Ongeziene blikken. Nabeschouwingen bij de Geschiedenis van de Nederlandse literatuur

[p. 7]

Nabeschouwing

Begonnen in 1996, afgerond in 2017: na ruim twee decennia is de Geschiedenis van de Nederlandse literatuur voltooid. Halverwege die periode, in 2006, konden de eerste twee concrete resultaten worden gepresenteerd. Dat waren het eerste én het laatste deel van de chronologische reeks: twee stevige boekensteunen waartussen de andere banden geleidelijk aan hun plaats gevonden hebben. Deze nabeschouwingen - eerder als ‘Algemene verantwoording’ aangekondigd - bestrijken zowel de theoretische aanloop tot het project als de feitelijke voorbereiding; zowel de praktische resultaten als enkele belangrijke reacties en kritieken. Dit laatste aspect blijf noodzakelijkerwijs onaf. Hopelijk zullen de discussies rondom deze nieuwe literatuurgeschiedenis ook na de voltooiing niet verstommen.

De reekstitel Geschiedenis van de Nederlandse literatuur, vaak afgekort tot gnl, lijkt bij een literatuurhistorie voor de hand te liggen. Voorgangers die de gehele Nederlandse literatuur vanaf het begin behandelden, kozen vrijwel dezelfde titelwoorden: W.J.A. Jonckbloet, J. te Winkel, G. Kalf, J. Prinsen, J.L. Walch, G. Knuvelder, de handboeken waarover F. Baur de hoofdredactie voerde (ondersteund door een zestal redacteuren) en ten slotte Nederlandse literatuur, een geschiedenis, onder hoofdredactie van M.A. Schenkeveld-van der Dussen. Met uitzondering van Te Winkel, die de voorkeur gaf aan ‘ontwikkelingsgang’, kozen al deze handboekschrijvers voor het woord ‘geschiedenis’. Baur

[p. 8]

vermeed als enige het adjectief ‘Nederlands’ om met de formulering ‘letterkunde der Nederlanden’ uitdrukkelijk het gehele taalgebied te benoemen, ten noorden én ten zuiden van de staatsgrens tussen Nederland en België. Nederlandse literatuur, een geschiedenis, de onmiddellijke voorganger van de gnl, verkoos in 1993 het woord ‘literatuur’ boven ‘letterkunde’. ‘Literatuur’ was inmiddels het gangbare woord geworden, ongetwijfeld mede door de behoefte aan een internationaal gemakkelijk herkenbare term. Maar het feit dat de benaming Geschiedenis van de Nederlandse literatuur vrijwel naadloos past in de rij van verwante voorgangers, wil niet zeggen dat ze vanzelfsprekend is. Alle drie de termen, ‘geschiedenis’, ‘Nederlandse’ en ‘literatuur’, hebben problematische kanten.