Een land van waan en wijs. Geschiedenis van de Nederlandse jeugdliteratuur

[p. 533]

Auteurs

saskia de bodt is universitair docent Kunstgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht en sinds 2008 bijzonder hoogleraar Illustratie (1850-heden) aan de Universiteit van Amsterdam. Haar onderzoek spitst zich toe op de beeldende kunst tussen 1850-1950 in Nederland en België alsook op illustraties (internationaal). Dat onderzoek resulteerde onder andere in het boek Prentenboeken, ideologie en illustratie 1890-1950, in samenwerking met Jeroen Kapelle (Ludion 2003). Saskia de Bodt werkte mee aan diverse tentoonstellingen in onder meer België (kmskb, Brussel; msk, Gent), maar ook in Japan en Denemarken (Kopenhagen, Kunstindustrimuseum). Zij is lid van de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten; lid Keuringscommissie Stichting Nederlandse Kunst- en Antiekbeurs; lid Experten comité van het Museum voor Schone Kunsten Gent. Saskia de Bodt is coauteur en redacteur van James Ensor, universum van een fantast (Gemeentemuseum Den Haag/Ludion 2011) en samensteller van De verbeelders. Nederlandse boekillustratie in de twintigste eeuw (Vantilt 2014).

anke brouwers doceert filmhistorische en filmtheoretische vakken aan de Universiteit Antwerpen en aan de Hogeschool Gent (kask). Haar huidige onderzoek richt zich op het narratief en de mise-en-scène in de stille film, de rol van emoties in onze filmervaring, sentimentele genres en intermedialiteit. Ze promoveerde in 2010 op een proefschrift over het sentimentalisme in de Amerikaanse stille film.

jan van coillie is hoogleraar Nederlandse taalbeheersing aan de faculteit Letteren van de ku Leuven, Campus Brussel, waar hij ook jeugdliteratuur en jeugdliteratuur in vertaling doceert. In 1988 promoveerde hij op een studie over de kinderliteratuur in Vlaanderen in de negentiende eeuw. Van 1999 tot 2006 was hij voorzitter van het Nationaal Centrum voor Jeugdliteratuur. Hij publiceerde over kinderpoëzie, de geschiedenis van de jeugdliteratuur, de functies van jeugdliteratuur, sprookjes en

[p. 534]

jeugdliteratuur in vertaling in tijdschriften als ircl, Meta, Spiegel der Letteren, Literatuur zonder leeftijd, Filoteknos, Vlaanderen, Ons Erfdeel, Poëziekrant, Deus ex machina, Refleks, Leesgoed en De Leeswelp. Ruime bekendheid verwierven zijn bloemlezingen met gedichten voor kinderen en tieners. Daarnaast is hij actief als recensent, vertaler en auteur van poëzie voor kleuters (onder andere de reeks Nellie en Cezar). Hij publiceerde Uit de schaduw: Een beknopte geschiedenis van de West-Vlaamse en de Westfaalse jeugd- en kinderliteratuur (1997, met Rita Ghesquière), Leesbeesten en boekenfeesten. Hoe werken (met) kinder- en jeugdboeken (1999, 7e volledig herwerkte editie 2007) en Children's Literature in Translation. Challenges and Strategies (2006, red. met Walter Verschueren).

jacques dane, historicus, promoveerde in 1996 aan de Rijksuniversiteit Groningen (RuG) op een onderzoek naar populaire leescultuur en opvoeding in protestants-christelijke gezinnen (1880-1940). Samen met onderzoekers van de ku Leuven en de Universiteit van Tilburg verrichtte hij voor een vnc-project onderzoek naar uitgeverijen van kinder- en jeugdboeken met een levensbeschouwelijke signatuur. Dane was tot 2007 coördinator/onderzoeker van het aan de RuG gevestigde Archief en Documentatiecentrum Nederlandse Gedragswetenschappen (adng). Momenteel is hij hoofd ‘Collectie en onderzoek’ van het Nationaal Onderwijsmuseum te Dordrecht. Dane publiceert op het terrein van historische pedagogiek en psychologie, boek- en cultuurgeschiedenis. Recentelijk verschenen onder zijn redactie boeken over de onderwijsillustratoren Cornelis Jetses (2009) en M.A. Koekkoek (2011). Voor een studie over het thema onderwijsvrijheid schreef hij een historisch overzicht over de politieke en religieuze perikelen rond Artikel 23 van de Nederlandse Grondwet (2012). Voor de bundel The Black Box of Schooling (2012) schreef hij met zijn collega's Sarah-Jane Earle en Tijs van Ruiten een artikel over onderwijsgeschiedenis en materiële cultuur.

rita ghesquière studeerde Germaanse filologie aan de Faculteit Letteren van de KULeuven. In 1975 promoveerde ze op een studie over Fenomenologie en Literatuurstudie. Daarna bleef ze werkzaam als docent en later gewoon hoogleraar vergelijkende literatuurwetenschap aan de KULeuven. Ze is nu professor emeritus. Haar onderzoek situeert zich in drie domeinen: Geschiedenis van de Europese literatuur, kinder- en jeugdliteratuur en religie en literatuur. In Literaire Verbeelding (2 dln. 2005 en 2006) brengt ze een overzicht van de geschiedenis van de Europese literatuur en cultuur. Het verschijnsel jeugdliteratuur (1982), op-

[p. 535]

nieuw uitgegeven als Jeugdliteratuur in perspectief (2009), is haar bekendste boek. Voor Van Nicolaas van Myra tot Sinterklaas (1989) ontving ze de prijs van de Scriptores Christiani. Rita Ghesquière is de bezieler en redacteur van de website Spes Lees-Wijzer.be. Ze publiceerde bijdragen in verschillende tijdschriften en was gastdocent jeugdliteratuur aan de universiteit van Potchefstroom (Zuid-Afrika) en van Bayombong (Filippijnen).

karen ghonem-woets studeerde taal- en literatuurwetenschap aan de Universiteit van Tilburg. In 2005 promoveerde ze op de geschiedenis van de jeugdboekenfondsen van de educatieve uitgeverijen Zwijsen en Malmberg. De handelseditie van haar proefschrift verscheen in 2011 bij Walburg Pers onder de titel Boeken voor de katholieke jeugd. Ze werkt tot 2015 aan de Universiteit van Tilburg in het kader van het nwo-project Emergent Cultural Literacy aan een proefschrift over de ontwikkeling van culturele geletterdheid bij kinderen van vier tot acht jaar. Ze was coredacteur van Verborgen talenten. Jeugdliteratuur op school (Coutinho 2012). Ze is verder werkzaam als recensent en schrijft artikelen over jeugdliteratuur, levensbeschouwing en interculturele communicatie.

sofie de jonckheere was jarenlang verbonden aan de Katholieke Universiteit Leuven, waar ze promoveerde op een onderzoek naar het meisjesboek als genre binnen de jeugd- en adolescentenliteratuur van de voormalige ddr (1990-97). Momenteel werkt ze als docente Nederlands en vakdidactiek aan de lerarenopleiding van Vives (Brugge). Naast de lesopdracht en het begeleiden van toekomstige leraren Nederlands verzorgt ze nascholingssessies rond taaldidactiek en jeugdliteratuur. Behalve een aantal vertalingen van Duitstalige jeugdromans publiceerde ze bijdragen in onder meer de Encyclopedie van de jeugdliteratuur, het Lexicon van de jeugdliteratuur en het tijdschrift De Leeswelp.

peter van den hoven (1945-2011) werkte als docent literaire vorming in het kunstonderwijs en schreef over jeugdliteratuur onder andere Achter de keukendeur (1980), Grensverkeer (1994), Het goede en het mooie (2004) en Jeugdliteratuur bestaat niet (2011). Hij was acht jaar redacteur van Literatuur zonder leeftijd en schreef tal van recensies over jeugdliteratuur en literatuur voor volwassenen.

vanessa joosen is veni-onderzoeker en docent jeugdliteratuur aan de Universiteit van Tilburg en docent jeugdliteratuur en Engelse literatuur

[p. 536]

aan de Universiteit Antwerpen. Haar proefschrift over de intertekstuele dialoog tussen sprookjesbewerkingen en de sprookjeskritiek (promotie 2008) is gepubliceerd als Critical and Creative Perspectives on Fairy Tales (Wayne State University Press 2011) en bekroond met een Choice Award for Outstanding Academic Publication. Daarnaast publiceerde ze Wit als sneeuw, zwart als inkt: De sprookjes van Grimm in de Nederlandstalige literatuur (LannooCampus 2012). Samen met Katrien Vloeberghs schreef ze het handboek Uitgelezen Jeugdliteratuur (LannooCampus 2008) en met Gillian Lathey verzorgde ze de redactie van Grimms' Tales around the Globe: The Dynamics of Their International Reception (Wayne State University Press 2014). Vanessa Joosen recenseert daarnaast jeugdboeken voor De Standaard Letteren en zetelt regelmatig in jury's en commissies rond jeugdliteratuur.

marja käss is docent drama, programmamaker/presentator en adviseur op het gebied van literatuur, theater en andere kunstdisciplines. Ze studeerde Nederlands en volgde de docentenopleiding drama in Arnhem. Ze presenteert diverse literaire podia, en produceert en begeleidt projecten op het snijvlak van literatuur, theater en film. Ze maakte vanaf begin jaren tachtig talloze radio- en televisieprogramma's over literatuur en theater voor omroepen en andere opdrachtgevers. Marja Käss gaf colleges jeugdliteratuurbeschouwing aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. Ze was adviseur van het Fonds voor Cultuurparticipatie en voorzitter van het bestuur van de Stichting Woutertje Pieterse Prijs. Sinds 2010 organiseert ze Lekker Literair, een culinair cultureel podium met schrijvers, muziek, theater en eten.

sybille lammes is als universitair hoofddocent verbonden aan het Centre for Interdisciplinary Methodologies van de University of Warwick. Haar recente onderzoek is gericht op de nieuwe media en concentreert zich op computergames en digitale cartografie.

helma van lierop-debrauwer studeerde Nederlandse taal- en letterkunde aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Na enkele jaren als docent in het voortgezet onderwijs en hoger beroepsonderwijs werkzaam te zijn geweest, begon ze in 1985 aan de Universiteit van Tilburg aan haar promotieonderzoek naar de rol van het gezin in de literaire socialisatie van jonge kinderen. Na haar promotie bleef ze verbonden aan de Tilburgse universiteit als docent en onderzoeker. In 1998 werd ze bijzonder hoogleraar kinder- en jeugdliteratuur aan de Universiteit Leiden (de

[p. 537]

Annie M.G. Schmidtleerstoel). In 2001 werd ze daarnaast benoemd tot gewoon hoogleraar kinder- en jeugdliteratuur aan de Universiteit van Tilburg. Haar onderzoeksspecialisaties zijn meisjesliteratuur, adolescentenliteratuur, life writing en jeugdliteratuur en andere media. In 2005 publiceerde ze samen met Neel Bastiaansen-Harks Over grenzen. De adolescentenroman in het literatuuronderwijs (Eburon). Daarnaast schreef ze artikelen over jeugdliteratuur voor tijdschriften in het binnen- en buitenland.

pascal lefèvre is bijzonder gastdocent in de kunsten (luca, School of Arts, campus Sint-Lukas Brussel en geaffilieerd aan de Faculteit Letteren van de ku Leuven). Hij promoveerde in 2003 als eerste in het Nederlandse taalgebied met een proefschrift over het stripmedium aan de faculteit Sociale Wetenschappen van de ku Leuven. Na enkele jaren voor de openbare omroep (brtn) en het stripmuseum in Brussel gewerkt te hebben, doceert hij sinds 1998 aan de campus Sint-Lukas Brussel. Daarnaast was hij ook verbonden aan enkele andere kunsthogescholen (Sint-Lucas Antwerpen en Media en Design Academie te Genk), en deed hij onderzoek voor het Gentse museum Het Huis van Alijn en de kunstenaarsvereniging SMartBe. Hij is lid van de international editorial board van vijf academische tijdschriften (Image (and) Narrative, International Journal of Comic Art, signs, European Comic Art en Journal of Graphic Novels and Comics). Voor een overzicht van zijn presentaties en publicaties in negen verschillende talen, zie sites.google.com/site/lefevrepascal/.

sanne parlevliet is als onderzoeker en docent verbonden aan de afdelingen Nederlandse taal en cultuur en Pedagogische Wetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen. Zij promoveerde in 2009 op het proefschrift Meesterwerken met ezelsoren. Bewerkingen van literaire klassiekers voor kinderen 1850-1950 (Verloren), waarvoor zij een Praemium Erasmianum Studieprijs ontving. Ze publiceert over bewerken en vertalen, cultuuroverdracht en de invloed van pedagogische waarden en normen op jeugdliteratuur. In 2012 kreeg zij een veni-subsidie toegekend voor haar onderzoek naar ideologie en identiteit in historische jeugdromans. Sanne Parlevliet is redacteur van het tijdschrift Literatuur zonder leeftijd. Naast haar werk als onderzoeker en docent schrijft en vertaalt ze jeugdboeken en jeugdtheater.

[p. 538]

marjoke rietveld-van wingerd en is als universitair docent en onderzoeker werkzaam bij de Faculteit der Psychologie en Pedagogiek aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Ze doet historisch onderzoek naar de jeugdzorg en het reguliere en speciale onderwijs tegen de achtergrond van de multiculturele en multireligieuze samenleving. Ze promoveerde in 1992 op een onderzoek naar de geschiedenis van Nederlandse jeugdtijdschriften. Drie jaar later volgde haar bibliografie van Nederlandstalige jeugdtijdschriften die in Nederland en België zijn verschenen in de periode voor de Tweede Wereldoorlog. Hoewel haar onderzoek zich in de loop van de jaren afwendde van de jeugdliteratuur bleven jeugdtijdschriften daarin vaak wel een deelaspect vormen. Recent is bijvoorbeeld een artikel verschenen over kinderzendingsperiodieken in de negentiende eeuw. Marjoke Rietveld-van Wingerden publiceerde onder andere Voor de lieve kleinen. Het jeugdtijdschrift in Nederland 1757-1942 (1992), Jeugdtijdschriften in Nederland en Vlaanderen 1757-1942 (1995), en Marie le Prince de Beaumont. De schoone en het beest (2004).

bea ros publiceert over onderwijs, onderzoek, geschiedenis, cultuu-reducatie en (jeugd)literatuur. Ze is onder meer redacteur van Leesplein 15+, een website over jongerenliteratuur en redacteur van Literatuur zonder leeftijd. Ze was coauteur van Jeugdliteratuur voor de beroepspraktijk (Wolters-Noordhoff 1990). In 2005 publiceerde ze samen met Peter Zunneberg Nijmeegse passanten. Een stadsgeschiedenis in twintig portretten (Valkhof Pers). Ze studeerde Nederlands met specialisatie jeugdliteratuur; in 1986 studeerde ze af op een onderzoek naar de jeugdliteraire kritiek in de periode 1965-1984 (Een spannend boek. Warm aanbevolen!). In 2014 is ze als buitenpromovenda van de Radboud Universiteit gestart aan vervolgonderzoek naar de jeugdliteraire kritiek in de periode 1950-2015.

lies wesseling is als universitair hoofddocent verbonden aan de capaciteitsgroep Letteren en Kunst van de Faculteit Cultuur- en Maatschappijwetenschappen (fasos), Universiteit Maastricht. Zij is tevens directeur van het onderzoekscentrum Gender & Diversiteit van fasos. In 2014 is Lies Wesseling op de Opzij-leerstoel benoemd tot bijzonder hoogleraar Gender, Cultural Memory and Diversity. Zij doet onderzoek naar de culturele aspecten van interlandelijke adoptie, meer in het bijzonder naar de culturele constructie van het ‘adopteerbare’ kind. Belangrijke bronnen hierbij zijn, naast kinderboeken over adoptie, memoires, autobiografieën, dagboeken en weblogs van (aspirant) adoptieouders en geadopteerden.