooze diepte, Levende zelf in uw peillooze diepte, Zijnde zelf deel van uw peillooze diepte, Zelf peilloos, zelf kracht, zelf stof, zelf deel-oerbron, Waarachter zich diepere diept verschuilt. Oneindige Stof, drager van alle kracht, - Oneindige Kracht, drager van alle stof, - En dus van alle Schoonheid, 't schoonst zijt gij Daar waar gij tot het vleesch van Mensch oprijst, Want daar rijst gij op tot den gouden Geest. Daar bloeit des Heelals kracht: de Eeuwigheid,
[pagina 177]
Daar bloeit des Heelals kracht: d' Oneindigheid, Op tot bewustheid van de Eeuwigheid. Daar bloeit de macht over d' oneind'ge stof Uit de stof op, en als in witte rozen Van licht, weerschittert in de menschengeesten Op d' allerhoogste kracht van God, 't Heelal. In U, Arbeiders! stijgt nu Hoogste Kracht, In U, Arbeiders! stijgt nu Hoogste Kracht Op van bewustheid in 't oneindig Heelal, Hooger dan ooit in menschen steeg, Gij zijt De hoogste heerschers reeds als gij 't slechts weet, Van de Stof der Aarde, van het Licht en Duister, Van Warmte en Kou, van Nacht en lichten Dag, Als gij 't slechts weet, als slechts de bliksem van 't Bewustzijn van uw toestand, uit uw diepte Plotsling uitbreekt en den donkeren hemel Van d' Overmacht van 't Kapitaal verlicht, En uw eigen afgrond, van uit uw afgrond. Zing zachtkens, Geest der Muziek, met uw fijne Volle klare stem, zing mijn Geliefde Eenige vrouw, zing de ontwikkling van De Menschheid, de Arbeiders, het allerschoonste Beeld in het Heelal, tot kristallen Vrijheid.
[pagina 178]
Pan trad op in den tijd die Nu is Nu. De donkerblauwe nacht werd licht, en 't licht Ging over in een zacht en hemelsch blauw, En het was Mei, volle klare gouden Mei. En het Heelal werd blauw van propaganda. Pan trad in den stralenden zonsopgang. En de Arbeiders stroomde' in den morgen samen. Zooals de bloemen in de lente stroomen Door de Kracht van de Zon en van hen zelve Over de aarde, die door hen zacht lacht, Zoo waren de Arbeiders saamgestroomd Op een hoogvlakte, duizenden en millioenen. Zooals het rozerood is van de rozen In een rozentuin op een Junimorgen, Zacht komt het aangestroomd uit iedren hoek, Vermengd met goud en goudpurper oranje, Zoo was daar het Geslacht der Arbeiders. En daar hield eene Man eene rede, Een Man zooals een God of als een Zon. Hij trad daar als verschijnend in het licht, En zijne rede stroomde uit hem, alleen. En zijne rede was om hem het licht.
[pagina 179]
‘Gij, Arbeiders, gij zijt de makers van, Alleen, het eeuwge licht der zaligheid Voor alle Menschen. Gij zijt de vervullers Van het oneindig verlangen der Menschheid, Van alle menschen, die er immer leefden. Er is 'n oneind'ge stroom van oneindig Verlangen naar het absoluut Geluk In alle menschen-harten altijd geweest, Naar zuiver eeuwig absoluut geluk Voor zich en andre menschen. - Dat werd geknot, Altijd, in ieder hart, zooals een bron Van klare waterstralen geknakt wordt. Gij, gij arbeiders, zijt nu geroepen om Dat verlangen voor eeuwig te vervullen. Bloed, tranen, strijd met scherpe wapens, bloed En trane', ijzer en staal zijn de wapens en de prijs, Waarmee gij het eenmaal vervullen kunt. Gij hebt niets te hopen, verbant de hoop Op uw verdrukkers voor eeuwig uit 't hart - Gij hebt niets te hopen dan van u zelve. Gij hebt niets te hopen dan van uw ziel. Ziet om u, Arbeiders, 't Stralend Heelal, De rijke aarde van Mei, alles wat Uit haar opkomt in het stralende licht Van Zon en Maan en Sterren, zijn voor U, Als uwe ziel ze te verov'ren weet. Gij, die daar voor mij staat, donker geslacht, In 't gouden lentelicht, getrapt, geslagen, Verarmd en zonder geest, gij hebt niets dan Uw ziel. Die zult gij moeten zien te maken Tot zulk een alles overstralende macht Van licht, dat zij uw lichaam, één voor één, In staat stelt om alles te dragen, smart En pijn en dood, om eens alle te samen
[pagina 180]
Voor elkander te worden heer van 't licht, De lucht, de grond, het water van de aarde. Uw ziel, uw wil, uw geest is d' éénige kracht. Slechts in verbinding van de edelste Zielen en willen en geesten, millioenen, Zult gij het middel vinden, om u uit De donkre poel te heffen van slavernij, Te rijzen omhoog, in het volle licht, Den strijd te strijden tegen uw tirannen, En, na hen op de aarde neergeworpen Te hebben, en als heerschers omgebracht, Met hen, met de heele menschheid te samen, Meester te worden van de heerlijke aarde. Uw hoofd, uw geest, dat is het eenig doel, Waarheen gij al uw krachten richten moet. De bliksem der gedachte sla in uw Hoofd, en uw oogen richten zich op 't kennen! - En dan ontsteke uw brein uwe ziel. - Gij zijt het overgroot deel van de Menschheid, Het volk der aarde, millioenen, millioenen, Gij zijt de Menschheid zelf. Wat kan uw honger en armoede stillen Van U zoo talrijk, van u als klasse, Van U, Menschheid? Alleen de gansche Aarde! Wat kan uw liefde en verlangen stillen, Van U zoo talrijk, van u, gansche Menschheid? Alleen de Eenheid van de gansche Menschheid! De gansche Aarde, en de gansche Menschheid Zijn alleen groot genoeg om uwe leegte, De holte van uw maag, en uw verlangen, Uw liefde en de grootheid van uw hart Te voldoen eeuwiglijk en eeniglijk. De gansche Natuur alleen zij uw doel!
[pagina 181]
De gansche Menschheid alleen zij uw doel! Dat zij de inhoud van uw gansche ziel!’ Pan zat tegen een bundel zonnestralen Geleund. En de Arbeiders richtten zich hoog omhoog Naar de taal van de Vrijheid, d' eenige. - De Enkelen. En hij zag daar een Meisje, 't was een Vrouw, Zitten te midden van de groote schare. Haar hoofd was als vernietigd van de trekken. Op haar gelaat stierf weg haar oud gelaat. En zacht verrees daar als op storm'ge zee De zon der liefde. - En toen stond langzaam op een andre raadsman, Zwart als de Nacht. Recht oprijzend geleek hij de Natuur, Zooals zij van de aarde tot den hemel Oprijst. En zijn stem was als die van de Natuur Onverbiddlijk en vast. Want door het Heelal heen zag hij de menschen. En wijl hij zoo staarde, sprak hij aldus: ‘Gij moet het socialisme brengen. Gij moet de nieuwe wereld maken. Gij moet zelfs als gij niet wilt, maar gij moet. Maar gij wilt omdat gij moet. - De daden van de menschen zijn bepaald, En de uwe zijn bepaald, door d' maatschappij. De krachten, de productiekrachten der
[pagina 182]
Wereld en Maatschappij drijven de menschen. Het Kapitaal maakt u tot wat gij zijt. - Het maakt uw aantal immer, immer grooter. 't Maakt uw ellende grooter, immer grooter. Het Kapitaal dwingt u tot strijd. Het dwingt u tot scholing, organisatie: De strijd om Alles, met de Heerschers, barst Uit. Gij wint, Gij zijt de sterkste, 't Kapitaal Verdwijnt. Het uur van 't Kapitaal slaat, zijn omhulsel, De vorm waarin het leefde, wordt verscheurd. Zij, die den rijkdom zich toeëigenden, Worden onteigend. Het gemeen bezit, De gemeenschaplijke arbeid wordt geboren. - Gij moet het socialisme brengen. Gij moet de nieuwe wereld maken. Gij moet zelfs als gij niet wilt, maar gij moet. Maar gij wilt omdat gij moet. Dit is de Algemeene Wet, die volgt Uit het wezen van uwe werktuigen, Uit het wezen van uw verhoudingen. Vereenigt u Arbeiders aller landen.’ Dit was hij die de wetten der Maatschappij Uithieuw, massaal, op zich zelf, in 't Heelal, En die haar toonde als massaal brok Natuur. Pan staarde hem aan zooals een grooten Meester, Een Mensch, die uit de Natuur, ver boven haar, Zich heeft verheven door haar krachten en Die der Menschen, haar, hare kinderen.
[pagina 183]
En Pan keek van hem neer naar de Arbeiders. En enkle Arbeiders rezen daar op. - En Pan met hen. - O Enkelen, o enklen! - En die spreker verdween zooals de Nacht. En weder trad daar op die eerste Reednaar. En met een stem als een bazuin, als Lente- Wind, die, juichende, blaast over de Aarde, Door goud zonlicht, zoo riep hij klaatrend uit: ‘Uw ziel, uw geest het is uw eenge kracht. De ziel, 't gevoel, het is de bron der kracht. Het hart, het is de bron van alle kracht. En met uw zielskracht kunt gij, durend den strijd, Ook niets winnen dan uw eigene zielskracht. En door al kracht van geest en van uw lichaam Zult gij dat ééne moeten zien te houden, Te vermeerdren tot in 't onmeetlijke, Door voortdurenden ongebroken strijd. Zoodat gij eindelijk den strijd om alles, Om de aarde, de zee, de lucht, het licht, Zult moeten strijden met uw kracht alleen Van uwe ziel, zonder hulp, zonder macht Van geld of dingen. Met uw ziel alleen. - Men zal u zeggen dat organisatie Van u allen, van alle uw millioenen Genoeg zal zijn, dat gij dan wel van zelve Tot macht komt, zoodra déze macht er is. Maar ik zeg u, dat al hadt gij u allen In organisatie, het zal u niet Helpen, als niet daar binnen u, binnen Die massa's harten, de ziel leeft die wil De gansche aarde uw vrije bezit, En heel de Menschheid als uw vollen broeder.
[pagina 184]
Ja ik zeg u, dat zonder deze ziel, D' organisatie zal het middel worden Om u slaven te make', op nieuw, voor goed - Van de organisatie zelve. Men zal u zeggen dat de strijd u beter Zal maken, dat gij in den strijd veredeld Zult worden, en dat die van zelve u Een ziel zal geven tot de betre wereld. Maar ik zeg u, dat de strijd voor het kleine, Voor 't beter loon en voor den korter werktijd En voor een wet die dit of dat verhindert, Of u een voordeel geeft voor dit of dat, - Met d' organisatie die daarvoor dient, - Dat die strijd juist een middel kan zijn om Uw ziel te maken tot een gierigaard, Een egoïst en een bekrompen burger. Juist de strijd om het kleine zal uw karakter Omlaag kunnen halen, en u maken Tot afschuwlijke lage arbeiders. Als niet uw ziel, zooals de groote zon, De gansche aarde voortdurend in 't oog houdt Als éénig doel voor uw begeerte en Uw strijd. Als gij uw ziel niet maakt tot zon, Die alles, al 't bezit, de gansche Natuur Bestraalt, beziet, bestreeft, alléén, voortdurend, Dan is uw strijd niets en gij wordt juist slaven Door dezen strijd. - Dat zullen uw vijanden weten. - Ah! gij hebt niets, gij hebt geen macht, geen geld, Geen wapens, niets. En uw vijanden hebben alles. Zij zullen U afkoopen en omkoopen met schijn. Gij hebt slechts uw hart. Als dat een edelsteen, Een edelsteen, een licht, een vruchtbre regen Van licht wordt, zult gij winnen. Gij hebt slechts 't gevoel.
[pagina 185]
Als dat de bron, de spiegel van de waarheid, Uw eigen toestand, en uw éénig doel Wordt, zuivre ongedeerde waarheidsbron, Dan zult gij winnen. Anders wint gij nooit. - Dáár ligt het kleine, in de schaduw van De zwarte aarde zie ik 't kleine wringen, En spartelen, en kleine ziele' aantrekken, Vergeefs, tot spel en schijn, bedrog, ijdel. Richt daar uw hart en uw gevoelens heen, Alleen daarnaar, dan blijft gij eeuwig slaven. - Hier ligt de Aard', daar ligt de volle Zee, Hier is de gansche Natuur. Richt daar uw oog En hart alleen naar. Dan wordt gij zijn meesters. - O, om het u nu met één woord te zeggen, Gij moet met de Liefde die Uw wezen is, Uw liefde voor Bestaan, leven voor alle Arbeiders. Dat is voor de heele Menschheid. Gij kunt dit. Want gij wordt de heele Menschheid! Gij kunt dit. Want gij vult het gansch Heelal! Gij kunt dus de liefde voor de heele Menschheid, En voor 't Heelal, Maken, voor 't eerst, tot Absolute Liefde.’ Pan sidderde in de stralen van de zon, Als zijn eigen wezen. - En teeder rustig zag hij over Het lichten van die woorden naar de Menschheid. Zooals de Aarde blijft in schemering 's Avonds als de zon weggaat onder haar, In trillende maar zeer stille schemering, Zoo zaten daar die menschen in verbazing.
[pagina 186]
Zooals een Man bij wie een Vrouwe ligt, In volle zaligheid, op 't morgend bed. Haar van zich gaan ziet, al reeds op gaand staan, En verdwijnend, in het licht, van bij hem, Zooals die man blijft in volle verrukking, In niets dan geluk, absoluut geluk, Zoo bleef Pan gehoord hebbende dien man, Voor d' eerste maal de taal van 't vol geluk, Het Absoluut Geluk dat komt op aarde. Hij ademde in het licht, het lentelicht, Hij zat met open mond, zooals een visch, Een snoek, doodstil staat in het stille water. Zijn oogen blonken, en zijn ziel was open Zooals zijn borst in hem. Hij dronk het licht. Hij dronk 't Geluk, het Absoluut Geluk. En weder rees daar op diezelfde zwarte Reednaar en hield schitterend deze rede: ‘Gij moet het socialisme brengen. Gij moet de nieuwe wereld maken. Gij moet zelfs als gij niet wilt, maar gij moet Willen. Maar gij wilt omdat gij moet. Het kapitaal komt groeiende in strijd Met zijn eigen grenzen, het wil ontwikk'ling Verder en verder, maar het stoot zich aan Zijn eigen grenzen, aan het kapitaal. Het vernietigt zich zelve in zich zelve. Het vernietigt zich zelve, krachten en menschen. Het vernietigt zijn levende en doode Productiekracht door zijn strijd onderling. Het uur van 't kapitaal slaat, zijn omhulsel, De vorm waarin het leefde, wordt verscheurd. Zijn krachten worden te groot voor het omhulsel,
[pagina 187]
Een andere vorm komt: het Socialisme. Vereenigt u Arbeiders aller landen.’ Zoo hoorde Pan deze twee mannen spreken, In schijn met elkaar in strijd, in waarheid één. Te samen, met elkaar, de volkomen waarheid. En Pan zag het Heelal worden één Licht. En Pan keek naar de schare en zag een man - Staand tusschen hen die zich vereenigden, Tusschen de Slaven, - zelf voor kort een Slaaf, - Koel en donker worden als de Natuur, Die zich trotsch voorbereidt tot macht'ge daad. De begeerte naar de Aarde kwam in hem. En Pan duizeld'. Als om een aarbeving. En gaande door den nacht met de oogen dicht, Met in de oogen nog het beeld van die Sprekers en Arbeiders, Zag hij in 't donker, door zijn eigen hoofd, Door de beelden die in zijn oogen waren, Zijne Geliefde komen, de Geest der Nieuwe Muziek, de Geest der Vrijheid, Geest der Nieuwe Menschheid en nieuwe Maatschappij. En hij zong, Begon te zingen aldus zijne mond: ‘Zij nadert, Zij genaakt. Alle dingen verdwijnen, Verzinkend voor haar verschijnen, - In de lucht stilte-dooraderd, - Naakt.
[pagina 188]
Ik heb haar zoo lief dat ik Terugwijk. - Mijn blik Zelfs houd ik terug. Mijn ziel Is U, Geliefde. Ik zink in mijn liefde en kniel. O neem aan mijn devotie, De vlammen van mijn emotie, Mijn oneindige liefde, Waarin ik voor u neerkniel, Geliefde. Zij nadert, zij genaakt Komend, Liefdedooraderd, liefdedroomend, Naakt. Haar ovaal hoofd Als ooft, Haar oogen stralend geluid Voor den Geliefde, Haar boezem, Als gewelfde bloesem, Geurend liefde, Haar voeten zacht De bruid Steekt ze in den nacht, En wacht. Zij staat wachtend. - Dat is reeds lijden verzachtend! - Haar zacht gelaat Staat schouwend mij, Den zaal'gen Pan, Of 'k kom.
[pagina 189]
Als vlammen lijken Haar oogen. Wij spreken In 't zacht verwarmen Der zachte armen. In het gestorven gefluister Voor het geboren werd, - Als in de hoogzee diep Het beeld van gesternte Onstoffelijk sliep, - In 't opzien den luister Der verre licht flitsende zilvren kaars, - Blijft niets dan Haar's. Zij gaat over een zee, En aan haar hangende hand Voert zij mij mee Naar dat verre land.’ De zon ging onder in den Lentenacht. De d' Aard werd gevuld met een donkerblauwe, Zoele warmte, gouden-sterren-doorschenen. En om Pan was het donker en hij dacht, Begon te denken aldus zijne ziel:
[pagina 190]
‘O nu te branden als een enkel licht In den grooten gloed die naar de Eenheid brandt, O stil te houden het zuiver gezicht In den gloedboog die staat boven het land. Zich saam te voelen met geheel het dicht Bosch van vlammen, te weten dat men licht Opstijgt, te rechter en te linkerhand Aan vlammen, aan boven- en onderkant Gedragen, voorgegaan, hand in hand brandend, Door vlammen allen, die steeds hooger bruischen, Waaronder steeds nieuwe uit de aarde bruischen, In éénen gloedopgang van algemeenheid, Totdat ze eenmaal zullen zijn landend Te samen, voet aan voet, in 't land der Eenheid.
[pagina 191]
O Diep en dieper stijgt de een'ge Schoonheid Van uit den mensch op die de Eenheid kent.
[pagina 192]
Er gaat een storm naar Eenheid, dat's de schoonheid, Er gaat een ontvlamming en dat's de schoonheid, Er gaat een kiemen op in vele harten. Er gaat een oogst op die eeuwen in zwarten Grond lag. Teeder ontspruit de liefde waar te Droomen zij lag en broederschap in klaarte. En broederschap zij is de schoonheid, En nieuwe liefde zij is de schoonheid. Schoonheid zij is dat klare hooge worden Tusschen de menschen van organisatie, Zij spreekt uit elke daad die ééne natie De arbeiders maakt en in dàt willende woorden. Schoonheid zij is beweging die nu leeft, Zij is de woeling die het leven heeft.’
[pagina 193]
Zoo peinzende zag Pan worden den dag Van Mei, oneindig goud, en hoog, en ver. En Pan ging van nu af in één visioen, Door de Lente, door de Lente in een droom, Door het Nu, door het schemerige Nu Der Aarde. Door dezen tijd zijn schemerige blauw, Door dezen tijd zijn schemerige goud, Door dezen tijd dien nog zoo weinigen Begrijpen, voelen, tot zijn diepste ziel. Ja er is niet één die hem ganschlijk voelt - Dan Pan, - Want ganschlijk voelen is alleen poëzie, Muziek in alle vormen, Rhythm'-harmonie, - En niemand voelt hem zoo dan Pan alleen. Pan ging van nu af aan in één visioen Van begrijpen der wereld. Door dezen tijd zijn schemerige blauw, Door dezen tijd zijn schemerige goud, Ging Pan van nu af aan in één begrip. Hij ging en hoorde ver de Wetenschap, Diep in de blauwe verte aan horizon, En hij hoorde, diep in de donkre verte, Uit de diept'-horizon waar steden stonden, De Techniek. En voelde als bloemen den Rijkdom.
[pagina 194]
En hij voelde het Lijden iets verzacht. En hij voelde het Absoluut Geluk Als een blauw en geel vlammenvuur rondom zich Komen, zooals een gouden zonsopgang. Breken, in aanvang, door de blauwe lucht Als bloemen om hem. En hij voelde het Absoluut Geluk Breken in zich omhoog. Tot waar zijn hart was. - Schemerende slechts. - Zoo is de kracht der Goddlijke Verbeelding. En toen hij in den nacht gekomen was De flúweele', met flúweelen zeílen zeílend Over de aarde, om de aarde heen, Toen hoorde hij in een vergadering Die geheim moest gehouden voor de Heerschers - In 't donker waren de volkeren vergaderd Der arbeiders, talloos, - men zag ze niet Door schemering. De spreker was een God Van helderheid en zelfbewuste kracht. - Deze ving aan te spreken In de fluweelen, donker-violen lucht: ‘Arbeiders, gij moet een Bond maken op Aarde! Arbeiders! Gij moet tot de oneindige Liefde U verheffen. Als bloemen schoon in het Heelal, Voor alle Arbeiders. Gij moet elkaar zoo broeders Zijn en zusters als Christus eens droomde En Boeddha en al de Grooten. Honderdmaal,
[pagina 195]
Duizendmaal sterker, millioen manlijker. Gij moet u verheffen tot de onmeetlijke Liefde voor alle Arbeiders op aarde. Gij moet u tille' tot onmeetlijk Broederschap. - Als gij dat niet doet, als gij elkander Niet liefhebt met de allerdiepste liefde, Dan wint gij niet zooals gij winnen kunt Alleen. Gij moet de Aarde liefhebben met een Oneind'ge Liefde. Gij moet het Heelal aan uw hart Klemmen en sluiten. Proletariaat, machtige Proletariers. Als gij dat niet doet, als gij het Heelal Niet met de diepste liefde aan u sluit, Dan wint gij niet, dan wordt gij niet Gij, Gij. Gij moet met de allerzuiverste liefde Opstijgen naar den hoogsten blauwen aether Van de Gelijkheid. Gelijkheid met de Menschheid en de Aarde. Eerst dan, maar dan eerst, zal het Heerschers-leger Bij den aanblik van u, siddren en krimpen En geslagen worden door u tot niets. Gij moet een drom vormen van zuivre liefde Voor elkaar, voor de Menschheid, en 't Heelal. Dan slaat gij de Heerschers, winnend het Heelal.’ Pan hoorde dat en was als gansch verslagen Door deze zaal'ge boodschap in den nacht. En hij zag eene, het was een jonge vrouw, Haar naam Beatrice,
[pagina 196]
Die had over 't achtergebogen hoofd, In den fluweelen fluweel wellenden mond, In haar diep violen oogen, in 't zachte Karmijn van haar gezicht, oneindige Liefde, Zacht bloeiend naar de Daad heen, - Daad van liefde. En Pan hoorde een andren redenaar: ‘Arbeiders, gij moet u maken één bond Over de groote aarde, de groote aarde, Zooals bloemen in de jeugdige lente Zoo sterk, zoo frisch, zoo geurig, zoo krachtvol, En daarmede alle heerschers aanvallen En hen vernietigen en overwinnen.’ En Pan zwierf henen door de dwalende nacht, De geurende heerlijke lichte lentenacht, En stootte weer op eene oervergaad'ring. En in den avond sprak een diepe stem, Zooals over zee klinkt de hooge wind, Met zacht geruisch en fluisterenden weemoed, De toovenaar van de diepste gevoelens: ‘Mannen, de bron van solidariteit Ligt in de bron achter ons van de menschheid. De gelijkheid is de ontzaglijke oerbron Van diepste liefde voor elkaar's elkander. Die is verborgen duizend jaar onder haat, Die was verborgen altijd onder vreemdheid, Als loof, vurig en dood, maar is de oerbron Aller liefde, aller eenheid, aller kracht. Ziet arbeiders, ziet op elkander. Gij zijt gelijken, hebt elkander lief Met vuur, met diepe wel uit u, met hartstocht.
[pagina 197]
Gij zijt de massa, de ontelbaren, Hebt al die gelijken lief, oerbron hebt lief Elkander, dan wordt gij reusachtige oerbron Over de heele wereld van één menschheid, Van Liefde éen, absoluut liefdevol, Absoluut gelukkig. En ziet daar ginds. Ziet gij daar ginds de zwarte Heerschers? Zij hebben 't goud, Het geluk, den rijkdom, en heel de aarde ... Gij niets. Zij verzetten zich tegen uwe eenheid, Solidariteit, liefde, gelijkheid met elkander. Vernietigt hen. Maakt hen gelijk aan u zelve: Bezitloos. Maakt alle menschen u gelijk: Bezitloos. En hebt hen dan lief. En neemt met hen de aarde Dan, samen, als vrienden, en als gelijken, Dan geeft gij hun de absolute liefde, Het absoluut geluk. - Arbeiders. Er is nog eene gelijkheid, Nog dieper, 't is de bodem van den oerbron Van de gelijkheid en liefde der menschen Onderling, voor elkaar, elkaar's elkander. Dat is de gelijkheid met alle stof, Met de aarde. Ook die gelijkheid is de bron van liefde. Voelt gij niet in u de liefde voor de aarde, De lucht, de zee, voelt ge niet in uw merg Een rilling als ge aan hun diepte denkt, Als plots hun diepte zich u openbaart, Een broederlijkheid met hun, hun aller, stof! Dat gevoel is waar en komt uit de waarheid. Wij zijn de kinderen van het Heelal.
[pagina 198]
O hebt de aarde lief en zoekt haar te Hebben, omhelzen, te hebben als uw gansch bezit. - Ziet gij daar ginds die zwarte kapitalisten? Zij hebben de aarde, zij willen beletten U haar te hebben. Vernietigt hen. Maakt hen aan u gelijk, liefhebbende De gansche wereld. - O broeders hebt het licht lief. Hebt 't heelal Lief, wilt al wat stof is u eignen. Streeft alles te bezitten, u gelijk. Voelt u één met de wereld, tracht haar te Verovren omdat ge haar gelijken zijt. Dan kunt ge niet anders dan éénig zijn Met alle Arbeiders, en in diepen haat Uw heerschers die u dat beletten, bestrijden. Alleen dan, maar ook alleen dan Zult gij hen overwinnen en alle menschen En het heelal in gelijkheid uw maken.’ Zooals de stem uit de diepe Natuur, Uit den storm over zee diep ruischend roept Tot eenheid met de Natuur, en haar kindren, Zoo riep die stem, in die vergadering Ruischend, in zwarten nacht, bij het hel licht, D' arbeiders tot eenheid met zich, en 't Al. En Pan zat stil op eenen donkren stoel, Naast een pilaar, tusschen de arbeiders. En de Arbeiders verrezen als witte lelieën, En verhieven hun kelken en gouden stampers, En fijne gulden stof' ge meeldraden Naar die woorden. Zooals in de hooge zon en ruime lente,
[pagina 199]
In de ruime lente naar hooge zon De lelieën, Zoo rezen de Arbeiders, De Enkelen. En er was een dichtbij hem. Als zijn broer, - Hij zat daar stil en schoon, in zich getogen, Zijn gelaat was, - hij kon hem dichtbij zien, Zoo dicht zat hij naast hem, en knie aan knie, Tusschen de ontelbre scharen - Zooals van iemand die gereinigd wordt Van zonden.
[pagina 200]
En toen het avond was geworden en de Schaduw van uit den hemel beschaduwde De wegen, ging Pan met de arbeiders Naar eene nieuwe donkere vergaadring, In eene zaal die op de wereld was. En daar sprak weder eene donkre man In diepen eenvoud voor de arbeiders. O Tijd, o zaligheid! Elken avond klinkt het eenvoudig woord Der arbeidersslaven tot d' arbeidersslaven, Het woord dat tot de eenheid Menschen roept. En wat kan eenvoudiger, klaarder zijn, Wat meer Natuur gelijk, dan dat 't Geslacht Der aan elkaar gelijken wordt geroepen Tot eenheid, samenwerking, liefde, vriendschap? Niet eenvoudiger komt het klare licht Der morgen over de aarde geschoven, Niet eenvoudiger klinkt de klare roep Door de boschjes en door den stillen nevel Diep in de duinen in Septemberochtend Der vogels voor den herfsttocht elkaar roepend, Dan 't woord der Arbeiders: Menschen, wordt één. - Die man zeide: ‘Gij moet Een zijn, Arbeiders. En de Kennis Is het Eenige wat u, mannen, ontbreekt Tot de Eenheid.
[pagina 201]
Gij hebt het Aantal, gij hebt de Krachten, Gij hebt den Arbeid, gij zijt dus Alles. Met de Aarde. Maar om de Aard te krijgen, Als ééne Menschheid, Te hebben en te houden, moet gij kennis Hebben te samen. Leert dus, Arbeiders.’ En stil rezen enkle arbeiders op. En Pan ging over de aard van land tot land. En hij kwam naar eene Vergadering. Daar trad op een jong reednaar als een Man En zeide: ‘Ziet arbeiders, de zaak is zoo eenvoudig: Het Kapitaal scheidt ons van de aarde. Maar de arbeiders zijn talrijk als de bloemen In de jonge lente. - De Kapitalisten zijn maar weinige. - Zij maken zich weer meester van de aarde. Het socialisme is dáár.’ - Zooals de gouden wijsheid in de groene Jeugd is in de witte heerlijke onschuld In het jong roode bloed, Zoo was de klare jeugdig gouden rede. En weder hoorde hij een redenaar: ‘Mannen, gij moet op de Aarde maken één bond Van alle Arbeiders op aarde, En daarmede het Kapitaal aanvallen En het overwinne' en vernietigen.’ En Pan zwierf henen door fluweelen nacht,
[pagina 202]
Die nu is op de aarde, op de aarde, In dezen bloeitijd van den Tijd, die is Nu, In dezen gouden tijd die nu is Nu, En stootte op een andre vergaadring. En daar hoorde hij deze donkre stem ‘Gij moet één zijn, gij kunt niet anders, gij moet. In de fabrieken moet gij u vereen'gen. De nood dringt u en de Heerscher. De Machine dringt u. Maar dan in de stad, in iedere stad. De nood dringt u en de Heerscher. En de machine. Maar dan in 't vak, in ieder vak In 't land. De nood dringt u en de Heerscher. En de Machine. Maar dan in 't land, in ieder land, Alle te samen, De nood dringt u en de Machine En de Heerscher. Maar dan op de aarde, op de gansche aarde, De Machine dringt u, en de nood, door haar, En de Heerschers die gij en zij machtig maakt, Samen, almachtig haast. Zij allen dringen u tot de Eenheid Over de gansche aarde. Gij kunt niet anders, gij moet het voor strijd. Gij moet strijden, want gij wilt niet sterven. Gij moet één zijn, want gij wilt niet sterven. Gij moet één zijn, want gij wilt niet lijden. Door den drang van u zelven, niet te willen Lijden en sterven, moet gij willen een zijn. Gij moet één zijn, want gij wilt overwinnen. - Uw wil, uw gevoel staat op materieele basis,
[pagina 203]
Die basis is de arbeid -, het werktuig, Die dringt u tot eenheid. En Gij? gij moet.’ Pan zag een jongman in den donkren nacht. Terwijl zijn gelaat tot de daad werd hard Als steen, als marmer, kil en koel en kalm, Stroomde daar tegelijk, als uit zijn ziel, Een stroom van gevoel over en maakte het zacht. En hij zei dit, als tot een luistrende: ‘Het gevoel staat op Een materieele basis, maar is een Kracht apart. Dus moet 't gevoel tot onmeetlijke kracht Worden, als Alles, tot de overwinning. Tot apart staande, zelfstandige kracht. Tot de ziel, tot den Geest, tot 't voelend hart, Tot ten slotte alles afdoende kracht.’ Zooals het gelaat van een held, door 'n kunst'naar Gemaakt, die den Mensch-Geest en 't Mensch-Hart kent, In dat gelaat is kracht en moed en kalm Koel bereeknen, maar ook zachtheid en liefde, Zoo stroomden door dat gelaat in den donkren Nacht onder Pan, die neerzag, die dooreen. ‘Het is de tijd dat ook het Hart gaat spreken Apart, afzonderlijk, als eigen kracht. De Materie heeft tot 't Begin gedwongen, De Wetenschap heeft schitterend gesproken, Heeft 't Hart gegeven al kracht die 't behoefde, Nu is 't de tijd dat 't Hart zelfstandig spreke, En het gevoel zich vrij zelfstandig heffe Tot Alles omvattende, Alles overheerschende Kracht.’
[pagina 204]
‘En ook de Kracht van ons, Arbeidersklasse, Is zoo gegroeid, dat het nu de tijd is, Dat 't Hart zelfstandig spreke.’ Zoo antwoordde uit de vaag scheem'rende massa Een schoone stem, een schoone vrouwenstem. In dezen gouden Tijd die Nu is Nu. De Enkele, O Enkle. Pan hoorde dit dien jongen man zeggen, En wie hem antwoordde die schoone vrouw, En een storm van liefde voor de Geest der Muziek, Nu voor het eerst klaar gouden in hem komend, Nu helder en gouden wellend altijd hooger, Vloog over zijn hart daardoor en hij brak los In deze rij, hartstochtelijke liederen: Aldus, deze: ‘O Gouden Geest Van Vrijheid. Nu dring ik hooger, Dring ik in altijd klaarder, witter, gouder Blijheid, In uw goudene Leest. O Kelk Als de hemel! In uw diep gewemel Stijge elk. - Doel! Waarheen de drift Heet en koel Eeuwig drijft.
[pagina 205]
Verlangen, Altijd grooter, Naar de schoot er Hooger verder van stijgt. Schoot, Eindlooze diepte, Altijd verder Naar mate het verlangen groot. Geluk, Vrouw, Menschheid, Verlangen waaraan geen einde is, O omdat geen grens leit Voor de menschheid die stijgende is. O heerlijk licht, Uw oneindigheid Is voor de mensche' Opengespreid. De Arbeiders Ontsluiten het heelal, Een geluk, versch! De Arbeiders Strijden voor de Eenheid Aller Menschen: Dat is de Liefde.
[pagina 206]
Uit den klaren Eenvoudigen Arbeid Aller Menschen samen, Komt de gouden Volkomen Liefde, Amen, Amen. Jubilate, menschen! Jubilate! Met naar den hemel opgerichten monde, Met vreemd-zalig verwasschene gelaten: De Liefde is gevonden.’ Zooals de witte bergen in de lente, De sneeuwbergen zich onafzienbaar talrijk Verheffen naar de zon, zoo hieven zich De scharen arbeiders op, naar de tijding Der lichte vrijheid en der lichte Eenheid, - De Enkelen, o Enkelen, In dezen gouden Tijd die Nu is Nu. Zooals de witte meeuwen zich verheffen In de lente, en hun goud lokgeroep Klinkt onder de gouden lucht en roomen lucht. De lucht wordt vol van hen, van hun gedrang. En andren komen zachtkens opvliegen, Wijfjens en mannetjes hoog in de lucht, De vrije ruime onafzienbare. Zoo rezen de Arbeiders Op naar de Tijding, naar het groote Weten, De Enkelen, de Enkelen.
[pagina 207]
Zoo als de witte gedachten zich verheffen In de Lente der Liefde, in den Geest, Strevende naar het heerlijk allerzoetste, Allerhoogste en allerlieflijkste, De Liefde der Vrouwen en der Mannen, Zoo rezen de Arbeiders in de Hoogte. - De Enkelen. Zooals de donkre hemel staat vol van Sterren, de eenen klaar, en hel flikkrend, De andren schemerend, de andre donker, Sommigen zijn eenzaam, er zijn niet veel Dichtbij hen, sommigen zijn in schemergroepen, En andre weer in fijne nevelvlekken, En andren helder licht als klaar water, De meesten zijn onzichtbaar, koud donker, Zoo blonk het licht, het stille geesteslicht Der arbeiders als vlammen uit de aarde. De weinigen. O Enklen. In dezen gouden Tijd die Nu is Nu. En Pan ging door hen hier op aarde, Hier, nu. En gaande door de helle avondlucht Zag hij ten hemel, boven de donkere wolken, In hunne donkere roode fantomen, In 't goudgeel gelaat van den groenen hemel De Toekomstmenschen, die naar de aarde keken, Blank en licht staan, en in een hoogen droom Van geluk zong hij dit goudene lied:
[pagina 208]
‘De Toekomstmenschen. Voor 't gouden avondmeer Zag ik ze dansen! En één streek daar zóó teer Met hangend hoofd zijn donkere viool, Waarop zijn donzen blik avondblauw school, En over het rood hout naar 't gouden dansen keek Der gouden leden, wijl hij zachtkens streek.’ En Pan ging langzaam voort over de Aarde. En aldoor kwamen er nieuwe, nieuwe drommen Rondom de aarde heen tot de Arbeiders, Van de Arbeiders, uit de Arbeiders, Naar hen en naar de Eenheid der Arbeiders. Aldoor iederen dag! - Zooals het licht Der zon iederen dag weer stort zijn wit Stralen van licht terneder op de aarde, Van zon, eeuwig en eeuwig altijd door, Zoo kwamen elken dag, iederen dag, Rondom de heele aard' stroomen Arbeiders Tot de Eenheid met hunne kameraden. - De Aarde werd langzaam een donker licht Van Arbeiders, van kindren van den Arbeid, In dezen gouden tijd die nu is nu, In dezen gouden tijd die nu is nu. En aldoor dreunde door hun scharen heen, - En werd gehoord in iedere rede, - En na iedere rede en weer apart, Zooals de donder Der zee ten hemel op, aan alle kanten,
[pagina 209]
Noord en Zuid en West, één geluidspringbron, Opwelling langs de heemlen uit de gansche zee, De rede van dien tweeden donkren man: ‘Mannen gij moet, gij moet, gij kunt niet anders. Gij moet het socialisme brengen. Gij moet de nieuwe wereld maken. Gij moet zelfs als gij niet wilt, maar gij moet Willen. Maar gij wilt omdat gij moet. Het kapitaal komt groeiende in strijd Met zijn eigen grenzen, het wil ontwikk'ling Verder en verder, maar het stoot zich aan Zijn eigen grenzen, aan het kapitaal. Het vernietigt zich zelve in zich zelve. Het vernietigt zich zelve, krachten en menschen. Het vernietigt zijn levende en doode Productiekrachten door zijn strijd onderling. Het uur van 't kapitaal slaat, zijn omhulsel, De vorm waarin het leefde, wordt verscheurd. Een andere vorm komt: het Socialisme. Vereenigt u Arbeiders aller landen.’ En Pan zag aan alle kanten goudene gestalten Oprijzen voor den Muur van Slavernij, Den achtergrond van donkre slaafsche Slaven, De Enkelen, o Enklen. - Ja het Heelal werd blauw van propaganda, En goud van gestalten aan zijne wanden.
[pagina 210]
En Pan ging over de Aard' door het Heelal. Een zachte rozenschijn van perzikbloesem Vervulde de gouden gulden morgenlucht. En het Heelal was door de blauwe lucht Heen zichtbaar, omhullende de Aarde. En Pan trad over de Aard' door het Heelal, En hij trad van de eene stad naar d' andre. Van uit het donker der slavernij verrezen De Arbeiders op in hunne Verbonden. En het Heelal werd donkerrood van de vruchten Der Propaganda. En Pan trad eene Stad, een kristalstad binnen, En zag hoe de Arbeiders zich eenigden Als bloemen. En zag op hun schoone gezichte' 't Nieuwe Ontstaan, wat nooit was. En hij beefde. En de aarde geleek hem een jonge bruid, Stralend van binnen haar geluk, - Achterover liggend, - Die met haar gouden oogen achterover Ligt en de donkre aard en lichten hemel Opneemt tot in het gloeien van haar ziel. Van haar hart, en lieflijk gouden weerkaatst.
[pagina 211]
Onbeschrijflijk zacht en zoet is haar lach. Haar lichaam is gestrekt zoo gouden schoon. Aan haar gelijk geleek Pan de Aarde. De Arbeiders ware' haar ziel en haar hart. En hij trad een stad binnen. Daar werd een Organisatie opgericht. En Pan zag eene vrouw. Zij rees daar op geheel blank, geheel wit, Kristalklaar. Zij trok daar uit met bewustzijn van liefde, Zooals den nevel optrekkend in licht, Die in haar was. Van uit de grauwe slaver- Nij brak dat uit omhoog. Zooals een bloem Een lichte witte, lichtgele, in voorjaar, Pas geboren straalde zij uit de grauwe Slavernij der Andren. De Enkele. En Pan zag eenen oprijzen tusschen de mannen, En van hem straalde Moed. De Moed straalde in hem Om het Heelal zich te verov'ren voor Zich en de Arbeiders. En zacht mengelde zich liefde met zijn klaren Moed samen. Pan staarde naar hem als naar iets nieuws. En Pan trad eene machinefabriek in, In, eene wereldfabriek. Daar rezen de arbeiders alle' in vergad'ring.
[pagina 212]
Van uit den moord, de onderdrukking, de Slavernij, naar het licht van het Begrip, En stonden daar in 't licht als onafhanklijk. En een zeide wijl van hem af het slaven- Kleed gleed: ‘Wij smeden, ijzerwerkers, moeten allen Ons samen vereen'gen tot één verbond, Wereldverbond met alle transportwerkers En mijnwerkers. Dan hebben wij d' Arbeid in Handen. Dan kan het niet lang duren of Wij zijn meesters.’ En andre donkre Slaven traden op, En werden Mannen in het gloeiend licht, Van die Wereldfabriek. En 't groot Begrip Wat Arbeid is, en wat zij zijn kan, moet, Vervulde de Fabriek zooals een Woord, Doorgloeid wordt met Gedachten. Maar de Liefde Groeide in die Mannen wit en klaar en donker. En zij stichtten die groote bonden, begin Van Wereldverbond aller Mijnwerkers En Transportwerkers en Metaalwerkers. En in die bonden zag Pan enkelen Rijzen naar Vrijheid en naar Liefde. Op den achtergrond van de slavenmoord, Waar de donkere bonden zich vormden, Zag Pan de grauwe bonden zich vormen. En in die bonden zag Pan enkelen, O Enkelen, Met Wil naar volkomen Vrijheid, Liefde voor Alle. O Lezer zaagt ge wel eens gouden figuren
[pagina 213]
Als menschen, als oneindig betre menschen, Dan wij zelf zijn en allen om ons zijn, In uwe ziel? Zaagt gij het nooit? O Lezer, o geliefde, geliefde Lezer, Sla uwe oogen, zoodra gij dit kunt, Zoodra de Liefde u roept tot de Schoonheid, Op de Arbeiders, op de Arbeiders, En hun Verbonden. Daar is de eeuwge schoonheid, de Schoonheid, Der Liefde, de eenige die in de wereld is. In enkelen, o enkelen. En Pan ging over de Aarde, En de oneindige Hemel was wolkloos. En Pan zag eenen Man met krachtige oogen En diepe klare liefde. In het licht Der Natuur. En Pan geleek zich toe zooals de landman, Die 't gouden zaad vroeg in 't voorjaar ter hand nam. En hij zei zacht: ‘O Schoonheid gij kunt nog niet zijn, De Arbeiders zijn nog niet sterk genoeg. - Goed, en staat gouden schijn Om den ploeg. Goed, er staat gouden schijn Voor den ploeg. -’
[pagina 214]
En Pan ging naar eene Vergadering, Wereldvergadering, uit alle landen Waren er arbeiders samen gekomen. De Enkelen, o Enkelen. Er die Arbeiders waren Geest geworden. Vroeger waren zij Lichaam. Lichaam in De Fabriek, in het Werk, in Maatschappij, In Slavernij. Zij hadden hun lichamen weggeworpen En zaten nu samen ter vergad'ring. En in hun midden lag 't Arbeiders Heil Dat 't heil der Menschheid is. Zij spraken er over om den Wereldbond Van alle arbeiders te stichten. Om gezamenlijk eens, met alle kracht, Alle Kapitalisten op heel de Aarde - Aan te vallen en te vernietigen. Zooals de streken op het wit kompas Alle zien naar één punt, het middelpunt Der windroos, zoo staarden al deze Geesten Dier Mannen naar dat één Wereldverbond. En zij stichtten het. En door hun woorden brandde de gloeiende Liefde. En zij waren alle een brandende liefde. En de heele Arbeiders-klasse die dat wilde, En voor wie zij spraken was Gloed van Liefde Voor dat doel, de Eenheid Aller Arbeiders, Die de Eenheid van Alle Menschen wordt. Die Arbeiders-klasse werd de Liefde In Begrip, in Organisatie. De Enkele, O de Enkele. De Enkelen, O God, de Enkelen. En Pan ging over de aarde,
[pagina 215]
En de horizon was klaarblauw rondom de Aarde. O Lezer zaagt gij wel eens de Menschen? Záágt gij dan niet in hen de Broederschap? O Lezer kent gij wel uw eigen hart? Kent Gij wel de Gelijkheid, het Gevoel van Gelijkheid met alle menschen? Weet ge niet dat dan de groote vleuglen Van Uw hart wegvliegen van 't hart, En zich vereenigen met de vleugelen Van andre menschenharten? O Lezer zaagt ge wel eens de groote schaduwen Van uw hart? Die machtige vleugelde vogels Die daar huizen? Die Schimmen, die geweldige Krachten, nooit verzadigd? Zaagt ge wel eens die Kracht: Honger naar Gelijkheid Aller Menschen in uw eigene hart? O Oogen kent gij wel Uw eigen ziel? Zaagt gij wel eens die Machtige Heldin, de Vrijheids- Liefde zich opheffen in uw eigen ziel, En met donker begeeren naar groote Daden Opstaan en uitgaan en uitschrijden uit uw hart? Kent gij o Lezer niet die onmeetlijke Bron: Broederschap, Gelijkheid en Vrijheid, Liefde voor Alle Menschen en 't Heelal, Die de Bron is in 't allerdiepste van, In het verste verste hoekje van Uw hart, Die de Bron is van Uw eigen Wezen, die Uw hart, misschien, zelf is? - En kent ge daaruit niet opstijgende die Vrouw, Die koele krachtige Maagd die u geleiden Wil, en die krachtig eenzaam als een Vrouw Mee wandelt sterk en trotsch tusschen de Menschen:
[pagina 216]
De Moed? O Lezer, zachte Lezer, zooals die schaduwen, Die schimmen en die vogels en die krachten, En Broederschap en Gelijkheid en Vrijheid, En Liefde en Moed, Zijn in uw hart, maar daar Ledig en Schim, En niets dan Wil en Begeerte tot Kracht - Zoo waren die Arbeiders, Die Enkelen. O Lezer zaagt ge wel eens die donkre figuren Van uw eigen hart? Zaagt ge ze wel eens? In dezen gouden Tijd die Nu is Nu? O Lezer, o geliefde, geliefde Lezer, Sla uwe oogen, zoodra gij dit kunt, Zoodra de liefde in u roept om Schoonheid, Op de Arbeiders, op de Arbeiders En hun Verbonden. Daar zult gij zien die Schimmen en die Vooglen, Die onmeetlijke Schaduwen en Krachten Van in uw hart, van in uw eigen hart, Tot werklijkheid en tot het vleesch geworden. In dezen gouden Tijd die Nu is Nu. En Pan ging door eene goudene stad, En zag de roode vlag, vlag van satijn Gaan door het gouden licht der gouden zon. Zij leek een bloeddroppel. En Pan ging over de Aarde. En de hemel was vol goud van boven tot onder, Van top des koepels tot den horizon.
[pagina 217]
En Pan zag in de donkere verbonden Enkelen oprijzen. Op den achtergrond van den dooden afstand Tusschen de arbeiders, In hun grauwe verbonden, Zag Pan de Enkelen, O Enkelen, Met hunne ziel wit worden door Liefde En Gelijkheid. In dezen gouden Tijd die nu is nu. O enkelen, o enklen. En door Pan's hart ging een stroom van nieuwe liefde. En Pan zag eene Vrouw die zich verhief, Als gouden Geest, als gele gloed van Liefde. Zij ging tusschen de Massa, en waarde daar Rond als een vlam, de gele vlam van liefde. En organiseerde ze. En Pan zag eenen Man die zijn geheele leven Gaf voor de Eenheid van de Arbeiders. Hij was een gloed, een witte lichte gloed, Zooals een lichtgloed op de grauwe zee Boven de Massa. Hij organiseerde ze. En Pan zag eene Vrouw die was niets dan Liefde, Wit van liefde, voor de Eenheid der Arbeiders.
[pagina 218]
En Pan zag eenen Man die zijn geheele leven Gaf voor de Eenheid aller aller menschen. Hij was een gloed tot aan zijn donkren dood. Hij organiseerde ze van dag tot avond Zijn geheele leven. In 't licht, der aarde goud en gulden stroom, In 't goud en gulden licht der Lente, In 't klare doorzichtige van den Morgen Zag Pan hen in de duizenden. Zooals de kleur'ge bloemen zich verheffen En de witte en de blauwe en gele In een boomgaard in 't helle licht der zon, Zoo zag Pan de kleur'ge Arbeidersmassa's In hun Verbonden. Zooals de donkre Alpen zich verheffen, De scherpgebrookne en de spitse afwisslend, Door en naast elkander en diep in diepte, Zoo zag Pan in de Organisaties De Arbeiders, de Enkelen. Zooals de schoone fantasmen zich verheffen In den Geest van dichter of kunstenaar, Rijzende op tusschen de werklijkheid Als bloemen, als lichte figuren nevelkleur, Zoo zag Pan toen de Organisaties Der Arbeiders, en de Arbeiders. En 't was hem, toen hij d' Organisaties zag, Of hij de Menschen één zag worden met De Natuur, tot de Vrijheid der Arbeiders. En 't was hem of het Heelal ademhaalde
[pagina 219]
In de Lente. En of de Menschheid met Een hooge Liefd' vervuld werd voor 't Heelal. En Pan stond op en ging door het Heelal. Zooals een Man en Vrouw, die in de Natuur Samen waren tot één, dan opstaan en Het Heelal zien, open en klaar en bloot, En, als 't is, schoon. Zoo zag Pan toen de wereld. En Pan ging in het donker van den Nacht, Den warmen gouden lentenacht, vol Liefde Voor het Heelal en voor de Menschheid en Voor de Arbeiders, die ze maakten tot Eén.
[pagina 220]
En Pan, naar buiten gaande in den morgen, Zag de Geest der Muziek hoog boven zich In de lucht. En hij begon te zingen: ‘De Geest der Muziek. Een wonderschoon meisje Danst, met de blauwe Kleeding boven der aarde grond. Zij denkt een nieuw wijsje, In het blauwe Hemelsche haar droomende mond. - Zij danst voor der schoonheid kust. - Diep voor haar, stuift uit het blauwe Ronde in wolken, om haar knieën Golft het slaande zachte gewaad, - Tegen haar boezem, Nooit zoo gezien, Zit het als bloesem, Perzikroodbloesem, maar haar gelaat Is daar boven glansverguld, - Onbewust, - Zij danst voor der schoonheid kust, - In onschuld. - Zij verliest zich In het licht, de Bron Der zon. Zij gaat, hoor! o! Te loor in de Bron Der zon.
[pagina 221]
Zij is op der schoonheid kust! - Zie, daar komt ze Weer, o droomt ze?, - Zij is het licht, Het nieuwe licht, Zij danst, In blauw, Boven de aarde licht. Zij danst, bewust, Van, naar, de schoonheidskust, Vlak bij de schoonheidskust.’
[pagina 222]
En weder buiten gaande in het licht, Zag Pan de Geest der Vrijheid voor zich in Het hemelsch licht. En hij begon te zingen: ‘De Geest der Vrijheid. Als een goud kind, Als een zeeschelp, Kwaamt gij en gaaft uw schoonheid. Als gouden stroomen Van liefdegeuren Vervuldet gij de aard, mijn woning. Boven, beneden, en op de trap, Van 't Al, zooals de lucht de wereld, Vervuldet gij van uwen koning Met bruischende gouden liefde de woning. En uwe omhelzingen waren Het leven van uwe adren, Gij storttet u, uit uw droom, Aan mij als de wind aan een boom. Gij dacht nooit een oogenblik Dan aan den oogenblik Van uw geliefde. Als het zonnelicht vaart Van zelf, pijlsnel, naar de aard. Als een woudhinde, Als een leeuwwelp Waart gij in uw liefdesbetooning. Als een lente, Als een stormwind Zoo kwaamt gij in mijn woning.’
[pagina 223]
En Pan naar buiten gaande in den morgen Zag voor zich d' Arbeiders-Organisaties. En boven hen in 't helle goud der lucht Zag Pan in het verbeeldingsvol visioen Zijne Geliefd', de Ziel, de Geest der Menschheid, Dansende hooge boven hunne hoofden. En wijl zij danste kwam over het hart Van Pan haar Muziek dat hij begon te zingen: ‘De Geest der Menschheid. In groene golf stuift zij op, Als nevel, haar trotsche kop Weg van haar voeten, onbewust, - Haar lichaam één baar op de kust Van de verre wereld der schoonheid. - Haar geest diep weg in schoonheid. - Zoet als een groene golf, met een wit Bruisje getooid, zoo gaat haar hooge snit Dansend omhoog en zij schouwt klaar. - Zij wordt zich bewust! - En, het trotsche haar wakker, kijkt zij naar De verre schoonheidskust, Der schoonheid die is zoo nabij haar. - En lachen, zooals de zon, Over de zee, komt de lachenszon Over haar heen, in 't lichte groen.
[pagina 224]
En zij voelt dat zij zelf de schoonheid is, Die daar danst, en wier voet glinsterruischend gliss' Op het stralende strand van de schoonheid. En lachende is ze bewust Van haar dans op haar eigen kust, Van haar dans op der schoonheid kust, Van haar dans op de stralende kust, Op de stralende kust van de schoonheid.’
[pagina 225]
En Pan ging henen over de gansche Aarde In dezen gouden Tijd die nu is Nu, In dezen zaalg'en tijd. En overal zag hij de Arbeiders Ontwaken, zich vereenigen, beginnen Te strijden - en van Aarde Geest worden. De Enkelen. Hier waren ze donkre groepen, daar partijen, Daar massa's, daar enkle individuen, Daar strijdend, daar ontwakend, maar ov'ral Opkomende van uit de Slavernij. De Enkelen. Tot Bewustzijn en Strijd en Overwinning. De Enkelen. Hij zag in Engeland de Vakbonden, Hij zag in Duitschland de Partij, Hij zag in Frankrijk de onstuim'ge groepen, Hij zag overal rondom de heele aarde De arbeiders ontwaken en opkomen, En zich vereenigen als de zeegolven. Zooals eens in de wording van de Wereld De ertsen, edelsteenen en kristallen Geschapen werden in de korst der aarde, Zoo werden nu, door Maatschappij, geschapen In de Menschheid, in haar donkere korst, De onafhanklijke Vrije Verbonden, Schittrend van Liefde. En 't wereldlicht werd doorzichtig Kristal. En de Aarde was hem Geurend en stralend van kristal en licht.
[pagina 226]
En Pan zag eene die sneeuwwitte liefde Had onbluschbaar, als de sneeuw, voor 't Heelal, En daarom de Arbeiders organiseerde. En Pan zag eenen die ontembren Moed, Als vuur, als onbluschbaar ontembaar vuur, Had om de slaven te vereenigen. En Pan zag eene die ontembre liefde En ontembaren Moed te samen had, Als witte sneeuw en hoog geel vlammend vuur, Om de Arbeiders te vereenigen. Als vurige vlammen van gouden vuur Brandden de Duizenden en Millioenen Van Schoonheid op over de gansche Aarde. In de Organisaties der Arbeiders. En tusschen hen waren reeds enkelen, O Enkelen, Die wit waren van Eenheid en van Liefde. En Pan's hart werd eindeloos van verlangen. En Pan zag een arbeider die als flits Van goud zich bewoog door het Kapitaal. En Pan zag eene Vrouw die als een parel Van klaar water zich bewoog door 't Kapitaal. En Pan zag eenen die rustige Kracht Als paarlend licht had en Moed en Liefde, Zijn gansche leven door, om de Arbeiders Te vereengen. En Pan zag eenen die Oneindge Liefde, Diep als het Heelal, had, en gouden Moed,
[pagina 227]
Om de Menschheid, Om tegen alle Machten der Natuur En tegen alle der Menschen-Maatschappij De donkre slaven te vereenigen. Als zachtheid blonk zijn Moed, en als oneindge Kracht zijne Liefde. En Pan staard' hem zacht aan, verwonderd dat Uit 't Heelal zoo'n verbinding komen kon. En 't Licht werd heerlijk, vol van gouden vonken, Aan alle kanten - het middagkristal. En d' aard' daarin als jonggeborene. En 't wereldlicht werd doorzichtig kristal. En Pan zag de Internationale Der Vakbonden opkomen en gesticht Worden en werken over de heele aarde. En hij zag de Internationale Der Arbeiderspartijen gesticht. Die allen, allen niets hebben dan één doel: De Menschheid Eén. De Aarde haar Bezit, De Arbeid aller Menschen gemeenschaplijk, En de Verdeeling der Producte' aan Allen. De Enkelen. De Enklen. Pan zag dit ontstaan voor de donkere Slavernij en de donkre Tirannie.
[pagina 228]
Zooals in het Hoofd van den Kunstenaar, Na langen strijd van bittre donkerheid, Alles klaar wordt, de Maatschappij één Beeld Van Schoonheid in het klaar stralend Heelal, Door het Begrip dat tot klaarst Gevoel wordt, Zoo zag Pan de Menschheid, de Arbeiders Worden door Organisatie op de Aarde. En Pan ging henen waar zeer diep apart Eenzaamheid was als uit het groot Heelal, Als van over de zee. En keek daar stil. En in het wit Kristallen licht zag hij De Geesten der Menschheid, van de Arbeiders, Opstijgen als zuiver goud. En hij zong: ‘O schitterend gouden geesten Der Menschen, Gij stijgt in 't Heelal op Naar de gouden grenzen Van liefde, In gloeiend gouden feesten, Naar den oneindgen stralenden top.’ En Pan zag duizenden en millioenen Allen van eene ongelooflijke schoonheid, Omdat zij opgroeiden naar Liefde en Vrijheid En Moed.
[pagina 229]
En Pan zag enklen zich reeds eenigen Met het Heelal en met elkander, Zooals in Man en Vrouw zich eenigen, In Man en eene Vrouw, Schoonheid en Kracht. Pan ging de wereld rond en zijne ziel Bruischte van liefde in 't onmetelijke, Alsof hij de Arbeiders, de Menschheid was. En hij ging door den grooten lichten dag Sluimerend en niets voelend dan Geluk. En toen trad hij stil ver buiten de Natuur In de Eenzaamheid van zijn hart. En voelde toen plotseling de Muziek In zich ontstaan, als lente, onsterfelijk. Hij voelde dat de Strijd der Arbeiders De strijd van hem was. Dat zijne begeerte om Zich met de Menschheid te vereenigen In hoogste Schoonheid, en Liefde en Muziek, En de begeerte van de arbeiders Zich met het Heelal te vereenigen Dezelfde was. De Strijd voor den Arbeid der Nieuwe Menschheid, De Strijd voor de Eenheid der Nieuwe Menschheid, De Strijd voor de Vrijheid der Nieuwe Menschheid,
[pagina 230]
De Strijd voor hun Meesterschap over 't Heelal, De Strijd der Arbeiders, De Strijd voor de Muziek der Nieuwe Menschheid, De Strijd voor de Schoonheid der Nieuwe Menschheid, De Strijd voor de Liefde der Nieuwe Menschheid, De strijd voor 't Meesterschap over zich zelve, De strijd voor 't Meesterschap over het Hart, De strijd voor 't Meesterschap over 't Gevoel, De strijd van hém, van Pan, waren dezelfde. In een gloeienden drang begreep Pan dat. En hij voelde dat de Muziek zijner Liefde Een werd met hunnen Strijd, en dat hun Liefde Eén werd met hem. En zacht begon hij te zingen: ‘Diep in mij eene andre Lente: De vrije gouden Menschheid, - De oneindige Hemel-Tente Warm lokkende breed en blauw openbreidt. - En in mij klinkt de Nieuwe Muziek In nieuwen stijl heerelijk. De nieuwe stijl, De stijl der Arbeiders, De stijl van Strijd. De nieuwe stijl, De stijl der Arbeiders, De stijl der Liefde Voor Alle Menschen en 't Heelal. De stijl zonder Slavernij Aan God of Mensch.
[pagina 231]
De stijl van Strijd, De stijl van Vrijheid, De stijl van Geluk en Liefde. De Arbeiders worstlen omhoog Uit de donkre donkre neev'len, In den strijd worden ze hoog En licht zooals vlammen die heevlen Opwaarts, ik zie hun lichte geesten Ontvlammen in hun donkre leesten. Zij stijgen op, zij worden licht, Al het donker laten ze onder, En ze worden één wit licht, Wit en zuiver, als een wonder. En mijn hart bonst tegen den tijd, Als hun hart, en goddelijk Klinkt onsterflijk hun muziek, En ik rijs in de eeuwigheid. De nieuwe Stijl, De Stijl der Arbeiders, De Stijl der Waarheid. De stijl der volkomen Waarheid Van wat nu is, De stijl der Waarheid. De stijl der Waarheid, De stijl ook dus van wat Komt in Toekomstklaarheid.
[pagina 232]
De stijl van Liefde! Want wat is de toekomst anders Dan onmeetlijke Liefde Voor 't Heelal en elkander. De nieuwe Stijl, De Stijl van Strijd, De Stijl van Waarheid, De Stijl van Liefde, O alles te samen de Stijl van Vrijheid. Ik drijf omhoog met de arbeiders, Naar hun doel, het licht des sters, De Vrijheid van elk mensch, Slechts met één wensch: Naar mijn Geliefde, Naar mijn eenige liefde, Muziek en Schoonheid Der Nieuwe Menschheid. Naar mijne Geliefde, Naar mijn éénige liefde, Naar haar Rijk van Liefde In Schoonheid. Naar U Geliefde stijg ik op Vleugelklepprend door de vlammen, Zingende de waarheid, Zoekende den top. Om met Uw eenvoud en klaarheid Eenmaal te zijn samen.
[pagina 233]
Naar U Geliefde stijg ik op In den Nieuwen Stijl. Naar U Geliefde stijg ik op Zingende in nieuwen Stijl. Mijn stijging is naar den top In U, door U heen, licht-ijl Is het om mij heen, ik ijl Door Uw lichtheid als door 'n lichtdrop, Tot ik eenmaal met Uw liefde wijl. Gedragen door de arbeiders Jong en versch, Stijg ik o Geliefde Naar Uw liefde. Gij troont hoog Boven hoogsten boog, Maar ik schaduw Nader u.’ En Pan stond daar zingend stil buiten de Aarde - In de Eenzaamheid - waarheen hij staarde. En wijl hij staarde, zag hij plotseling, In de Eenzaamheid als dageraad's cirkelring, Drie lichte gestalte', één voor, twee op een rij, In lichte en vurige kleurkleedij. En dadelijk zag hij wie of het waren. En hij begon zacht te zingen:
[pagina 234]
‘Twee jonglingen gaan hoog, trotsch, met elkander Door de Wereld, d' Arbeid d' Een, de Poëzie de Ander. Een lenig Méisje gaat eénzaam hen vérre vóor, Ze lókt hen, ze wéten 't niet, maar vólgen tóch als koór, De Lucht is áls een Boeket óm haar oór, Zij is de Múziek, - De Muziek der Nieuwe Menschheid, De Geest der Muziek der Nieuwe Menschheid, - En zij vólgen onwétend hún gehoór.’ En Pan ging henen op de donkre Aarde, En zag ov'ral voor zich d' Arbeidersgroepen. Donkerrood stonden ze op in hare gaarde, Als donkre groepen die anderen roepen. En hij hoorde hun stemmen, 't was de Arbeid, De stem van alle Arbeiders, de waarheid, In de lente, de lente klaar en luw: ‘Arbeiders aller landen vereenigt u.’ Van alle kanten rezen voor zijn gezichte Hun nieuwe groepen op in het klaar lichte. Hij hoorde overal de Eén-wordens-geruchten, Hij zag overal de Arbeidersmassa's, Hij sloeg ov'ral de Wereldarbeiders ga. Ja het Heelal werd donkerrood van de vruchten Der gouden Arbeiderspropaganda. In dezen gouden Tijd die nu is nu - De enkelen, o enkelen - In dezen gouden Tijd die Nu is Nu.
[pagina 235]
En na het hooren van de Propaganda, En het aanschouwen der Vereeniging, Ging Pan verder door het Heelal op aarde. En in dien nacht ging Pan op eenen stroom Naar de zee heen, en zong dit heerlijk lied: ‘In 't maanlicht glinstren duizend kleine golfjes, Het helle groen van 't water is als zilver, Het lijken wel de ontelbare visschen, Die met den stroom af zwemmen naar de zee. Ik zit diep eenzaam in mijn kleine bootje, Slechts af en toe beweeg ik mijne riemen, De nacht en hare eenzaamheid vervullen Mijn hart, mijn jonge hart met treurigheid. Ik zie in 't maanlicht duizend leliebloemen, Met reuzenbloesems, die als paarlen glanzen, Ik liefkoos ze met mijne houten riemen, Zij ruischen òp als spraken ze van 't geluk. Zij nijgen zich en wenken liefdedronken, Zij fluistren troost in mijne arme ziele, Ik blik als gelukzalig op ze neder, En mijne smart die mij zoo diep neerdrukte, Glijdt, als een donkre schaduw, van mij af.’
[pagina 236]
De zon ging op. En het Heelal werd goud. En het Heelal werd lichtgeel van den strijd. Het Heelal ontwaakte uit den blauwen wadem Van nevel. En het vulde met haar geurigen adem Rechtop staand en stil voortgaand de slanke prachtige Mei, De prachtige balseme gouden Mei. En hare oogen ontbrandde' als nog nimmer In het Heelal met een goudbloemen schemer. En hare oogen zwierven langs de kim er, Langs met een heilig nieuw liefdegewemel. En gulden bloemen en Pirus Japonica - De Verliefde sloeg haar roosgouden jubel ga - Verrezen. En Pan ging door de Eeuwigheid En zag der Arbeiders en Heerschers Strijd. De zon ging op. En het Heelal werd goud. En het Heelal werd lichtgeel van den strijd. O Heilige Strijd, Brenger van al het Heil Op Aarde, en van voor Eeuwig het Heil. O Heilige Strijd, Brenger van al het Licht, Gij brengt het Eeuwig Licht, het Geesteslicht.
[pagina 237]
O gouden Geest van Vrijheid, Geest van Strijd, Gij zijt het die het trotsch Menschengeslacht Omhoog hebt gebracht uit den donkren poel, Gij, gij hebt de Natuur overwonnen. Gij, gij hebt de Menschheid overwonnen. Want gij hebt de machtigsten der menschen, Of aan bezit of aan wapengeweld, Of aan goud of aan geest, omhooggebracht. Door u verrezen de Priesters en Krijgers, Door u de Hoofden en de Vorsten en De Machten. Door u de Adel en Burgers. Door U rijzen nu op de Arbeiders. Heilige Geest van Strijd, Gij waart het die De Fransche arbeiders in de Revolutie Van zeventienhonderd negen en tachtig Reeds bracht tot strijd. Gij waart het die in England Bracht in den aanvang der vorige eeuw De Arbeiders tot opstand. Gij waart het Die de Chartisten deedt ontwaken tot Vrijheid en Geest en Licht. Gij waart het, Strijd, Die in achttienhonderdendertig en Achttienhonderdachtenveertig nogmaals De Fransche arbeiders bracht tot den strijd. Gij waart het, Gij, Gij, zilver stralend licht, Die in datzelfde laatste jaar de Arbeiders Van Duitschland, Oostenrijk en Hongarije, Italië en zoovele andre landen Tot goud, tot goud Licht, vlammenlicht, maaktet.
[pagina 238]
In dat goud licht was het, goudene Vrijheid, Geest der Menschheid, Geest van de Arbeiders, Dat, in U, door U, door Uw, in Uw licht, Gij ontwaaktet in dat één machtig hoofd, - En dat hoofd ontwaakte in Uw klaar licht, - Dat de Wetenschap verlicht voor de Arbeiders. Door dat licht straalde het licht van Karl Marx Door Uw licht, heerlijke, eeuwige Vrijheid, En ging op voor alle Arbeiders voor goed. Sinds dien is Uw licht het eenige Licht, Sinds dien is Alles verdwenen, Godsdienst en Elk valsch Licht van de Wetenschap of Geloof. Gij alleen straalt in den alkleurgen dag, Gij alleen zijt het eenig Gouden Licht, Gij alleen zijt de volle Gouden Zon. In Uw licht strijden nu over de Aarde Alle volken en alle arbeiders! In uw licht straalt nu op Amerika, En Azië en Australië en Europa, En Afrika. In uw licht maken de Arbeiders van Duitschland Hun groot Verbond. In uw licht zijn de Arbeiders Van Engeland groeiend. In uw Licht, in uw Licht staan de helle Arbeiders van Frankrijk. In uw licht rijzen de Arbeiders der Wereld. In uw licht was het, dat de arbeiders en De boeren in Litthauen en Esthland Zich verhieven tegen de onderdrukkers. In uw licht straalde nog pas de Kaukasus. In uw licht Siberië. In uw licht Rusland, O gouden geest der macht'ge Vrijheid, O eenig licht dat nog zijt op de Aarde. Geest van het licht, Geest van de Arbeiders, Geest van den Strijd,
[pagina 239]
Kom tot ons snel en ontsteek bald den strijd, De Revolutie op de gansche Aarde, Zooals gij het laatst deedt, vlammend tot Vrijheid. O gouden Geest der Vrijheid, o Licht der Wereld, Oprijzend licht der Arbeiders, Geest van den Strijd, Geest van de Revolutie, Van hen, van al die strijders, Geest en Bron Eener nieuwe wereld, eener nieuwe Liefde. Gij zijt de Bron, Gij zijt het Hart. Want uit u stijgt op de hoogere Geest, Want uit u stijgt op de hoogere Schoonheid. En uit u stijgt op de allerhoogste Liefde. Als klanken van eene Nieuwe Muziek, Van uit den nevel van den strijd omhoog. O Gouden Geest der Vrijheid, o Licht der Wereld. O oprijzend licht der Arbeiders, Geest van den Strijd, Geest van de Revolutie Van hen. Gij zijt de Bron, gij zijt de Bron. Gij zijt het Hart. O Gouden Geest der Arbeiders, O Strijd! O Licht der Arbeiders, O Strijd, O Licht Der Arbeiders, O Geest en Licht en Vrijheid! Verlicht mijn oogen, want gij zijt de Schoonheid. Gij, gij zijt het, o Licht der Arbeiders, Gij, gij zijt het, o Arbeiders, Uw Geest, Uw strijd voor Vrijheid is het, en uw Licht, Dat de Menschen bevrijdt van den laatsten keten,
[pagina 240]
Den nieuwen laatsten keten dien de Natuur Om de Menschheid sloeg. Gij maakt hen geheel vrij Van de Natuur. Zij wordt nu oppermachtig. En gij, gij zijt het, o Licht der Arbeiders, Vuur van hun strijd en Licht van hunnen Geest, Gij, gij, gij zijt het Arbeiders, die de Menschheid Bevrijdt van den laatsten keten dien zij zelve Sloeg om zich, van de Macht en Tyrannie En Despotie en Slavernij en Dienst, Waarmee zij zich zelf in zich ketende, Als een slaaf die zich zelf nog vast zou binden. Gij, gij zijt het, die ons daarvan bevrijdt! Uw Licht, Uw Geest, Uw Strijd, Uw Geesteslicht! En daaruit stijgt dan op de Nieuwe Schoonheid. O Arbeiders. Verlicht mijn oogen met De Schoonheid. O Geesteslicht der Arbeiders Verlicht mijn oogen. O Strijd, verlicht Mijn oogen, met uw gouden brandend Licht. Altijd wanneer de Menschen ketenen Afwierpen en Vrijer werde' in de Natuur, En in zich zelve, straalde 't Geesteslicht Hooger en hooger door de gansche Wereld. Dan trof het Licht Kinderen der Natuur, Zangers die klaar en frisch uit de Natuur, Uit het Heelal, als kindren kwamen, en De frissche Natuurkrachten, Liefde en Honger, Voelden naar Geluk, naar Welvaart, naar Liefde. En dan, als dat klare en nieuwe licht, De Hoogre Vrijheid van de Menschen en Nieuw Geesteslicht en hoogere Waarheid, Op hen viel, ontborstten die Natuurkrachten, Honger en Liefde, klaarder en grooter in hen,
[pagina 241]
Dan ooit vroeger in de vorige menschen. En sterker, klaarder dan in andre menschen. En zongen zij, door dat vuur aangestookt, Van uit hun klare en krachtige Natuurbronnen, Liefde en honger naar eten en welvaart, En grootere krachtiger Vrouwen en, En hooger schooner Vrouwen, hoogre Liedren Dan er ooit klonken op de gansche Aarde. Zoo waren Homerus en Aeschylus, Dante En Petrarca, Shakespeare en Milton en Shelley. Zij zongen door dat hooge Licht, Dat Geesteslicht, dat Vallen van die Keetnen Voor hooger Waarheid en voor hoogre Vrijheid Die over hen lichtte, hun Natuurkrachten. In hun Zangen straalde het gouden Licht Volmaakt en vol klaar als goudene watren, En kristallen van Zon en vuur, als liefde Voor de Menschen, en hunne Menschen en Klasse, Klaar omhoog van de Aarde tot één Licht. Daarom plant ik u midden in dit boek O heilge strijd, o gouden heilge strijd, Die de Bevrijding van de Arbeiders brengt. Daarom plant ik u midden in dit boek, Ik, die de eerste ben op heel de wereld, Die uw goud licht zie in de purpren Schoonheid, In de witte Schoonheid, in het licht van De witte, alles overweld'gende Schoonheid, Van het Bloed van de Menschen, en 't Gevoel. Ik, die u hef van uit den donkren modder Van het stof, van het geld, van de machine,
[pagina 242]
Van Kapitaals en Arbeiders laagheid, Op in de zuivre schoonheid. Ik die u hef van uit den Geest der Arbeiders' Lage Slavernij. Ik die u hef van uit den Geest der Heerschers' Lage Tirannie. Ik die u hef van uit het Stof der Wereld, Van uit den Geest der Menschen, Op in de wereld der Schoonheid. O heilge strijd voor de Menschenbevrijding, Ik grijp den fakkel van de Menschbevrijding, Het licht dat het licht der Omwentling is. Ik grijp den fakkel, stralende van licht, Van vuur omhoog en van licht naar de aarde, Uit uwe handen, Zangers van de Vrijheid, Aeschylus, Dante, Milton en Shelley. Gij droegt het voor de Antieke Burgerklasse, Toen zij zich vrij maakte van Tirannie. Gij droegt het voor de burgers der midde'eeuwen, Toen zij zich vrij maakten van den Adel. Gij droegt het voor de Burgers van 't Kapitaal, Toen het ontstond tot Almacht. Gij droegt het voor de burgers toen ze tot hoogste Almacht kwamen. Gij droegt het allen, allen voor de Vrijheid Der Menschen van de Natuur en zich zelf, Dier Menschen, en hun eindlijk' zelfbevrijding, - Met dat licht bestraaldet gij hunne bevrijding, Bij dat licht zagen zij hunne bevrijding, In haar wezen. Wezen dat schoonheid is. - Ik grijp het van u over, en draag het, - Ik, kleinere, maar het is dezelfde fakkel, - De fakkel brandt met hooger witter gloed, - Den witten fakkel van de gouden Schoonheid,
[pagina 243]
Van de Bevrijding en Vrijheid der Menschen, En plant het hoog op in het licht der zon, Niet voor de Burgers meer, - voor de Arbeiders. O heil'ge strijd! De gansche Aarde wordt nu geel van strijd. Maar dit is het verschil tussche' u en mij, Dat gij streedt voor een deel der Menschen, die Heerschers wilden worde', overwinnend heerschers - En dat ik strijd voor Menschen die niet heerschen Willen, maar allen als vrije gelijken Leven op aarde: ééne gouden Menschheid. En dit is het verschil tusschen mij en u Dat gij niet wist, niet zeker en klaar wist Waarvoor gij streedt. En dat gij dus uw beelden moest zoeken In den Hemel, bij de Goden, in vroegre Tijden. Maar dat ik weet, vast zeker, waarvoor ik strijd: Voor deze menschen hier, de Arbeiders, En dus mijn beelden vind in 't tegenwoord'ge, Op aarde en in de Menschen hier, de Arbeiders, En in mijn eigen trotsch vlammende hart. O Arbeiders. O Licht der Arbeiders! O Geest en Strijd der Arbeiders, O Vrijheid Van de Arbeiders! Geeft mij, nu ook voor u die daag'raad kwam, Nu ook gij de keetnen afwierpt, hooger licht Van Vrijheid voor de Menschen en Natuur,
[pagina 244]
Hoogre Vrijheid voor beid' der Menschheid brengt, Geeft nu ook aan mij uw stralende Licht Van uit Uw strijd. Opdat ik dit klaar licht, dit Geesteslicht Van U, Arbeiders, van U, van Uw Strijd, Doe schitteren in eene hoogre Schoonheid Dan er ooit was, in een paarlende Schoonheid, In een Liefde, zoo diep hartstochtelijk En wit en klaar, dat Mijn Lied als één vuur, Van Uw licht en Uw strijd, U zelf verlicht, En U U toone U zelf en Uw strijd In een duizendvoudig en stralend licht Dan gij ooit zaagt. In één volkomen Zon. Geeft mij die, Arbeiders. Opdat Uw liefde En mijn liefde saamstralen als één Zon En Licht van Liefde over de heerlijke Aarde. Geeft mij dit, zooals de vroegre geslachten Dat aan die grootre machtige Zangers gaven.
[pagina 245]
De zon ging op. En het Heelal werd goud. En het Heelal werd lichtgeel van den strijd. Het Heelal ontwaakte uit den blauwen wadem Van nevel. En het vulde met haren geurigen adem Rechtop staand en stil voortgaand de slanke prachtige Mei, De prachtige balseme gouden Mei. En hare oogen ontbrandden als nog nimmer In het Heelal met een goudbloemen schemer, En hare oogen zwierven langs de kim er Langs met een heilig nieuw liefdegewemel. En gulden bloemen en Pirus Japonica - De Verliefde sloeg haar roosgouden jubel ga - Verrezen. En Pan ging door de Eeuwigheid En zag der Arbeiders en Heerschers Strijd. En Pan ging over de aarde tusschen de lente- Wolken door, die als droomenheerlijke verschijningen Op de aarde stonden. En Pan ging over de Aard en zag de Lente. Vol Licht en de bloemen op de Aarde. De wolken waren als gezwollen van bloemen En de bloemen zachte kleuren der zonne, Van zonnegoud, en al de prachtige kleuren Der zonne in den Morgen en den Avond, De aarde was in huwlijk met de zonne. En daartusschen ging Pan de Natuur door.
[pagina 246]
En Pan ging over de Aard en kwam in eene Stad. In eene kristallen stad. Daar stonden de gouden Geesten van de Arbeiders Hoog in het licht, als klare aren over de Aarde. En een man rees voor hen op in de lucht Klaar als kristalgoud, De lucht tot aan den Hemel, en hij riep: ‘Arbeiders, Mannen, nu is 't de tijd voor Strijd.’ En zij antwoordden: ‘Nu eischen wij den achturigen dag.’ En zij stonden buiten in de Natuur, In de klare en fonkelende Mei, En gingen niet aan het werk in fabriek, Maar bleven buite' in klaar fonklende Mei. En Pan ging in den Nacht en kwam in den Dag. Als gouden leegte stonden de Arbeiders, Als gouden Geesten. Zooals de witte leegte onder den Hemel. Als gouden leege Geeste', als gouden pijlers Van Geest, als Hartstocht stonden die Arbeiders, Als klare stralen van het gouden licht. Als de gouden Waarheid van den Arbeid. Want dat 's de Waarheid, zoo zijn de Arbeiders: Eerst als zij staken ziet men ze als zij zijn. Zij hebben niets. Zij hebben geen voedsel. Zij hebben geen werk. Zij hebben geen bezit. Zij hebben niets dan hun lichaam. Zijn als zonder. Zij zijn slechts Geest, Wil, Begeerte, Geest alleen.
[pagina 247]
Zoo rezen d' Arbeiders op in het licht. Van uit de barbaarschheid der slavernij, Van uit het donker van de hartstochten, Van uit de laagheid van de onbewustheid Rezen de Arbeiders daar in het licht. Zooals het klare water van den Geest, De Geest die het blauwe Heelal doorklinkt. En klaar en gouden als kristal en water Rees een Arbeider op, een beeld van Geest Zoo helder, En in zijn klaren Geest daar schitterde Vastheid en Moed. En uit zijn heldre oogen schitterde Lust: de Moed en Liefde voor de Daad. Een beeld van strijd, Een beeld van een Strijder. Een Enkele. O Enkele. En Pan zag dien Stralenden en Gouden. En die straalde en straalde en straalde Van Goud en Licht en Licht en gouden Licht. En Pan zag alle arbeiders daar staan: Klaar en kristal, Licht en goud, Vast en zwaar, Vastbesloten, Vol lust en liefde, Moedig tot strijd. De Enkele. O Enkele. Als een water, Als een beeld van strijd, De Enkele. O Enkele. O Enkele. De gansche Aarde schitterde
[pagina 248]
Zooals een meervijver, een zee, Daar van de lust en moed tot strijd. De gansche aarde sidderde Zooals de oogst, de liefdezee, Tot aanval en van strijd. En Pan stond roerloos stil naar ze te zien. En hij begon te zingen: ‘Goddlijke Geest der Menschheid! Nu stijgt gij tot hoogste hoogte, Nu stijgt gij tot stralende hoogte. Goddlijke Geesteskracht! Gij zijt een God! Uw Begrip dat Alles omvat, Dat Alles omvatten kan, Bewijst dat gij een God zijt, Een God, een zoon van een God, De zoon van den God het Heelal. - Maar gij waart Lang slaaf van de Natuur. Maar ondanks uw lichten, Ondanks uw gloeden, Waart gij lang slaaf van de Natuur. En eerst langzaam Zettet gij u over Om de Natuur Te brengen in uw macht,
[pagina 249]
En Meester te worden Van haar. Wat was uw middel Waarmee gij tot de Vrijheid kwaamt? De Natuurkracht. Ge maaktet u meester Van een kracht in de Natuur buiten u. En met die kracht Vermeesterdet gij alle krachten Meer en meer. Vermeesterdet gij het groot Heelal. O zalige Goddlijke Geest! In U zelven vondt ge het Licht Om 't Heelal te begrijpen, Uw kracht. O heerlijke stralende Geest, In U zelve vondt ge het Licht, Om naar buiten te treden, Uw kracht. O zalige goddlijke Geest, Daar buiten vondt ge de kracht Om U zelve te maken machtig. O zalige goddlijke Geest, Daar buiten vindt ge de krachten, Om U zelve te maken almachtig, Stralend Licht van het Heelal, Meester van 't Al.
[pagina 250]
O zalige Goddlijke Geest, Maak u zelve nu almachtig, Meester van 't Al.’ Er is in de donkre ruimte, in den Nacht, Waarheen de Arbeider zijn Geest verheft, In het Heelal, in de donkerte van 't Heelal, Waarheen de Arbeider als vurige tongen, Als vurig goud, als kristalgoud van vlammen, Zijn geest opzendt om het zich te verovren, Om het zich te maken tot één Goud Licht, Er is in die Wereld een Macht zoo sterk, Er is in die Wereld een Macht zoo groot, Er is in die Wereld een Macht zoo zwart, Als er nog nooit bestond. Dat is de Staat van 't Machtig Kapitaal. - Dat is de weerkaatsing der machtge Aarde, Dat is het Opperbezit van de Aarde, Dat is de Weerkaatsing, de Wolk, van het Bezit Van de Aarde, in het Bezit der Heerschers. Dat is de Weerkaatsing, de Wolk, Van het Bezit in den Geest. Dat zijn de Bezitters, Dat is 't Bezit der Aarde. Dat zijn de Heerschers. Dat zijn de Bezitters van al wat levend En dood is. Dat zijn de Bezitters der Arbeiders. Daarheen zenden de Arbeiders hun vlammen, Hun tongen Goud, hun gloeiende Geesten, Het helder water van hun Geest, hun schijn
[pagina 251]
Licht goud als water, licht als Licht, omhoog. Zij trachten om met hun geheele Macht De onzichtbre ongrijplijke Totale Macht Van 't Kapitaal in de hoogte te verniet'gen. Hoog boven de Arbeiders en hun Leegte, Hoog boven den gouden schijn dien zij uitzonden, Hoog boven de leegte tusschen de Arbeid en Het Bezit, Daar dreef zooals een Wolk Die Macht van 't Kapitaal - En plotseling was de Staat van 't Kapitaal Met den Arbeid in evenwicht, als kristal. De gansche Aarde schitterde Zooals een meervijver, een zee. Het gansche Heelal schitterde Zooals een zee, een lichtend meer. En Pan ging tusschen de Arbeiders door. En zij stonden in den morgen bijeen, In de gouden zacht fonkelende Mei, Als gouden trillende vlammen. En zij zonden hun rookende warme ademen, En zij zonden hun trillende helder licht, Op naar den hemel, naar die donkre wolken. En zij probeerden met hun wil en moed En begeerte en verlangen en liefde Die wolk te overwinnen en te lichten. En Pan stond trillende tusschen hen in geklemd. Tusschen de hoogste verlangens die in Den mensch zijn. Liefde voor zich zelve en Liefde voor de Menschheid, en Liefde voor 't Heelal. Zucht om ter wille van zich zelve, De Menschheid, en het Bezit van 't Heelal Menschen te dooden. Die zijn harmonie In 't edel hart. Tusschen deze geklemd,
[pagina 252]
Met vastgebeten tanden en trillende Leden stond hij, rechtop gericht, in boschbrand Van liefde. Tusschen die strijdende mannen in het licht. En een goudene stem riep uit: ‘Mannen! Valt aan.’ En als een klare doorzichtige stroom Van vlammen, van goud water, stroomden op De Arbeiders aan op het Kapitaal. De goudene Geesten, Zich hoog oprichtende ten hemel, Als gouden golven, Stortten een oogenblik zich helder op Het Kapitaal. En snelden ten aanval om het te verniet'gen. En 't Kapitaal begon langzaam te wanklen. En 'n oogenblik scheen het of zij werklijk Het Kapitaal zouden doen vallen neer, De Heerschenden zouden doen vallen neer. Maar plotseling slingerden deze hun bliksems Heen door het ledig naar de Arbeiders, Hun Macht. Zooals de Hemel door het Ledig Den Bliksem. Het Leger als een Onweer kwam En van het Recht dat is Onrecht de Bliksem, En dreef de Arbeiders terug en doodde ze. En de Arbeiders weken terug, En de Arbeiders weken terug in 't Niets. Zooals het Verlangen zich stort naar het Onbereikbare, Zooals het hart zich aan de volle Schoonheid Klemt, Zoo streefden de Arbeiders naar het Heelal.
[pagina 253]
Zooals het verlangen zich keert van het Onbereikbare. Zooals het hart Dat aan de volle schoonheid zich klemde, Het loslaat. Zoo keerden de Arbeiders terug in 't Niets, Het ledig Niets, in de stilbloeiende gouden Lente, In de gouden en stilbloeiende Lente. En die gouden Geesten gingen weer aan 't Werk. En 's avonds zetten zij zich weer te lezen, En 's avonds vormden zij nieuwe verbonden, En zij sloten dichter Organisaties. En de Organisaties groeiden weder Overal op de Aarde. Op de Aarde Overal. En het Licht verhief zich hooger, hooger, Verhief zich hooger en verhief zich hooger Overal op de aarde, tegen het Kapitaal. - Zooals de Geest opkwam uit het Heelal, Uit 't Onbewuste van de doode Stof, Zoo kwam de Arbeiders-Geest door Strijd nu tot Vrijheid. Zooals in het Genie zich vormt een spoor, Eerst, een vonk van de goudene Gedachte, Voor het Beeld komt, Zoo vormde zich in die Arbeiders de Vrijheid. - En Pan, toen hij dit zag, diep in zijn hart Verroerde het of het Heelal verroerde.
[pagina 254]
En Pan zwierf over de vergulde aarde, En hij zag Duitschland en hij zag Frankrijk En hij zag Rusland, En hij zwierf over de zee en zag England Heerlijk liggen met zijne krijtrotsen In de wolken, de wolken zooals bloemen Wit uit de gouden Oceaan en rood. En hij zwierf verder over d' Oceaan, En zag Amerika's Vereenigde Staten Goud licht opdoemen uit 't prachtig Heelal - En hij hoorde het gouden goud geruisch, En hij zag den strijd, den woedenden gelen strijd, In deze landen, deze gouden landen, In dezen gouden tijd die nu is nu.
[pagina 255]
En Pan ging verder door 't Heelal op de Aarde, In het kristal Heelal der gouden Mei. En de pracht'ge Mei plaveide den Hemel Met haren gouden last, de aarde met lichte viooltjes. En Pan kwam weder in een groote stad. Eene kristallen stad, een kristal Arbeidstad. En weder stonden daar de Gouden Geesten Der Arbeiders Als gouden golven van de blauwe zee Verlicht van goud, als goudene vlammen. Van uit de donkerte van Slavernij, van het Verraad, Rezen de Arbeiders op in het licht. En een Man rees voor hen op in de lucht Van den Hemel en riep: ‘Nu is 't de tijd voor strijd. Nu eischen wij het algemeene Stemrecht.’ En die mannen bleven in lichten dag, Zij gingen niet naar het werk maar bleven In het oneindige eindloos Heelal. Het gansch Heelal dat strekte zich bove' hen, Om hen en achter hen en onder hen, Onder de Aarde en in het gansch Heelal. Zij stonden als klare stralen van Muziek, Als klare Muziekgroepen over de aarde. Als gouden Massa's arbeiders van Muziek, Als gouden Muziek. Als de heldre orgelpijpen Van Muziek. En als klare fonteinen Van gouden Muziek. Als de gouden Koren Van klare gouden Muziek over de Aarde.
[pagina 256]
En onder hen zag Pan groepen die waren gouden Muziek van Hartstocht-Moed. En Pan zag die waren gouden Muziek van Hartstocht-Liefde. Zooals uit de geslachten, aan de Aarde En de Menschheid, zich de Muziek losmaakt, In de ziel van een Man, zoo stond daar eene Menigt van Arbeiders vol Hartstocht-Moed. En evenals op een donker fond van hartstocht, Van kracht, ontbloeit de Liefd', klare Begeerte, Zoo ontbloeide daar De Hartstocht-Kracht, goudene Liefde. Zooals op de donkre hartstocht der Muziek Ontbloeit klare gouden Muziek der Liefde, Klare Begeerte, Zoo stond een derde groep. Een enkele, een enkele. De enkelen. De enklen. Zooals er in Muziek één toon bestaat, Tusschen al de andere hartstocht-tonen, Eén toon van volkomene Hartstocht-Liefde, Zoo stond daar Een groep tusschen die Arbeiders. En Pan zag naar hen, Naar hen Allen. En plotseling met een geweldige transsubstantiatie Van zijn gezicht, zag hij de Organisatie Der Arbeiders, vóór zich, en 't Kapitaal, En hun strijd in 't Heelal. Zooals 't donker Heelal was 't Kapitaal, Hoog in 't Heelal, de donkre Heelalzaal. Zooals het Licht der Arbeiders Geestesstraal. Hoog in 't donker Heelal. Duidelijk zag Pan voor zich hunnen strijd En hunne worstling in de Oneindigheid.
[pagina 257]
En hij hoorde hunne hooge Muziek, En hoorde ze als een Licht goddelijk. Zooals in het Heelal de plekken zijn Van licht en zonnegloed en gouden glans, Zooals in het Heelal de plekken zijn Van duister en verzwegene schaduw, Met elkaar strijdend in één worsteling, Zoo zag Pan in 't Heelal de klaar bewuste Strijdende Arbeiders als één lichtgloed, En 't Kapitaal als duistren donkren nacht. En daar tusschen ontstaand de strijd, de felle. Beide wilden het Heelal veroveren. Het Kapitaal wil het hullen in Nacht, De arbeiders willen het maken goud, En schitterend en glanzend als de Dag. Beide botsen op elkaar, Licht en Nacht. Als vlammende Geestesbliksems en -vuren Vliegt de Arbeiders-Geest boven de Aarde, Trachtende den zwarten Nacht te dooden met licht, Trachtende den Afgrond te maken één Licht, Trachtend het Heelal te maken tot Geest, Trachtend de Hel van 't Kapitaal te maken Tot Hemel van Broederschap en Arbeid. Als oneindige vlammen van sterstelsels, En sterren straalden ze op in 't Kapitaal, In 't Kapitaal's Heelal, in Kapitaal's nacht. Als gouden trillende vlammen van sterstelsels. En zij streden opkomend in het donker, Die vlammende stroomen, die bewuste stroomen Van Geesteslicht, In de donkere ruimten van 't Heelal. En nu eens scheen het witte geesteslicht Te winnen, dan weer won het zwarte heelal In ruimte, en verduisterde 't gestraal.
[pagina 258]
Schitterend wierpen beide partijen hun Geestes-bliksems Naar elkander. De groepen lichamen Trachtend te doorboren. Hier bezweek Een deel van 't Kapitaal, daar rees de Arbeid, Daar viel de Arbeid voor een deel ter neer, Voor lang soms, daar overwint de donkre wolk. Hier rijst op de Arbeid voor goed, - voor eeuwig Ligt het Kapitaal neer. Daar schijnt het of Nooit iets anders meer dan het Kapitaal De aard zal overheerschen. De Strijd duurt voort, De Worstelaars werpen zich neder in den Hemel, De duistre macht van 't Kapitaal beheerscht De Kampplaats, donker is het om den Arbeid, Het gouden Licht verspreidt zich langzaam op Aarde. In een prachtig spel - van Licht en Nacht - Dalen en rijzen beide Lichamen. En schitterende Krachten van Bezit En van Geest en van Wapens en Geweld, - Hun Vrijheidsliefde - hunne Tirannie, - De ontzaglijke krachten aan weerszijden, De schitterende Gloeden van Goud Geld, En vollen Geest, en Bloed, en vollen Hartstocht En Hartstocht ijdel en klaar worden gezien Hoog in het donker van den donkren Nacht En in het stralend-klare Hemellicht. - O was ik jong nog, O had ik duizend jaren nog te leven, Ik zou hen schildren allen, allen, allen, In hun glorie van Geest en licht, en donker, Hun moed, hun hartstocht, vastberadenheid, Hun volharding, hun zegepraal, hun zege. -
[pagina 259]
Maar langzaam aan begon de Arbeid te winnen, Het gouden Geesteslicht steeg hooger, hooger, Op van de Aarde, van de donkre slaven, En straalde uit in 't Oneindig Heelal. En eensklaps zag Pan een kristallen licht Als diamant verrijzen in 't Heelal, En overstralen alle Heelals licht Van den Arbeid en 't donker Kapitaal. Het was alsof er zich één Gloed verhief, de Strijders te boven, en het gansche land Van het Heelal vervulde met diamant. En die Diamant het was de Geestesliefde. En Pan herkende het Licht van de Geest der Liefde Der Nieuwe Menschheid. En zag in 't licht der liefde Stralen het Licht van zijn éénge Geliefde, Wit in wit uitstralen naar alle kant. En dat Licht vulde als stralende Geest Der Aarde tot nu toe zoo donkre leest. En het vervulde de geheele Menschheid Met een gloedbegin, maar waaraan geen grens leit. En het maakte het oneindig Heelal Tot één lichte en fonkelend kristal. En het vulde met eene Geest van Liefde Pan voor het licht van zijn eenge Geliefde. Zooals in Geest van het machtig Genie Alles, Chaos en Orde, wordt Harmonie, Zooals de stroomen van Disharmonie Worden in hem Muziek en Poezie,
[pagina 260]
Zooals in het Heelal alle gloeden zich Vereenigen en zijn samen één Licht, - Alle gloeiende stralen door den Nacht Op de aarde van het Heelal zijn saam één licht, - Zooals zelfs uit het donker nog een licht, Uit het meer dan violet nog een licht Stroomt uit den Nacht, Zoo zag Pan uit den strijd der Arbeiders- Slaven nog stroomen dat kristallen licht. Zoo ontving Pan uit den strijd der Arbeids-slaven Dat hemelsche kristallen licht van Liefde, Het kristalwitte Licht van zijn Geliefde. En hij begon te zingen: ‘O Goddlijke Geest der Menschheid! Nu stijgt gij tot hoogste hoogte, Nu stijgt gij tot stralende macht, Nu stijgt gij tot almacht. Goddlijke stralende Geest, Gij zijt een God! Uw Liefde die alles omvat, Die alles omvatten kan, Bewijst dat ge een God zijt, Een God, een zoon van een God, De zoon van God het Heelal. Uit 't onbewuste kwaamt gij, Uit het Heelal. Wat maakte u, welke verbinding?
[pagina 261]
Welke saamstellende krachten? Wij weten 't niet. Het ligt in de diepste gronden Van het verleden. Het verbergt zich in de schaduwen, In de mysterieuze plooien, Van het Heelal. Uit 't onbewuste werdt gij Langzaam aan bewust. En alle wezens bouwden u op, Stukje voor stukje, brokje voor brokje, Elk wezen bouwde iets aan u, Zooals in zee het koraal, Als in de aarde kristallen, Als in de lucht de plant, Het dier, den mensch, - Zoo droeg elk wezen iets bij Tot uw bewustwording. En gij overwont het Heelal Langzaam met uwe werktuigen, Gij werdt het goddlijk stralend Licht, Verlichtend u zelve, het Heelal. Maar een nieuwe Vijand trad U in den weg naar het Meesterschap Van U zelven en 't Heelal. Dat waart gij zelve, goddlijke Geest, Geest der Menschheid, Geest der Menschen. Want gij waart verdeeld
[pagina 262]
Tegen U zelve! In millioenen waart gij gesplitst, Die tegen elkander oorloogden en vochten. In kleine groepen waart gij gesplitst Die tegen elkander streden, En de macht Van elkaar klein hielden en ze beletten Te komen tot de Meesterschap van 't Al. Oorlog en Heerschappij van enkelen En strijd van kleine groepen hielden u neer, En maakten dat gij niet tot volle Almacht Kondt komen over de Aarde en het Al. Wat was het middel dat u bracht tot de Stralende Almacht en het stralend Licht Van volle Heerschappij op de Aarde? De Liefde tot elkander. De Liefde brandende in den Strijd, De Liefde, hoogste zaligheid, De Liefde ontstaand door den strijd. O Liefde, O Parel van Licht, O Gloed van Licht, Overstralende het Heelal. Drievuldig licht, Uit drie gloeden samengesteld, Liefde tot Zich, Liefde tot de Menschheid, Liefde voor het Heelal,
[pagina 263]
Gij zijt het middelpunt Waarheen zich alles beweegt, Waarvoor de Menschheid alles doet, Gij zijt de drijfkracht van alles in haar. O Liefde drijvend tot den Strijd, O Liefde, hoogste zaligheid, O Liefde groeiende door strijd. Gij brengt nu tot hoogste hoogte, Gij brengt nu tot Almacht. In steeds grootere groepen hebt gij vereenigd, In aldoor grootere groepen verbonden, De Menschheid. In stammen, volken, klassen op de aarde. Een aldaar grooter deel van de Menschheid Hebt gij vereenigd, Hebt gij verlicht met uw stralend licht Van Vriendschap en Liefde. Gij vereenigt ze nu tot twee groote klassen, Arbeiders en Heerschers. Op de geheele wereld. Arbeider en Kapitaal. O stralende goddlijke Geest! Uit u zelve naamt gij de Liefde Om u zelf lief te hebben in deel.
[pagina 264]
O stralende goddlijke Geest, Uit U zelve naamt ge de Liefde Om naar buiten te treden, Uw Liefde. O stralende goddlijke Geest, Daar buiten vondt ge de krachten Om uw Liefde te maken machtig. O stralende goddlijke Geest, Daar buiten vindt ge de krachten Om uw Liefde te maken almachtig, Stralende Liefde van het Al, Meester van 't Al. Het is in de Menschheid zelve, Het is in de Groote Groepen Der Menschheid, der Klassen Der Heerschers, der Arbeiders, In de Liefde der Groote Groepen, Dat gij vindt het middel te maken Uw Liefde Almachtig. Stralende Licht van de Menschheid, Stralend Licht van het Heelal, Liefde Verlichtend de Menschheid, Meester van 't Al, - Vereenig de Menschheid tot de laatste Groepen, Maak U zelve nu almachtig.’
[pagina 265]
Zooals 't Heelal in zijn oneindigheid Is onuitputtelijke bron van licht, Zoodat in het onmetelijke donker Van het Heelal, uit zijn oneindigheid, Altijd nieuw licht stroomt, in haar eeuwigheid, Zoo hief dat Licht zich uit het Kapitaal, Zoo zag Pan uit de Menschheid oneindig Stroomen voortdurende dat nieuwe licht, Zoo zag Pan dat oneindig fonklend licht Maken tot licht het Kapitaals donker gezicht, Zoo hieven de Arbeiders hun groote Zonnen Op in het donker van het Kapitaal, En maakten licht het oneindig Heelal. En zacht voor zich uitziend naar dat visionne, Boven de aarde, met het licht dier zonne Licht in zijn oogen, zag Pan een gezicht Klaar als kristal en goud ontstaan voor zijn zacht gezicht. Zooals in 't gouden kristal om de ruimte Verheft zich de ster van die uit het schuim te Leven kwam, en nu als een planeet Helderste klaarste zweeft, en Venus heet. Tusschen alle die goudene arbeiders Die de aarde bevolkten gouden strijders. Het lichtte op uit de nevlen en schaduw, Het werd van slaaf trotsch, manlijk, vrij en nieuw. Zooals het Heelal alleen door zijn spanning Maakt Nieuw Heelal in zijn oneindge banning,
[pagina 266]
Zooals 't Heelal uit zijn gespannen leegte Dat zijn wezen is, maakt altijd vol zijn veegte, Omdat het Heelal is d' Oneindigheid En dus Bron van eeuw'g nieuwe verscheidenheid. Als uit der Natuur oneindige leest Het Heelal schiep, zich zelf ontmaskrend, Geest. Als uit de worstlende Disharmonie Des Geestes deze zelf schept harmonie Telkens, - en deze hare evenknie In zich zelve: Muziek en Poezie. - Als uit de diepten van d' Oneindigheid Wereld zich vormde een lichtnevelbol, En uit die ronddraaiende sterlichtheid, Een ster, de zon, met al zijn schoon' gezell' Van Planeten, waaronder Eene, de Aarde, en uit Déze de cel, En uit de cel alle planten en dieren, En uit de dieren: Menschen, Slaaf der Nature, En uit die Menschen: Mensch, Slaaf van een Heere, Zoo maakt' het Heelal nu den vrijen Mensch, Den naar de Vrijheid worstelenden mensch, Den voor zijne Vrijheid strijdenden mensch, Den Arbeider, uit zijn oneindge grens. Dien zag Pan in het lichten van den tijd, Van licht en donker in de Eeuwigheid Voor zich hoog opbloeien: den Arbeider, Als een uit 't licht zich verdichtende ster. Dien zag Pan in het lichten van den strijd Van licht en schaduw in de eeuwigheid Oprijzen uit het licht, den Arbeider, Den Nieuwen Arbeider, den nieuwen Strijder. Pan zag hem. Den Voorlooper van den Nieuwen Mensch. Pan zag hem. Hij trad over den nu-licht-grens. Pan zag hem. Den door den strijd Menschheid-Bevrijder. Zoo zag Pan in het lichten van den strijd
[pagina 267]
Van licht en donker in de eeuwigheid, Voor zich hoog opdoemen den Arbeider, Als den Nieuwen Mensch, als den Menschheid-Redder. En Pan sloeg zijne oogen van die zonne, Weg van die bronne, weg van dat visionne, En keerde in den gouden lach der aarde Waar de werkelijke Arbeiders gouden opklaarden, En stakend stonden en streden. En staarde. En klaar zooals kristal en water Stonden daar de Arbeiders in 't lichtgeschater Der zon klaar en kristal, en licht en goud, - Zooals de bronnen van dat goud visionne. En die Arbeiders, daar, toen, overwonnen. En Pan werd met een gouden licht vervuld. En Pan wandelde voort op hemel en heuvel, En hoog met bloemen op in den lichtnevel, Onder den goud stijgenden hemelgevel, Onder den molligblauwen hemelluifel, In het goud, tusschen de bloemen, zonder twijfel, En zag in het jong, witte lentelicht. Van alle kanten keken op hem neder Uit die wolken gouden oogen en gouden gezichten teeder Van Nieuwe Vrije Menschen. Als goud weder, En lachten hem toe en sloten de oogen weder, Als schoone en vurige goudfloraties In hunne gouden en witte organisaties. En Pan hield zijn hoofd teeder achterover, In lichte vreugdevolle dronkenschap,
[pagina 268]
Onder dien hoogen wijden gouden toover Van zachte lichte gouden broederschap. Als gouden Muziek bruischten op hem neder De gouden bloeiende Arbeidsorganisaties De tijding van hun klare Broederschap. En zacht begon Pan toen luide te zingen Onder hun lichte brandend gouden dringen: ‘De Geesten der Arbeiders stijgen hooger op, De Geesten der Arbeiders stijgen hooger op, Hun licht brandt tot den hoogsten hemeltop In zachte blijde gouden broederschap. De Geesten der Arbeiders worden een groot vuur, Een gloeiende brand van gouden liefde, Als gouden stroomen snellen door 't Heelal, Zoo snellen hun Geesten door het Kapitaal. De Geesten der Arbeiders zijn één groot vuur, De Geesten der Arbeiders branden hooger op, Hun Organisaties zijn als één muur, De Kapitaalmacht is de donkre Nacht. De Geest worstelt en uit de Nederlaag Stijgt de Dag-Geest feller en hooger op Met feller vlaag. De Geesten der Arbeiders zijn het Licht In het Heelal, het Kapitaal het Donker. Gouden vloeden van licht gaan door het Duister, Het donkere probeert 't Heelal te hullen Geheel in zich en het Licht weg te dammen. Maar het Licht des Geestes van de Arbeiders Stuift na elken strijd goudener, sproeiender, En heller en schitterender omhoog. De Vrije Mensch ontstaat. De Arbeider. De Geesten der Arbeiders zijn het gebloemte, De Geesten der Arbeiders zijn de Lichtlente, De Geesten der Arbeiders stijgen in de tente
[pagina 269]
Der Machten en in hun hoogste gedomte. De Geesten der Arbeiders zijn één goud vuur, De Geesten der Arbeiders zijn één groot licht, De Geesten der Arbeiders rijzen hooger op, Hun Organisaties zijn als één muur Rijzende in het open Heelal op. Stralende van licht van voet tot hunnen top. De Geesten der Arbeiders zijn één groot Licht, Een groot Licht, het grootste in het Heelal puur, Het licht dat ik altijd verlangde, het Heelallicht Vermengd met 't Menschenlicht tot één diep licht, Smeltende in elkaar tot één licht puur: Het licht van liefde en van eeuwge schoonheid, Wederkeerige Geest-liefde - Heelal-schoonheid, Waarin alleen zijn kan mijn eeuwige woonsteed. Dat is er nu. Het stijgt, het stijgt door strijd Om mij op, om mij in de oneindigheid.’ Zoo zong Pan gaande door hemel en heuvel, De bebloemde, onder den Hemelluifel, Voor den blauwen en als zoo verren hemelgevel, In der vrije Menschheid strijdenden nevel. ‘Zooals een gouden en gloeiende zon Stijgt de Arbeidersklasse over de aarde. Zooals een gloeiende en gouden bron Zwelt z' over haar en hare gouden gaarde. De scheemring van haar strijd reeds lang om mij omwaarde, Nu nu lig ik midde' midde' in haar bron. Als eene gloed van middag zoo verhief de Klasse der Arbeiders zich om mij, de liefde Voelde ik van haar, over mij dicht stralen.’ -
[pagina 270]
En Pan opende de longen tot ademhalen Het licht eindelijk van volkomen vrede, Het gouden licht, van vreugd, van hun strijden. Hij opende de oogen en aanschouwde Eindelijk eindelijk der schoonheid blauwen, Hij opende de ooren, eindelijk Hoorde hij die hij hoopte Eenheids' Muziek, Hij opende zijn Geeste en zijn Ziele, En daarin eindelijk, zooals in wellen, Kwam nederdalen glijdend zacht de Blijheid. Over de Menschen en in 't Heelal hun Vrijheid. - Pan, de God van de eeuwige Natuurmuziek, Hoorde de Een-wordens-met-Natuur-muziek. - Zooals de Geest kwam tot zelfstandigheid, Tot de gouden Idee van 't zelfbewustzijn, Zoo kwamen die Arbeiders tot de Vrijheid. Zooals in het Genie zich vormt het Beeld Uit samenvoeging van duizenden sporen Tot één vlammend Licht, Zoo kwamen die Arbeiders tot de Vrijheid. - Zoo stroomde door het lichten van den tijd, Die Nu is Nu, Voor Pan, Door van de nederlaag en van den strijd Licht worstlend met schaduw, De straalgloed van de Eeuwige Zaligheid,
[pagina 271]
De straalgloed van de eeuwige Schoonheid, De straalgloed van de eeuwige Muziek. Een vuur, een licht werd de Arbeidersklasse, Een vuur, een licht werd de Arbeidersmassa, En door het gouden glanzen van den Tijd Zag hij van Eenheidsgeluk de Zaligheid. - En Pan toen hij dit zag, verroerd' het zacht Of de Menschheid terug kwam in zijn hart. En hij ging zacht op weg verder.
[pagina 272]
En Pan ging verder door 't Heelal op aarde, En Pan kwam in den prachtigen zachtgloeienden Dag, en ging door de wereld, door de stralen Van het stralende gouden zonnestelsel. En toen gebeurde het, dat op de aarde D' oneindige machten van het Kapitaal Brachten de Aarde tot een Wereldoorlog. En het gebeurde toen, dat op de aarde In het oneindig Heelal, het Heelal, Het Kapitaal kwam tot zijn laatsten strijd. En het gebeurde toen, dat op de Aarde Alle de machten van het Kapitaal Wierpen zich op elkander om de Aarde Te bezitten, te brengen in hun macht. Duitschland en England leidden, Oostenrijk- Hongarije, Turkije volgden Duitschland, Frankrijk, Rusland, Italië Engeland. En beide die groepen van het Kapitaal Wilden de gansche Aarde in hun macht. En al die machten van het Kapitaal Hadden de Natuurkrachten in hun macht.
[pagina 273]
En al die machten van het Kapitaal Hadden alle Werktuigen in hun macht. En al die machten van het Kapitaal Hadden de Menschen, de Arbeiders in de macht Om elkander diep te vernietigen. In het lichten van den goudenen herfst Waren de duizenden en millioenen Op komen zetten over de aarde, Over de wijde zee en over 't land. En in den donkren winter die gevolgd was, En in de lente en zomer die gevolgd was, Stortten de Arbeiders zich op elkander, Stortten de Millioenen zich op elkander, Vermoordden de Heerschers voor zich elkander, En de Slaven voor de heerschers elkander. - Van af 't riviertje de Yzer tot de Alpen, Van af de Oostzee tot aan de Karpathen, Aan Dardanellen en den Kaukasus, Slachtten de duizenden en millioenen Elkander, de domme Arbeiders, In dezen gouden tijd die nu is nu. En die slaven schoten bij millioenen Hun prachtige fijn bewerkte geweren Op elkaar af, hun fijn gepolijste kanonnen. - En hoog in de lucht zweefden ze op libellen, De vliegmachines, de fijne werktuigen, En stortten hunne fonklende granaten, Hun prachtige koperen ronde granaten,
[pagina 274]
Tusschen de slaven. De slaven op slaven. En onder zee schoten hun duikbooten Als visschen, heerlijke zalmen of schelvisschen, Of kabeljauwen hun prachtige torpedo's Op schepen af, die vlogen in de lucht. Met sneeuwwit schuim barstend in gouden lucht. En honderdduizenden slaven werden vaneen gereten. En de slaven stormden bij millioenen Op elkaar af en slachtten elkander. En lagen in het prachtig licht van Mei. Zooals de golven van de zee opbruischen, En hunne pracht'ge eindlooze randen Van wit schuim tegen de donkre kust aanslaan, Zooals de stroomen van het heerlijk licht In wolken opstuiven tegen elkaar, In de oneindige ruimte van 't Heelal, Zoo lagen de arbeiders tegen elkander, Zoo stortten de Arbeiders zich op elkander, En vermoordden elkaar's honderdduizenden. - En groote drommen richtten zich naar de steden, En de kanonnen, die prachtige heerlijke Vindingen van den Geest, Verwoestten de Steden, de prachtige Scheppingen. En groote drommen richtten zich naar de Landen, De schitterende pracht'ge vruchtbare Landen, De Landen der Wereld, van het Heelal, En verwoestten de vruchtbare Aarde, De prachtige schoot der Aarde, de bewerkte. En alle drommen richtten zich tegen de Mannen, De Mannen die de Makers zijn van het Geluk Der Menschen - in de Vrouwe' en in zich zelve - En in de Kinderen. En groote drommen richtten zich tegen de Vrouwen, En vermoordden de Vrouwen, de fijnste planten
[pagina 275]
En bloemen gemaakt door eeuwen van Menschheid, De Vrouwen uit wie de Mannen zelve komen. En andre drommen richtten zich tegen de Kinderen, De Kindren, fijnere bloemen uit die bloemen, De Kindren die de toekomst zijn van het Geslacht. En andere drommen richtten zich tegen Den Geest der Menschen en verwoestten hun Geest. En andre drommen richtten zich tegen 't Gevoel Der Menschen, het schoonste van het Heelal, Dat, waardoor het Heelal het Heelal wordt Bewust, - en verwoestten het schoonst Gevoel. En overal, in alle landen der wereld, Daar spoorden de leiders van de arbeiders, De verraders, Op enklen na, o de zeer enkelen, De arbeiders aan om tegen elkander Te strijden en elkander te vermoorden. En al de arbeiders als doffe slaven, Als menschen uit den oertijd, onderworpen Aan hun Instincten, gekome' uit het Al, En al de arbeiders als doffe slaven, Onderworpen aan Heerschers, stortten zich op Elkander en vermoordden Elkander. En al de Arbeiders als domme Beesten, Als massa's Beesten uit het groot Heelal, Als domme massa's Beesten uit de Aarde, Een massa van wilde Beesten op elkaar, Stortten op elkaar en vermoordden elkander. - Van af 't riviertje de Yzer tot de Alpen, Van af de Oostzee tot aan de Karpathen, Aan Dardanellen en den Kaukasus, Aan de scheiding van Alpen en Italië,
[pagina 276]
In Rusland, op den Balkan en in Azië, In Afrika en op de zeeën Vermoordden de Arbeiders elkander. Verstikt in de gassen, vermoord door de Kogels, vaneengereten door de mijnen Lagen de Arbeiders over de aarde. Geofferd door de heerschenden, de almacht Van 't Kapitaal, om het Bezit der Aarde Aan hen te brengen lagen de Arbeiders Dood en in stukken over de heele Aarde. De aard was vol in 't prachtig licht van Mei, En de glinsterende zee dreef vol Van hunne lijken, millioenen, millioenen, Zooals de wereld nooit zag. - Zoo stortten zich de drommen van de Menschen Zich op elkander, als donkere Monsters, Die niet weten wat zij doen als ze vermoorden Elkander. Zoo waren de Menschen der twintigste eeuw, In dezen gouden Tijd die nu is nu, Nog de speelbal van onbewuste Machten In hen en buiten hen. Zoo waren de Menschen der twintigste eeuw, In dezen gouden Tijd die nu is nu, Nog de slaven en de ketenen, geen Meesters. Zoo waren de Menschen der twintigste eeuw, In dezen gouden tijd die nu is nu, Nog de slaven van het hun eigen maaksel, De werktuigen, de Maatschappij, zich zelve. Als donkre krachten die in het Heelal Niet weten wat zij doen, en onbewust Uit zich scheppen een nieuwe nieuwe wereld. -
[pagina 277]
Zoo verwoestten de Arbeiders de Arbeiders, Zoo richtten de Werktuigen de Werktuigen te gronde, Zoo verwoestte de Maatschappij de Maatschappij. Zoo kwam het Kapitaal groeiend in strijd Met zijn eigen grenzen; het wilde ontwikkling Verder en verder, maar het stiet zich aan Zijn eigen grenzen, aan het Kapitaal. Zoo richtte het Kapitaal zich tegen zich zelve. Zoo vernietigd' het zijn levende en doode Productiekracht door zijn strijd onderling. Zoo sloeg het uur van 't Kapitaal, zijn omhulsel, De vorm waarin het leefde, werd verscheurd. Zoo stortte zich de geheele Natuur, In Menschheids hand, Op zich zelve. Zooals zij had eeuwig, Van eeuwen her. Zonder dat Menschen haar Geheel beheerschten, maar zooals haar Macht Zich onbeteugeld in zich openbaarde. Zoo was de Maatschappij één woeste Chaos, Zoo stortte met een donderend geweld De oude wereld in. Het stelsel dat steunt op het naakt geweld, Op massaroof en massamoord. Dat alle volken aan zich ketent en Alle vrije ontwikkeling vermoordt. Zoo stortte krakend met dondrend geweld
[pagina 278]
De oude Wereld van het Kapitaal, Om of tot grootre Tirannie te rijzen, Of voor eeuwig te wijken voor de Vrijheid. - Want toen richtten zich daar de Enklen op, Toen richtten zich in 't bloeiend Kapitaal, Dat ontbloeit door den moord en de verniet'ging, Gouden gestalten, Enkle Slaven, op, In alle landen der wereld Enkelen: ‘Laat u niet meeslepen in dezen strijd. Schaart u aaneen, Arbeiders aller landen. Werpt van u uw nationaliteit, En bestrijdt samen den oorlog aller heerschers.’ Een witte geestgloed als etherisch licht Steeg op voor Pan. Een bliks'mend gloeden of de gansche wereld Geest werd, - Zooals het donkere Heelal wordt dag. Alsof alle Arbeiders veranderden in Licht, Alsof alle Arbeiders Enkelen Geworden waren, van zuiver wit Licht. Alsof alle Arbeiders zuivere Geest, Alsof alle Arbeiders eene Hemel Geworden waren van Licht en Schoonheid. Het was of het het Lichten was geworden, Waar eens Christus en Boeddha van droomden, En de filosofen, Spinoza en Plato.
[pagina 279]
Het was of het het Lichten was geworden, Waar eens al die groote dichters van droomden, Milton en Shelley, Aeschylus en Dante, En Homerus. Het leek een gloeden waarin de krijgers Van Milton in wonen, het leek het gloeden Van de helden van Aeschylus, Homerus' Goden en Menschen, het leek op de gloeden Van 't lichten van de Menschen van Shelley. Het leek het gloeden in den purpren hemel Van Dante. Maar het waren de gloeden van den Strijd Uit de Barbaarschheid der Loon-Slavernij Naar de Vrijheid, van het Proletariaat. - Het leek het lichten van de Menschen-Eenheid In God. Maar 't was het lichten van hun eigen Eenheid. Het leek het witte gloeden van de Godheid, Maar 't was het lichte gloeden van de Menschheid, Die om zich zelf begon te wentelen. Het leek het gloeden van Goddlijken Geest, Maar 't was het gloeden van den Menschen-Geest, Die zich zelf vond in 't oneindig Heelal. - Een oneindig Licht steeg op van de Aarde, Een oneindig wit Licht van de Enkelen, Een oneindig wit Licht of alle Arbeiders Opstegen in een gloed van dringend verlangen,
[pagina 280]
En oneindige algemeene Liefde, Voor het Heelal en voor de gansche Menschheid, Naar de Eenheid. En reeds dacht Pan dat hij tot 't allerhoogste Gestegen was van wat de Geest kon worden Op de Aarde, der Menschheid, der Arbeiders, Der Enkelen, In dezen gouden tijd die nu is nu, Toen plotsling kwam de Revolutie in zicht. Want toen gebeurde het, dat al deze Machten Bleven doormoorden, en vernietigen Hun Rijkdommen, het Kapitaal, de Aarde, En de Millioenen van hun Medemenschen. En toen gebeurde het, dat al deze Machten Dreigden met nieuwen oorlog. - Een zee van wee was er over de aarde, Nieuwe vernietging dreigde, ondergang Voor jaren, eeuwen, en nieuwe massamoord. 't Zachte geklaag van millioenen weezen, Het kermen van millioenen weduwen Vervulden het Heelal. En diepe armoede En werkeloosheid grijnsde de Arbeid aan. -
[pagina 281]
Dit was de hoogste Daad van 't Kapitaal. Dit was de laatste hoogste Daad van Slaver- Nij. Dit was de Kroon op de Eeuwen Van Slavernij. Dit was de Einddaad van De Slavernij, die brak de Slavernij. Te diep, te donker groef dit in het Hart Der Slavernij. Het Hart leed daaronder te diep. Het kon 't niet dragen. En die Enkelen Barstten uit tot Strijd. Want die Enkelen, zij rezen toen op, En riepen de Arbeiders op ter Revolutie: ‘Op Kameraden, op Arbeiders, Komt! Nu is 't de tijd, nu 't Kapitaal vermoordt Ons bij millioenen, om nu op te staan Gezamenlijk en het door Revolutie Ter neer te doen storten. Strijdt nu met elkander over de aarde Om het Bezit der Aarde, om 't Heelal, Het goud Heelal, met alle alle Heerschers.’ Zoo als in het Genie, de ééne Gedachte, De hoogste Gedachte, het gouden Licht Der Menschheid, ontstaat en zich vormt tot Beeld, Zoo gaven de Arbeiders, die Enkelen, Dit gouden Licht aan de gansche Menschheid. Zoete muziek ontstond voor Pan zijn ooren, Muziek van Liefde en haast niet meer van Strijd, Muziek van Overwinning, van Revolutie, Die verandering brengt en zegepraal.
[pagina 282]
Muziek die door den strijd klonk naar den Vrede. Een muziek kwam rondom hem als in Mei, Wanneer de liefelijke muziek van de Liefde Het Heelal doorklinkt op de zoete aarde, En de aarde maakt tot eenen zoeten droom, En de aarde is gansch een lied van Liefde, En de aarde ruischt van een hooglied muziek. Hij hoorde de Muziek die door alle eeuwen Naar de Eenheid van het Menschengeslacht streefde, Hij hoorde de diepe zachte muziek Van de dichters die, onsterfelijk, Door dat streven leefden. En hij hoorde eene zachte muziek Zoo schoon als dier dichters onsterfelijk, Van Dante en Milton en Shelley en Homerus, en Aeschylus, Enkelen. - En in Pan steeg op een zachte muziek, Even schoon als in hen zoo heerelijk. - Zooals de Geest kwam tot de Menschen-Eenheid, Eenheid der Menschheid in het groot Heelal, Zoo kwamen die Arbeiders tot de Vrijheid. Zooals het Genie komt tot Gouden Daad, Daad van Begrip, het Scheppen van het Beeld, Zoo kwamen die Arbeiders tot de Vrijheid. - En hoorend de zachte diepe evolutie,
[pagina 283]
Ziende de hooge schoone revolutie, Der Menschheid, Begon Pan zacht te zingen: ‘O Goddlijke Geest der Arbeiders! Nu stijgt gij tot hoogste hoogte, Nu stijgt gij tot Almacht. O stralende vlammende Geest, Nog één stap hebt gij te doen Om de Almacht over de Aarde, Om de Almacht over 't Heelal. De Oorlog der Heerschers heeft u Vermoord omdat gij verdeeld waart, Ze heeft al de landen verwoest, En uw vrouwen en kindren verweesd. Gij moet om dat te verhoeden, Dat dat weer komt over de aarde, U eenigen om de Heerschers Te beletten - en de Aarde Te brengen uit hun in uw bezit. O straal dan van fonklende liefde Door alle arbeiders aller volken, Vereenig hen tot één groep. En overwin dan de Heerschers, En maak dan Eéne, Eéne Menschheid.
[pagina 284]
O goddlijke Geest der Arbeiders! O goddlijke Geest van de Menschheid! Maak nu de Geest van de Menschheid Waarlijk tot Eén, Maak nu de Menschheid tot Eén. Dan maakt gij haar Almachtig, Meester van 't Al. Dan zijt ge almachtig Stralend licht van 't Al, God van het Al.’
[pagina 285]
De zon ging onder en de ontzaglijke Aarde Werd gehuld in de komende zwarte nacht. Want reeds was 't uur waarop het hart verlangt, En keert, diep in zich, naar de Geliefde, Die daar is maar nog niet in de Menschheid. En Pan keerd' zich naar de Geest der Muziek, Onzichtbaar, onsterflijk, diep in zijn wiek. En statig langzaam werd de Menschengeest Gebracht tot Macht en Kracht en tot Zelfstandigheid, En tot Vrijheid van zich en de Natuur, - En tot Liefde der Menschen tot elkander, - En tot 't Heelal, groeiend met Geesteskracht. En langzaam ontstond der Menschen zaligheid. En statig langzaam werd Pan's machtige Geest Gebracht tot macht en tot bewustzijn van Zijn Liefde en Vrijheid van hem, van Pan, Tot haar, tot der Menschheid hoogst schoonste leest. En de Nacht gloeide. - De klare Meinacht Werd vervuld met één wijde manepracht. De bloesems gloeiden en straalden hel zacht, Het was of door hen heen de morgen daagd'. En in die heerlijke en Mei-natuur Vlamden al hooger de vlammen van het vuur, Zooals de vlammen van het maanlicht puur, De vlammen van den Arbeidersstrijd puur. Pan zag hoe de Aard tot strijd werd toebereid, De geheele aarde tot nog grootren strijd. Hij zag haar branden in den Meinacht wijd, Over de aarde, over de ronde aarde, Zooals een brand zich boven de boomen breidt, Van onsterflijke goudene waarde. Ja het Heelal werd geelgoud van den strijd. -
[pagina 286]
En na het hooren van de Propaganda, En het aanschouwen der Vereeniging, En het meeleven van den gouden Strijd, Ging Pan verder door 't Heelal boven de Aarde.
[pagina 287]
En de nacht verging en de gouden tijd, Die nu is nu, de opperste zaligheid. En het was donker en 't werd weder dag, Volkomen gouden rijkheid in puur blauw. En Pan stond op en zag De Geest der Nieuwe Muziek, die schoone vrouw. En hij begon te zingen: ‘Merel, In den morgen Verborgen Parel.’ ‘Het is niet waar dat dit het zonlicht is. Gij zijt het. Dit is ook niet de wind die over 't water blauwt. Die is zoo zacht niet. Gij zijt het. Dit is ook de aarde niet, de hemel niet, Zoo schoon zijn die niet, Gij zijt het. En dit hart dat in oneindige schoonheid baadt, Het is zich zelf niet. Gij zijt het.’
[pagina 288]
En de aarde werd hem tot één licht. ‘Eén licht! Gij zijt om mij, ik ben in u, Geest der Muziek der Toekomst. Uit 't Al, uit de Menschheid daalt ge Op breede vleugels. Gij omsluit mij, ik ben in U. Gij zijt de Deugd, Gij zijt het Goede. In Uwe klanken ruischt heerlijk, Zooals de zee, Uw hart en daad, Onsterflijk goud, breed uit, alles Omhullend als regen. Gij omsluit mij, ik ben in U. Gij zijt de Moed. Uit de Toekomst, Er nog niet zijnd, daalt gij toch neer In d' Arbeiders' groot trillend hart. Gij zijt in mij, ik ben in U. Gij zijt de Schoonheid. Stil, stil in u starend, Met overwinning van mij zelve, zie Ik U, vast schoon, bewegend, levend, In wat nu is. Gij zijt in mij, ik ben in U. Geest der Muziek, ik ben in U, Gij hebt U voor mij geopend. Hoog in U, Diep in U, Er is om mij geen dag en geen nacht. Er is om mij niets dan één licht, De liefde lacht.’
[pagina 289]
En de aarde werd één bloeiing van licht. ‘O bloeiend zonlicht! En bloeiend water! Bloeiender liefde Eindlooze dorst! In 't witte bronlicht, Op het geklater, Ligt mijn Geliefde Aan mijne borst.’ ‘Overwonnen! De zonne der liefde Gaat mij klaar schijnende voor. Overwonnen! De bronne der liefde Wijst mij haar kristallen spoor.’ En Pan ging terug naar der menschen aarde.
[pagina 290]
Zacht rood overscheen het klaar morgenrood De aarde en de bloesems alle ontwaakten Zeer licht met een zacht en hemelsch geweld. En de aarde waar het Kapitaal heerscht, Werd gloeiend goud van nieuwe propaganda, En goud van nieuwen strijd. In gouden spanning zooals eene vrouw Die haar man of haar kleine kindje wacht, Goudene angst is door haar wezen heen, Teeder lacht zij in het bloeiend heelal. En Pan ging terug naar de Arbeiders. En Pan voelde in zich dat nu de Strijd Hooger zou gaan ontbranden tot zijn hoogte, In dezen gouden tijd die nu is nu, In dezen gouden tijd nu de Arbeiders Al tot een Macht zijn dat er geen teruggaan Meer mooglijk is, maar onverbiddelijk De twee Machten die de wereld vervullen, De Arbeid en het donker Kapitaal, Op elkaar worde' gedreven naar den eindstrijd. In dezen gouden tijd der twintigste eeuw, In dezen jare negentienhonderdzestien, Nu alles, alles, slechts daarhenen wijst. En Pan ging stil over de ronde aarde, En naar eene vergaadring aller naties,
[pagina 291]
En daar trad op een machtig redenaar En hield deze rede: ‘Arbeiders der aarde weest niets dan één! Arbeiders aller landen weest niets dan één! Mannen en vrouwen weest niets anders dan Menschen. Arbeiders, werpt 't verschil der volken Voor eeuwig van u. Sluit u diep aaneen, Zonder volk, ras of natie, alleen Menschen. - Nu 't Kapitaal alle arbeiders vermoordt Door zijnen oorlog. Nu het poogt de gansche Aarde aan zich te brengen door nieuwen moord Op U, Arbeiders, voortdurenden moord. - Tegen alle heerschers. Een menigte, een massa Van menschen, vrij zijn willenden. Vereenigt u, arbeiders, als één volk!’ En sommige arbeiders aller naties, De enkelen, de enkelen, Vereenigden zich. En Pan zag het aan. Tegen den achtergrond van slavernij, Tegen den achtergrond van lage kleinheid, Tegen den achtergrond van het verraad, Vereenigden zich hun fijne gulden beelden. En enkelen werden als eene ster, Fijn goud in het lichtdonker diep des hemels. - En enklen samen werden als de stralen Van eene ster, die stralen door 't Heelal, Saam in een bundel, stralen door 't Heelal. En Pan ging naar eene vergadering, Daar stonden daar de goude' Arbeiders op. En een Reednaar trad op als uit den Hemel
[pagina 292]
Des Geestes, En hij sprak tot de verzamelde scharen In de lente des Geestes deze rede: ‘Arbeiders! Blijft nu na de nederlaag Alleen. Zoekt geene hulp bij bourgeoisie, Bij geen deel van hen. Zondert u af van de bourgeoisie van Alle naties, en sluit u dan aanéén, En blijft dan alleen, alleen op u zelve. Alleen, Arbeiders, aller naties, Alleen, Proletariaat der wereld. Want gij alleen, Gij alleen, Gij alleen Kunt door Uw wil de wereld nu maken vrij. Nu 't Kapitaal alle arbeiders vermoordt Door zijnen oorlog. Nu het poogt de gansche Aarde aan zich te brengen door nieuwen moord Op U, Arbeiders, voortdurenden moord. Daarom blijft alleen, Arbeiders, blijft alleen, Arbeiders aller naties!’ En sommige arbeiders gingen alleen, En scheidden zich àf van de bourgeoisie Voor goed, voor eeuwig. En Pan zag hunne klare gouden beelden. En die Arbeiders werden als een ster, Een groote groep, plakaat, van eene ster Van liefde, die den oceaan plaveit Met haar natschemerend, natspieglend licht. En vele arbeiders scheidden zich af Voor goed, voor eeuwig van het kapitaal. Zooals het licht dat van een wereld kaatst, En alleen wegtrekt in het groot heelal.
[pagina 293]
En Pan zag naar hun klare gouden beelden, Helder als sterren in deez' gouden tijd. En Pan werd zoo vol van de Geest der Muziek, En van de liefde voor haar, witte liefde, Duizlende liefde, dat zijn tong verdroogde En hij verbleekte, en hij niets meer kon Zingen dan dit vurig vlammende lied: ‘O Geliefde! Hemelsche hooge ster, Eenmaal zal ik tusschen Uw stralen zijn. In vlam van kussen Met u opgaan. Tot eenen schijn Van Schoonheid en Licht. En over de aarde Met u rondwaren, In liefde licht, Tot Eeuwigheid.’ En Pan kwam weder in helle fabriek. Van staal de zaal. En hoorde een muziek Eenig en klaar en volkomen. Want bij Deze menschen was nu de harmonie. Er waren daar arbeiders van heel de wereld. Allen waren één, en zij lieten schallen Dien morgen één lied van hun duizendtallen, Een prachtig strijdlied, zooals rood koraal Schitterend in de zwarte arbeidszaal, Van zware diepe en opene woorden, Der arbeiders de bassen en tenoren. De machines wisten niet wat zij hoorden. Het was de hooge Internationale, Die daar jong zong het Arbeiderskoraal:
[pagina 294]
‘Debout, esclaves de la terre, Debout, forçats de la faim, La Raison tonne en son cratère, C'est l'éruption de la fin. Du Passé faisons table rase, Foule esclave, debout! debout! Le monde va changer de base, Nous ne sommes rien, soyons tout. C'est la lutte finale, Groupons nous et demain L'Internationale Sera le genre humain.’ En Pan luisterde. En was diepst verwonderd, Dat nu toch uit de wereld zich afzonderd' De Arbeid tot een machtig groot Geheel. En hij voelde dat dit nu was de Keel Der Menschheid. En hij verblijdde zich diep Dat de Arbeid nu tot de goude' Eenheid riep. En hij ging henen latende die zangers, Die donkere en die enkele minnaars, En hij ging in het verre hooge buiten, Ver van hun poorten en hun donkre ruiten. En hij verheugde zich omdat daar diep In de fabriek de slaaf om 't Geluk riep. - En toen gebeurde het, dat uit alle landen Mannen en vrouwen saam waren gekomen Om de Internationale tot de daad, Den strijd tegen den oorlog van de heerschenden, En tegen het Imperialisme der heerschenden Te maken tot den grond der Revolutie.
[pagina 295]
De gouden revolutie voor de Nieuwe Wereld, het gouden Nieuwe Socialisme. Van alle kanten kwamen zij te samen Uit Europa en Azië, Australië, Amerika en Afrika. En Pan ging naar die gouden Vergaadring Der Arbeiders uit alle landen der Wereld. En die Arbeiders rezen daar omhoog. Een andre zede lichtte uit hun oogen, De zede van het nieuw Proletariaat: De Strijd te samen tegen alle Heerschers, De Strijd te samen der Massa aller Volken. Als gouden lichten lichtten ze in 't Heelal, Als gouden gloeden en als gouden vlammen. Zij hadden de Nationaliteit Verloren en van zich weggeworpen. Zulk een Schoonheid was om ze als nog nooit Om menschen was, zoodat zooals vernieuwd Het Heelal leek. - Dat met een nieuwe stem, en nieuwe kracht Zij bezongen zullen moeten worden. - Dat mijn stem bezwijkt, doovende verbleekt. - Pan zag ze en zijn hart werd met een gloed Van vreugde, blijdschap, nieuwe hartstocht omringd Als van een vuur dat men om hout en kool legt. En een reednaar zeide: ‘Nu Arbeiders, nu is het voor ons de Tijd - Nu wij één zijn uit alle landen der wereld, Nu wij waarlijk één zijn, wij verschillende Naties en Volken en Rassen en Stammen, Nu wij één zijn, mijn broeders, voor Eeuwig, Wij Enkelen, nog Enkelen, - Nu is 't de Tijd om, zooals ééne Macht,
[pagina 296]
Wij Enkelen, wij Enklen, Het machtig Kapitaal te verniet'gen. Nu is het de Tijd voor de Omwentling. Nu is 't de Tijd om met een grooten aanval Teg'lijk een poging te doen om de gansche aarde, De Wereld, het Heelal, te brengen in ons bezit. Vereenigt U dus Mannen tot deez' Daad, Vereenigt U dus Vrouwen tot deez' Daad, Samen, wij Enkelen, wij Enkelen, Tot dit Verzet - tot deze machtige Poging.’ En die Arbeiders vereenigden zich In het Heelal, daartoe, de Enkelen. Als sterren die in het blauwe Heelal Hun stralen oprichten in het Onmeetlijk, En ieder voor zich zijn fijngouden stralen Doen schijnen voor zich, zijne lichte kern, Op het Oneindige, Zijn ragfijne stof, zijn gloed van zijn waze, Zijn stralend wezen in het groot Heelal. En toen richtten zich de Enkelen op In alle landen over heel de Wereld, Zooals stralen, als lichten, als gouden vlammen, Als Gedachten, als lichtende Ideeën, Als één lichtende Ideale Bond, Als stralende Ideeën die op de aarde, Als stralende Genieën die op de aarde, Door alle tijden in alle werelden, Willen dat Eéne, willen hetzelfde. Het ééne Licht: de Eenheid aller Menschen, De Eenheid aller Menschen en met het Al.
[pagina 297]
En riepen alle Arbeiders tot Staking. Te midden van de zee van Slavernij, Te midden van de zee van Onkunde, Te midden van de zee van het Verraad. De zon ging onder en de zon verrees, En 't werd een schoone wonderbare dag, De stralen welden uit de zee als nevels, De wolken welden op als merels, vogels, Van uit de zee de diepe fonklende. En de aarde was zooals ééne werkplaats, Eéne fabriek vol arbeiders, vol zilver En goud en staal en koper der werktuigen, En licht en omhoog fonklenden zonschijn. En daar riep eene arbeider aldus, Een van de Enkelen, de Enkelen, En zijn stem werd gehoord door geheel de werkplaats: ‘Mannen der aarde, Arbeiders der aarde, Tegen den oorlog, tegen 't recht der heerschers, Ons te vermoorden moeten wij nu staken. Over de gansche aarde, over de aarde. Om nu te hebben het bezit der aarde En onder ons den eeuwigen vrede. Mannen der aarde, arbeiders der aarde Voor het bezit der Wereld moeten wij nu staken. - Want deze machines die voor ons staan Op heel de wereld, zij beheerschen de wereld. En wij beheerschen de Machines. Gij, Gij, gij, beheerschers van de Machines, Vermeestert dus haar en het gansch Heelal. Weg nu met ons, het leeg der wereld in. Weg, kameraden, allen uit het werk!’ Toen stonden al die arbeiders in het rond,
[pagina 298]
Op de ronde aard, op de gansche aarde. En van die Arbeiders, die Enkelen, Uit alle Volkeren, samengekomen, Sloegen toen enkelen de armen om De harde werktuigen, en ze kusten ze. En sommigen uit hen, o Enkelen, Bukten naar de aarde en kusten ze. Zooals Odysseus, toen hij Ithaca Weervond, zoo bukten zij zich op de aarde. En kusten ze. En een van hen riep uit, een goudene, En nog een goudene, en her en der Nog eene van het groote leger sterren, En nog een goudene en een kristallen: ‘Allen, komt kameraden, wij vertrekken.’ En zij vertrokken allen uit de werkplaats, En zij lieten de werkplaats gansch alleen. En op de aarde kwamen allen samen, Op de opene aarde in stad en land, Allen op aarde, allen op de aarde, Allen, allen, uit alle werkplaatsen. En de aarde werd vol van strijdende mannen. En de Aard, de Natuur werd vol van Menschen. En één jongling was daar, zijn naam was....., Pan zag hem staan en keek stil vast naar hem, Van hem vielen af de vermoeide leden, De eeuwig vermoeide leden van den arbeid. En in het donker licht van de aarde Kwam die nooit verandrende vorm naar buiten, Van licht, ..... plots uit, ..... Die hij had en die alle menschen hebben:
[pagina 299]
De Vrijheid die uit de Natuur opkomt. Zijn gelaat werd donker en flauw van vreugde, Dat de arbeiders nu één waren, en daardoor, Dat hij verlost was. En een niet begrepen Gevoel: wat gebeurt mij? lag in die smart Van zijn gelaat. Maar 'n overweldigend licht Stroomde over de smart van zijn donker gelaat, Stroomde over zijne machtige gestalte. - Van zijn zachtvloeiende ledematen En passie-gesplitste lippen, heldre oogen Stroomde het te voren als vuur. Een atmosfeer, Die hem omsluierde in aloplossende macht, - Als de warme aether de morgenzon, - Die de werkplaats vervulde, en door de werkplaats, Als door het dak heen, de geheele wereld. - En de andre arbeiders, de goudene, Die keken naar hun jongen kameraad. Zooals op de planeten komt de zon, Zooals op de bergtoppen komt de zon, Zoo straalden hun gelaten bij het zien. En van hen allen vielen de vermoeide Leden af, en uit hen allen kwam het onveranderd Wezen naar buiten. En zij straalden in Donker, bewust wordend, weenend en zalig, Lachende sommigen, allen jublend Luid op of in zich zelve, in hun ziel, Uit smart in vrijheid, in wordende vrijheid, Door solidariteit: het zelfde te doen. Het heerlijkst grootste: De Menschheidsbevrijding. En zoo begon de strijd, de Revolutie. In dezen gouden tijd die nu is nu, In dezen gouden tijd der twintigste eeuw.
[pagina 300]
Zooals de gouden gloeden van de sterren Zich storten in het groote ver Heelal, En elkaar daar ontmoeten, volle stralen, Golven van licht in de Oneindigheid, En vullen het oneindige met één licht Van zonnen en planeten en zonstelsels, Samen één heerlijk stelsel van zonlicht, Een heelal van Gloeiing, doorspeeld met rijke Figuren, Een zee van Licht en een groot Meer van licht, Zoo werden de Arbeiders op de aarde. De Enkelen. Zooals in het donkere blauwe Heelal De klaar schitterende sterren schaarsch zijn, Het Kristal Licht is schaarsch in het Heelal. Het Heelal is grootendeels ledig, en heeft zich Slechts op enkle punten samengetrokken, Tot kristal licht of goud licht of blauw licht. Het heeft in de macht van het Allerhoogste Gelegen om zich slechts op enkele Punten te saam te trekken tot een Licht, Een Fonkelster, een Goud ster, een Kristal, De rest is ledig of zwart of donker, De rest is Afgrond, de rest is Chaos, - Op enkle punten slechts brandt 't Allerhoogste, Het Heelal, Tot klaar licht, tot klaar, tot fonklend Kristal. - Zoo schitterden de Arbeidersgeesten Slechts als enkle sterren, enkle kristallen, Enkele gouden vlammen lichtend op. De rest was ledig, de rest was donker, In dezen gouden Tijd die nu is nu.
[pagina 301]
Zooals in het hart van den Verliefde, Binnen de gouden brand van zijne liefde, Brandt de hartstocht van eene grootre liefde, En daarbinnen, als kelk, als gouden vlam, Als de blauwe ruimte in het licht van de kaars, Kaarslelie, als de gouden ruimte daarin, Brandt daarbinnen nieuwe liefde, oneindig, - Zoo brandde daar de Strijd der Enkelen. Zooals in den Geliefde, in het Beeld Van de Geliefde brandt een enkle plek, - Zooals in de Geliefde brandt een beeld Het sterkst, diep en klaar, het Beeld van het Kind, - Zoo brandde in der Arbeidersklasse strijd Diep en klaar en helder en klaarst, één Beeld. Zoo brandde in der Arbeidersklasse Strijd, Daarbinnen diepst, het schoone klare Doel. Bij de Enkelen, de Enklen. Zooals in 't hart van een groot kunstenaar, Als hij dichtbij zijn doel komt, 't hart wordt goud, En van verwachting wordt zijn hart, gouden, Hem goud, en rondom zijn oogen wordt hem alles goud. Het hart toovert hem voor zijn oogen naar buiten De Verwachting, en 't Doel straalt voor zijn oogen, En het Beeld verrijst hem volkomen klaar, - Zoo werd de Arbeidersstrijd op de aarde, Voor de Enkelen, de Enkelen, Vlak voor het Doel en als volkome' helgoud.
[pagina 302]
En zoo gebeurde het dat eene strijd In dezen gouden Tijd die Nu is Nu, - En zoo gebeurde het dat deze Strijd En Oorlog losbarstte op heel de Wereld, Om het Bezit der Aarde, door den Arbeid. En de Strijd barstte uit tegen den Moord, De strijd van Wraak om den verleden moord, De strijd tot Weer tegen den nieuwen moord. De strijd tot de Overwinning der Arbeiders, De strijd voor de Macht van de Arbeiders, De strijd tot de Almacht der Arbeiders. En Pan werd hongerig en dorstig naar De Uitkomst. Ziende het ledige van de Arbeiders, Ziende het leege van het gansch Heelal, Ziende hoe zij beiden gescheiden waren, Werd hongerig en dorstig naar de Uitkomst. En hij rees op in de oneindigheid Van het luchtruim in dezen gouden dag, En lachte om den nieuwen, laatsten strijd Een gouden heerlijken hemelschen lach. Pan zag dien en hij ging boven de aarde In dezen gouden Tijd, die Nu is Nu, In het klaar Meilicht in 't Heelal gebreid, En hij ging hoog op door de eeuwigheid.
[pagina 303]
De Hemel was helgoud tot in den Hooge, De Aarde dampte omhoog, helgoud van strijd, En Pan haalde diep adem en zijn bewogen Borst was voor eeuwig van al angst bevrijd. De Hemel werd met een goud overtogen, En de Aarde, het Heelal werd goud en wijd, En zacht kwam Pan tot alstille bezinning, Ja de Aarde was gloeiend goud tot strijd, De Aarde, het Heelal werd goud van overwinning.
[pagina 304]
De Tijd rent voort, en de goudene uren, Als gouden zangers en als gouden renners, Rennen in de eindeloos blauwe lucht. Zij in hun open klare helle oogen, Waarin d' hemel weerkaatst, alleen het einddoel zien. Zij rennen, er is niets meer achter hen, Alleen de leegte, vóór hen volle toekomst. En in hun harten is vergetelheid Van al wat was, en in hun harten is Alleen wit bloeiende de gouden toekomst. Zoo rende de tijd voort en Pan met hem. En Pan zag witter worden den gouden strijd, Den strijd en de Arbeiders hun gouden klasse, Die opwast in de groote eeuwigheid Naar eenheid, liefde en naar zaligheid. Volkomen wit als nevel over de aarde Was de Meimorgen. En de gouden zon Scheen daarop neer, en overwon ze nauw. De nevel bleef wit, kalm, hoog, blank en koel, Bloemwit en zilverwit, als damp sneeuwwit. En Pan ging toen langzaam de aarde rond.
[pagina 305]
En Pan zag schitterende daden doen Van opoffring en trouw op heel de wereld. En Pan zag schitterende daden doen Van organisatie op heel de wereld. De honderdduizenden en de millioenen Gaven hun leven voor de arbeiders. En Pan zag de zeden der Arbeiders Als zuivre witte vlekkelooze vlammen De Aarde overbranden tot één klare, Een gloed van Wil en Liefde en Daad van Eenheid, Eén witten en sneeuwwitten gloed van ziel. Het was of witte vlammen zich verhieven Aan alle kanten op de Aarde en zich In het zonlicht vereenden tot één Licht. En organisatie en strijd werden wit, En de geheele Arbeidersklasse werd wit. Zooals iemand die zijn geheele leven Gaf voor een doel, een onsterfelijk doel - Van liefde - en het gebeurt hem ééns, éénmaal, Dat hij het ziet, en het bereikt met de oogen, Zijn ziel wordt wit in hem en wit het doel, Zoo zag toen langzaam de arbeidersklasse Haar doel voor zich en werd één schittering Van licht en wit. En Pan zei zacht: ‘Parel Van Genade Van liefde, Geliefde!
[pagina 306]
Hemelsch klaar 't Gelaat onder het haar, Een Zonne Van goedheid, Madonne. Teeder, vol genade, Van schittrende liefde zonne, Ziet Gij, verzaadde Van liefde, mij aan, bronne. Uw oogen, Als bloemen Van genade, Lachen van mededoogen, En van liefde, - er is weelde Waar de keel de Mond omvangt. Gij opent uw oogen vol genade, Waarin de wereld stil zich bade, En ik verdwijn daarin als zade Van liefde. Gij zijt alleen om mij als wade.’ ‘Uw innerlijk Is nu mijn uiterlijk.’ Zooals wie heeft een heerlijk en wit doel, Heeft eene zuivere witte liefde er voor, Voor dien de gansche wereld wordt één wit, -
[pagina 307]
Zooals wie heeft een zuiver en wit doel En heeft een zuivre witte liefde daarvoor, Zelf van geest wit wordt, - Zooals een verliefde voor 't eeuwig doel, Zijne Geliefde en zijn Eenheid met haar, - Absoluut wit, vlekloos deze Geliefde, - Zelf van Geest wit wordt absoluut vlekkeloos, - Zooals wie heeft een hoog en heerlijk doel, Absoluut vlekkeloos: de Eenheid aller menschen, Hem de Geest wit wordt, absoluut vlekloos, Zoo zag Pan langzaam de Arbeidersklasse Wit en zuiver van Geest worden, van ziel. En Pan zag dat, dat vlekkelooze licht, Van uit zijn geest, zijn eigen witten geest. D' Arbeidersklasse werd hem tot één Licht. - Van uit, door Strijd, de Slavernij de Vrijheid, Van uit, door Strijd, Onkunde het Verstand, Van uit, door Strijd, den Haat Eenheid en Liefde, - Van uit den Ondergrond van Slavernij En Leed en Pijn, Onkunde en Ontbering, Door Strijd, door Worsteling, één Licht des Geestes, Zoo werd d' Arbeidersklasse één wit Licht, Zoo zag Pan de Arbeidersklasse één wit licht, In dezen gouden Tijd die nu is nu, In dezen jare negentienhonderdzestien. En die Liefde, gegroeid van uit den Haat, En dat Verstand gegroeid van uit d' Onkunde, En dat Verlangen gegroeid uit Ontbering, Door strijd, - Dat Licht, die Liefde, verlichtend het Heelal -
[pagina 308]
Werden nu langzaam aan tot een groot Licht, Een Kracht tot overwinning, Een Kracht wachtend gelegenheid tot macht. En die Kracht wachtte. Maar nog niet waren alle arbeiders Gekomen tot de eenheid, noch vereenigd. En daarom ging Pan midden door die vlammen, Door de witte en in gloed bloeiende lente, Weder naar eene donkre vergaadring. Daar waren de arbeiders saamgestroomd. En Pan ging daar henen brandend van ziel, In deze lente, als flauw, deez' hooge lente. En weder hield die Man dezelfde rede, Die hij gehoord had op den eersten dag Van dezen gouden Tijd die Nu is Nu. Duizende malen klinkt voor de arbeiders Hetzelfde eenig ware en grootsche lied Dat hen opwekt tot grootheid, tot de Macht, Tot Overwinning - tot zij bereikt hebben De Overwinning en de Opper-Almacht: ‘De gansche Natuur alleen zij uw doel! De gansche Menschheid alleen zij uw doel! Dat zij de inhoud van uw gansche ziel! - Gij kunt dit, want gij wordt de heele Menschheid! Gij kunt dit, want gij vult het gansch Heelal! Gij kunt dus de liefde voor de heele Menschheid En voor 't Heelal, Maken, voor 't eerst, tot Absolute Liefde.’ En weder trad daar op die Andere, Die de Natuur gelijk is, en hij zeide:
[pagina 309]
‘Gij moet het socialisme brengen, Gij moet de nieuwe wereld maken, Gij moet zelfs als gij niet wilt, maar gij moet Maar gij wilt omdat gij moet. - Vereenigt u arbeiders aller landen!’ En vele Arbeiders verhieven zich en kwamen Tot de Eenheid met d' andre arbeiders. En toen toen greep Pan zelf het woord, en zeide: ‘Er was één leegte in u, Arbeiders! Er was één Liefde. Daardoor werd gij aangetrokken tot de Aarde, Tot Alles, tot 't Heelal. Door zucht tot begrip, liefde en vrees, hoop en haat. En binnen in u hadt ge een gouden Beeld, Hadt gij eeuwig Een Beeld van volkomen zaligheid en reinheid, Waarmee gij alles vergleekt, vergelijkt. Waarvan gij eeuwig zocht het Evenbeeld. Dat Beeld dat was de zaligheid der Menschen, Aller menschen, van het Menschengeslacht. Welnu. O samen hebt gij nu die leegte, Die liefde. O samen hebt gij nu de kracht Die leegte te vullen. O samen hebt gij nu de kracht De zaligheid aller menschen te bereiken. O samen hebt gij nu de zaligheid In handen van geheel het menschgeslacht. Want samen hebt gij nu het Evenbeeld. Het Evenbeeld, het is de Werklijkheid.’ En toen Pan dit gezegd had, ging hij heen, Door dezen gouden Tijd die nu is nu,
[pagina 310]
Van dezen gouden Tijd die nu is nu, Uit dezen gouden tijd die nu is nu. En hij zong klaar en diep rustig heenschrijdend: ‘Geest der Arbeiders, Schepper van de Vrijheid, Schepper der Nieuwe Maatschappij, gij zijt De maker van de Zaligheid, gij stijgt Door eindeloozen harden zwaren strijd Tot absolute liefde en geluk, En tot de schoonheid, oneindige schoonheid. Nu reeds daalt uit den hemel tot de aarde, Nu reeds stijgt van de aarde tot den hemel, Binnen de Geesten en in het Heelal, Door U de Geest der Nieuwe Vrije Menschheid, Door U de Schoonheid en de Zaligheid.’ Dit zong Pan, heenschrijdende door de lente. En de Nacht kwam, de nacht die sloot het Nu. Het Nu dat Nu is, het zalig gouden Nu. Waarin d' Arbeiders klimmen naar de macht. De Enkelen, de Enkelen, O Enklen. O Enkelen, slechts Enkelen. - Maar velen. Maar meerderen. - De Massa's. - Dit alles zag Pan in den schemerblauwen gouden Tijd die nu is, Nu. In deez' zaal'gen tijd, Die nu leeft, nu, nu ik dit schrijf, nu mijn oogen Levend staren door 't licht naar de Menschheid, En naar haar Vrijwording, door d' Arbeiders.
[pagina 311]
Want dit is de inhoud van dezen Tijd, Die schuilt onder al groeiing en al Strijd, Onder de Kapitaal-Macht en haar Weten, Onder haar Groei en den Strijd tegen haar, Die zag Pan in deez' zaligsten, onzen tijd! Want de Aarde is wit van de Arbeiders, Want het Heelal wordt wit van de Arbeiders, De strijd wordt goudwit tot de overwinning, De velden zijn wit. Het is Tijd voor de Oogst. En gaande door den Avond zong Pan luid: ‘Reeds nadert vast-aan de Victorie, Reeds spreidt zich de helwitte Glorie, Als Aurora Borealis, Stralend aan alle kant, In England, in Frankrijk, Duitschland, - Laboris Via Doloris, Laboris Via Triumphalis.’ En 't Heden hield op. Deze zaligste Tijd, Die Nu is Nu. En stortte zich in de Oneindigheid Der Toekomst, in zijn diepen diepen afgrond. -

Vorige Volgende

III