'Hiervsalemsche reyse. Boek 1. Capittel 9. Beschrijvinghe van 't landt van Luyck in 't generael, ende ons vertreck op Maestricht, Stockem, ende Maeseyck daer 't Landt van Luyck eyndt'

[p. 42]

Het IX. Capittel.

Beschrijvinghe van't Landt van Luyck in't generael, ende ons vertreck op Maestricht, Stockem, ende Maeseyck daer 't Landt van Luyck eyndt.

HEt Bisdom van Luyck, heeft het Hertoghdom van Bovillon, den Marquisaet van Francimont, het Graef-schap van Borghleon, en het Graefschap van Hespegau, heeft veel Baronyen, rijcke Abdyen, ende Heerschappijen. Heeft vier-en-twintich bemuerde steden: Luyck, Bovillon, Francimont, Loon, Borgh-worm, Tongeren, Hoy, Hasselt, Dinandt, Maeseyck, Stockum, Bilsen, Sint Truyen, Viset, Tuin, Waxem, Beringhen, Herck, Bre, Per, Hamont, Sinay, Fosse, ende Covines. Dit Landt is seer vruchtbaer in graenen, wijn, vleesch, visch, ende wiltbraet, wort voor een vande gheluckichste landen gheacht, soo veel aengaet de locht, de Revieren, Bosschen, Berghen, Valleyen, Wijngaerden, Vruchten, Meynen van marmer, wit, swert, van diverse coleuren: meijnen van loot, van yser, steen colen, de welcke met gheheele schepen vol af-varen ende worden in andere landen vervoert soo te lande, als te water: ende brenghen Iaerlijcx over de Hondert duysent Ducaten in 't Landt. Dese steen-colen sijn eerst-mael ghevonden in't iaer 1198, ende worden oock daghelijck nien kuylen ghemaeckt.

In't jaer 1644, door aen-houden vanden Heer Baron van Schlessing heb ick my eens af-ghelaten in eenen steen colen put, die seer diep was, inden welcken kuyl, aen eenen kandt het vier had ghevat inde kolen, was eenen seer schroomelijcken brandt, ende naer de opinie van veele, was een werck

[p. 44]

van hexen, oft van den duyvel: wy sijn dan af ghelaeten met eenen viercantighen houten back, ses in't ghetal, ende naer dat wy veertich oft vijftich voeten waeren af-ghelaeten, daer was ghelijck eenen grooten kelder uyt-ghehouden uyt eenen herten steen, ende was voor met plancken vast toe-ghesloten, inden welcken kelder het water vergaderde van een cleyn fonteyne, die uyt de steen-roetse spronck, ende voor desen kelder stonden twee groote tonnen van vyf oft ses armen, inde welcke het water wert af-ghelaeten door twee groote craenen, ende alle weken moestense eenen oft twee daghen met peerden dese tonnen op winden, om onder te konnen wercken. Van dese plaetse sijn wy noch over de hondert vijftich voeten af-ghelaeten, daer seer schoon mijnen van steen colen waeren ende hadden aldaer uyt-ghehaelt een straete van 14. oft 15. voeten breedt, lanck tot hondert twee-en-seventich passen, inde welcke plaetse de colen waeren uyt-gehouwen ontret twee bunderen groot, ende stonden met honderden paelen onderset, om dat geen colen op't hooft en vallen in't wercken, daer naer alse niet voorder willen wercken, trecken die paelen wederom uyt, beginnende vande achterste, oft dan schoon iet invalt can niemant quetsen. Ick heb onder in desen kuyl ghevonden ontrent de 50. aerbeyders, swert als de duyvels inden om ganck, want blijven daer ordinaris vyff, oft ses daghen, van Maendach tot Saterdach, ende door den sweet, soo vat dat stof vande colen aen 't vel. Dese dan alse my hadden ghegroet, ghevende ende persende de handt op hun manier, hebben my ghebrocht, tot de plaetse daer den brant was, af ghesloten met plancken, diese met slijck dicht oversmeert hadden, het ghene sy gheduerich moesten vernieuwen: Ick om te sien ende t'ondersoecken wat daer binnen was, heb een planck doen af-breken, ende heb van wydt omtrent de twintich passen een seer schroomelijck vier ghesien t'welck naer mijn duncken niet en konde gheblust worden als door versmachten, besluytende gheheel datter gheen locht uyt oft in konde comen. Heb daerom de plaets datelijck doen sluyten, ende heb ghelesen eenighe exorcismos, ende heb eenighe gheweyde graenen, Agnus Dei, ende Sint Ians Evangelie inde seperatie ghedaen op dat het vier niet voorder soude comen, soo het vanden quaden was, de reste heb ic Godt op-ghegeven, hoe-wel ick gheloove dit vier ontsteken te sijn door 't stoff, het gene, daerse wercken, soo dick is als eenen roock, ende licht vier can vatten, ende is noch meer gheschiet dat ghelijck door eenen blixem allen 't hayr is aff-ghebrant, ende soo dat vier vat in solpherachtighe colen, can qualijck gheblust worden. Daerom was niet curieus daer lange te blijven, ende begost oock apprehensie te crijghen van soo groote perijckel, dat ons leven was hanghende aen't breken van eenen rinck vande keten daer met wy af-

[p. 45]

ghelaeten ende op ghewonden sijn. Ick had daer binnen gheweest ontrent de dry uren, hoe wel dat arme menschen sijn, sijn even wel onse Religieusen seer toe-ghedaen ende hooren geerne een cleyn vermanincxken, ende sijn seer devoot tot de Heilighe Moeder Godts. Men seyt dat dit landt van Luyck eerst-mael is bekeert gheweest tot het Christen gheloof, door Sinte Maternus den eersten bisschop van Tongeren in't jaer hondert. Want den Bisschoplijcken stoel die nu te Luyck is, heeft eertijts te Tongeren gheweest, ende ghebleven tot het jaer 498. van welcken tijdt (als de Hunnen onder Attila waeren ghevallen in Duytslant, ende dese stadt geruineert) is desen stoel van Sinte Servatius verset op Maestricht ende is daer ghebleven tot de tijden van Sinte Hubertus, die den selven stoel in't jaer 715. heeft te Luyck verset, alsoo gheseyt is.

(a) Den 21. Junij sijn wy tot Luyck ghebleven, ende de vrienden hadden ons daer noch geerne eenige daghen op-ghehouden, maer om onse reyse te vervoorderen, moeste half met ondanck vertrecken.

(b) Den 22. Junij sijn wy van Luyck af-ghevaren op Maestricht. Dit is een oude schoone, ende groote stadt, nu onder de regeringhe vande Heere Staeten van Hollandt die daer den Gouverneur stellen ende van Garnisoen versien. Hoe wel dat den Prince van Luyck ghelijcke jurisdictie heeft, stellende sijnen Schoutheyt, Schepenen, &c. Over korte jaeren is daer een schoon fonteyne ghebrocht van buyten de stadt op de pleyne van Sinte Servaes, een seer ghenuchelijcke plaetse, tot verciersel vande stadt, niet sonder groote onkosten. Item op den ouden merckt, is eenen ouden thoren met eenighe huysen af-ghebroken, ende in die plaetse is een seer magnifick stadt-huys op-ghebaut. Ons Convent der Minderbroederen is ghebaut op de riviere de Ieker die daer door loopt, in't jaer des Heeren 1234, maer is inde troubelen vande Geusen gheheel verdestrueert gheweest uyt-ghenomen de kercke, die schandelijck ontreynt is in't jaer 1578. wanneer onse Religieusen sijn verjaeght, maer sijn in't jaer daer nae wederom comen, wanneer den Prince van Parma, de stadt heeft wederom ghegheven aenden Catholijcken Coninck ende Religie. Ons Convent is oock wederom opghemaeckt door de liberaelheyt vande vrinden. In onse kercke is voor desen bewaert gheweest een beldt vande Heylighe Moeder Godts Maria, van voor menschen ghedachtenisse seer vermaert van Mirakelen, 't welck alle jaeren den tweeden Paesch-dagh placht om-ghedraghen te worden met een onghelooffelijcke devotie van't volck die met duysenden daer toe quamen. Alsoo dat eenighe Gouverneurs vande Heeren Staeten de Poorten hebben ghesloten ghehouden, niet toe-laetende soo veel volck in de stadt

[p. 46]

te laeten comen, De Historie ende mirakelen heeft beschreven den seer Eerw. Pater Henricus Sedulius, ghedruckt tot Antwerpen inde Plantiniaense druckerije in't jaer 1609. hoe-wel dat allen de Mirakelen daer niet en worden verhaelt. Dit beldt is verdraeghen in ons Convent van Tongeren, alwaer oock veel mirakelen sijn gheschiet, ende gheschieden.

In't jaer ons Heere 1632. is dese stadt in-ghenomen vanden Prince van Oraignien, nochtans op dese conditie, dat allen de Gheestelijckheydt ende Catholijcke Borghers souden blijven inde ghewoonlijcke ende publiecke exercitie van Religie, maer in't jaer 1639. hebben de Staten van Hollandt aen onse Religieusen eenen eedt voor-ghehouden diese van een ieder wilde ghedaen hebben, den welcken eedt door wijse Mannen wel ondersoecht sijnde, gheoordeelt is gheweest, niet over een te komen met het Roomsch Catholijck ghelooff, daerom is van een ieder af-gheseyt, ende om dese reden sijnse den 25. Junij met droefheyt der Catholijcken uyt de stadt verdreven. Ende een deel sijn gaen woonen in ons Convent van Lichtenbergh een half mijle vande stadt op't landt van Luyck. Dit Convent van Lichtenberge oft de gratie Godts, is soo ghenomt van't by ligghende Casteel, gheleghen in't afhanghen vanden bergh, naer den Maeskant. Het is een seer bequaeme plaetse tot eenicheyt ende contemplatien, heeft een gesonde locht, de gheleghentheyt is seer vermaeckelijck, eensdeels om de Maese die teghen den voet vanden bergh passeert, eensdeels om 't seer aenghenaem uytsicht over de wateren, bembden, velden ende wijt gheleghen plaetsen met een wonder veranderinghe, aen 't ghesicht seer aengenaem. Dit Convent is eerstmael op-gherecht tot een Eremitagie in't jaer 1455. als den Paus Calixtus den derden, vergunt heeft aende Broeders daer woonende te ghenieten allen de Privilegien vergunt aende Orden. Ende daer nae vanden dooluchtichsten Heere Ioannes van Hoorne, Bisschop, ende Prince van Luyck, den Sone van Iacobus van Hoorne Fondateur van ons Convent van Weerdt, is Lichtenbergh op-ghebauwt tot een Convent voor de Minderbroeders observanten in't jaer 1489, welck Convent vande selve bewoont is gheweest tot het jaer 1578, wanneer de boosheyt vande Geusen ons Paters hebben verdreven het heel Convent ende kercke af-brandende. Tot dese plaetse sijn ons Broeders weder-comen in't jaer 1639. wanneer datse verjaeght sijn gheweest uyt ons Convent van Maestricht, ghelijck boven is gheseyt: ende hebben't naevolghende jaer de Kercke, ende op andere jaeren het Convent wederom op-ghebouwt, is wel naer de ootmoedicheydt nochtans bequaem tot de nootsaeckelijckheydt vande Broeders. Pater Adrianus H[e]verlo, Biechtvader ende Predicant, die by de Abdye van Averboden van de Geusen is omghebrocht in 't jaer 1576, was van dit Convent.

[p. 47]

Den 23. Iunij zijn wy geheel vroegh van Maestricht vertrocken op Maeseyck, ses ghemeyn mijlen. wy zijn ghepasseert door Stockum, is een cleyn stedeken, maer heeft een groot ende schoon Casteel, met garnisoen van soldaeten: Is vier uren van Maestricht, ende twee van Maeseyck. Wy hebben ons hier een weynich opghehouden in't Clooster der Penitenten by onse Religieusen die daer Biecht-vaders zijn, rustende tot dat de meeste hitte ghepasseert was. Van hier zijn wy soetjens gegaen op Maeseyck alwaer wy met groote liefde zijn ontfanghen vanden Eerw. Pater Vicaris van't Convent die den eyghen broeder was van mijnen liefsten metgesel den Eerwaerde Pater Matthaeus van Ballaer, voor desen aldaer Gardiaen. Dese stadt Maseyck is de leste stadt van Luyck, paelende aen Gelderlandt, de Maes loopt daer vast aen, is seer bequaem tot coopmanschap. In dese stadt zijn onse broeders ontfanghen in't jaer 1626. ende hebben vanden doorluchtighsten Prince Ferdinandus van Beyeren Bisschop ende Prince van Luyck, permissie vercreghen om te bouwen ende allenskens is't clooster met de kercke, opghebouwt, door de hulpe van devote vrinden, namentlijck door den doorluchtighsten Heere Cesar Alexander Abt van Schalie, zijnde vanden Derden Regel van Sinte Franciscus. Ende is gheweydt door den doorluchtighsten Heere Iosephus Bergaigne uyt onse Orden, ende onse Provincie, Arts-bisschop van Camerijck, ende in dien tijdt Bisschop van S'hertoghen-bosch. Desen seer Eerw. Pater is te voren inde Orden Lees-meester gheweest van de H. Theologie, Provinciael, Diffinitor Generael, Commissaris Generael: daer naer om sijn Religieus leven gheleertheydt ende wijsheydt vermaert, is Bisschop ghewijdt van S'hertogenbosch, hier van opghenomen tot den stoel van Camerijck is Arts-bisschop geweest ende Hertogh van Camerijck, Prince van 't Keyserijck, Grave van Cambresi &c. Naer 32. Legaetschappen van Coninghen ende Princen, tot Keysers ende Coninghen ende Princen, is aengenomen voor Raedts-Heer vanden Catholijcken Coninc, ende van Philippus IV. Legaet met volle macht ghesonden inde diëte van Munster in Westphalen om aldaer te tracteren vanden generaelen Peys, in welcke saecke hy grootelijckx heeft ghearbeyt ende den selven bynaer ten eynde ghebrocht hebbende is van Godt uyt de werelt gheroepen. Hy is ghestorven te Munster Anno 1647. 24. Oct.