Logo DBNL
Metamorphosis naturalis (1660)

Metamorphosis naturalis

(1660)–J. Goedaert–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Ofte historische beschryvinghe vanden oirspronk, aerd, eygenschappen ende vreemde veranderinghen der wormen, rupsen, maeden, vliegen, witjens, byen, motten ende dierghelijcke dierkens meer


Vorige Volgende


illustratie

Metamorphosis

naturalis

autore

Ioanne Goedardo

Mediobuergensi

 

Mediobürghi

Apud Iacobum Fierens

Bibliopolam

Aen de Edele Mogende Heeren mijn Heeren de Gecommiteerde Raden 's Lands ende Graeflijckheyds van Zeelandt.

GElijck Godt het begin is aller dingen, soo is hy oock het eynde van alles: ende ghelijck alles uyt hem ende door hem is, soo mede tot hem Rom. 11. want daer en is geen der schepselen soo geringh, of uyt de aendachtige op-merckinghe der selve kan-

men veelsints ende overvloedighe stoffe vinden om Godt te loven, ende sijne wonderlijcke wijsheyd ende voorsienigheyd te verwonderen. De waerheit hier van heb ick met ervarentheyd bevonden inde wormen, rupsen, maden, ende dierghelicke kruypende ghedierten: welcke hoe welse meest venynigh zijn, nochtans voor de voghelen tot een goedt voedsel verstrecken. Ende hoe wel dese dieren by na van een yder niet geacht en werden, soo sal nochtans uyt de beschrijvinge

van dese mijne eyghen bevindinge klaerlick blijcken, dat inde selfde geen minder, maer eer onghelijck meerder redenen van verwonderinge bevonden worden, dan selfs in de grootste schepselen, ende die in haer aen-sien meest gheacht worden. Soo dat de wonderen der Natuyr sich inde kleynste schepselen als verbergen, ende ernstelick na-gespeurt zijnde, aldermeest komen te vertoonen. Waer uyt bevestigt wort het ghene den Goddelicken Sang-dichter gesegt heeft, dat

de goedertierentheid des Heeren over alle sijne wercken is, ende dat hyse alle met wijsheydt ghemaeckt heeft.

De al-besorghende ende al-bestierende Voorsienigheydt Godts blijckt onder anderen inde gemelde dierkens, door dien sy door haer vernuft sich weten des winters inde aerde seer voorsichtelick te bewaren; want als het grondt-water begint te rijsen so rijsen sy mede op-waerts aen; ende als het daelt, so daelen sy mede: ende als het vriest, so houden sy haer

altoos onder de bevrosen aerde, ende sy en sullen haer niet veel dieper begeven uyt vreese van het water, ten zy in hoogh land, gelijck ick sulx dickmael bevonden hebbe aen de molenaers, die sich in Augusto inde aerde begeven, eer de koude daeghen komen, ende leggen haer eyeren inde aerde om uyt-gebroeyt te werden, eer dat het grondt-water kompt, om sich als dan te konnen behelpen.

Aen verscheyden andere dierkens heeft my het neerstig

ondersoeck ende de ervarentheydt geleert, datse des winters inde aerde gelijck als doot liggen, ende haer gansch niet en bewegen, ten zy datse met de handen gegrepen worden; want so haest sy de warmte des hands gewaer worden, soo beginnen sy als op een nieuw te leven; doch so haest die uyt de handen weder inde aerde gestelt zijn, so blijvense weder sonder eenighe beweginghe: ende sy en komen niet eer uyt de aerde, voor dat haer voedsel ghereedt zy, waer by zy leven

konnen, 't welck haer de seer voorbedagte Natuyr wel weet te leeren. So datse haer reeckeninge wel weten te maeken met de swaluwen, welcke insgelijx niet eer te voorschijn en komen, voor dat het so warm zy, datter voor haer vliegkens ghevonden worden, welcke haer eenich voedsel zijn, daerse by leven.

Maer de vee-mollen schijnen alle dese noch in vernuft te overtreffen, insonderheydt in het op-bringen ende uyt-broeden van sijne eyeren: Want hy

weet seer behendelick een kluyt aerde uyt te hollen, ende sijn eyeren daer in te legghen, ende de openinghe weder toe te maecken. Indien het kout weder wort, so neempt hy de gemelde kluyt ofte by na ronden bol aerde die hy dus toeghemaeckt heeft, ende weet de selfde leeger te doen neder-sincken in de aerde; met de aerde van onderen wech te nemen ende boven te brengen: ende in teghendeel indien de locht warmer wort, soo weet hy die seer aerdigh op-waerts aen

te voeren, ende by na boven de aerde te brenghen, ten eynde de eyeren te beter mogten uyt-ghebroeydt werden Sy worden gemeenelick daer ontrent gevonden, om daer voor sorghe te draeghen; want indien de gemelde klomp aerde gebroocken wort ofte de eyeren verstroeyt, so en komt'er geene van tot volmaecktheyt, maer sterven alle.

In de bosschen, op de velden, inde hoven, huysen, ja allesints ende rontom ons inde locht, worden ontelbare ghe-

daenten van dierkens voort-gebracht die ons van allen zijden omringen, ende dickmael by de kaers sich vertoonen, ende ons verschricken door haer gheswerm ontrent haer vlam, waer doorse somtijts verbrant worden. Onder welcke zijn verscheyden soorten van vliegen, motten, uylen, maeden, moggen, ende menigerley andere. Doch van waer alle dese dierkens haeren eersten oirspronck nemen, ende vvat vremde veranderingen van de een soorte in een ander,

ende hoedanige vvonderlicke eygenschappen die hebben, is vveynich of by na niet bekent. Gemerckt de onder-soeckers der Natuyr dit meestendeel voor by schijnen ghegaen te hebben, of om datse dese dieren te vveynig geacht hebben, of om dat hare soorten so veelderley vvaeren, ende vele so kleyn, dat haer de moeyte verdroten heeft. Te meer, devvijle ick in eygen persoon bevonden hebbe, dat ick niet alleen seer grooten arbeyt ende een onvermoeyelicke neersticheit,

maer oock menige jaren in het na-speuren der gemelde dingen hebbe moeten besteden. Hoevvel nochtans dit my alles niet alleen gheensints en verdriet, maer met meerder vlijdt aengedaen vverde, om na verloop van vijf-en-tvvintig jaren, oock de volgende (so veele my Godt in het toecomende verleenen zal) daer in te besteden. Ten eynde 't ghene te vooren versuympt ende onbekent gevveest is, ter eeren Gods, ende tot vermaeck van alle Natuyr-ondersoeckers mach in het

licht komen, ende blijcken datter niets vande schepselen Godts verachtelick is, maer datse alle seer goet ende met een onuytsprekelicke wijsheyt beschikt zijn: ja mede, dat (buyten het oordeel ende verwachten der menschen) inde kleynste ende minst gheachte schepselen, de wonderen der Natuyr aldermeest ende by uytnementheydt ghevonden worden. a

So dat uyt het na-speuren deser dieren, niet alleen veele saecken sullen ontdeckt wor-

den die te vooren verborghen waeren; maer oock stil-swijghens wederleght verscheyden dwaelinghen der ghene welck desen arbeydt ontsiende of liever verachtende, meynden datse by-na tot de volmaecktheyt

der kennissen gekomen waren, welckers geringste deelen haer noch onbekent waeren. Dese mijne uytvindinghen heb ick door den druck gemeen ghemaeckt, niet so seer door mijn eyghen drift, als wel door het aenporren ende menichvoudig versoeck van andere; te meer, also ick hier niet op het papier en stelle, dan het gene ick selfs in persoon hebbe ondervonden; welcke ervarentheyd ick oordeel de seeckerste ende beste te wesen om tot rechte kennisse te geraecken. Want

waer door ist anders ontstaen, dat de werelt nu so ontelbare dwaelingen, voor-oordeelen, ende ydele vertellingen (selfs in natuyrlicke dingen) geloof gheeft? anders dan hier uyt, datse de eygen ondervindinge na-latende, verleyt zijn geworden door onsekere ende ydele bedenckingen; niet willende haer verstandt voeghen na den aerdt der saecken, (welcke sy nochtans sochten) maer de dingen selve draeyen na haere ydele inbeeldingen. Ende gemerckt ick naest Godt, my

meest verbonden achte aende Overheden die Godt over de stadt mijner gheboorte, ende gheduyrighe woon-plaets ghestelt heeft; so heb ick dese mijnen arbeyd U Ed. Mogentheden toe-geeygent, van herten biddende dat Godt Almachtich uwe loffelicke Regeringe lange ende overvloedelick gelieve te seghenen.

 

U Ed. Mog. ootmoedigen ende goedtwilligen dienaer

JOANNES GOEDAERDT.


Vorige Volgende