Mastreechter veerskes
(1924)–G.D. Franquinet–
Auteursrecht onbekend
[pagina 5]
| |||||||||||||||||||||
Inleijing.Et is, bij dees ierste gebundelde oetgaof van de Mastreechter Veerskes van G.D.L. Franquinet, neet m'n bedoeling, heij 'n oetgebreide biografiese studie euver dee Mastreechsen diechter, mèt 'n opsomming van al zen werreke op versjèllend gebied te geve - dee dao mie wèlt vanaof wete, kin mèt succes et door Menhier J. Nuijts gesjreve ‘Levensbericht van G.D.L. Franquinet’ leze, dat in 1901 bij Brill in Leijen is versjene - mer wel zouw iech einigszins wèlle probeere, eine kant van deen eminente Mastreechteneer in et leech te stèlle, ene kant, dee zjus veur us, Mastreechteneers, van zoeväöl beteikenis is, en dee toch nog neet genòg bekind is, te wete: Franquinet es dialekdiechter. En daoveur is et, mein iech, toch wel nudig, eve hiel korteliks, door et aonstippe van e paar biografiese bezunderhede, uuch te persoon van Franquinet veur de geis te stèlle. Guillaume Désiré Lambert Franquinet woort ten ierste Mei 1826 geboren es zoon van 'n deftige Mastreechse familie. Nao aon et ‘Koninklijk Athenaeum Illustre’ in 1842 z'n eindexamen aofgelag te höbbe, passeerden er vlaak trop, in September van etzellefde jaor, in Breusselt et exame van Candidat en Philosophie et Lettres, en gòng toen nao Leuve, um in de Rechte te studeere. Nao 'n studie van vief jaor promoveerden er in Breusselt tot Doctor in de Rechte. Toen vestigden er ziech in z'n geboortestad es affekaot, mer op ten doer intresseerden er ziech väöl mie veur de studie van gesjiedenis, taol en lèttere. Intösse, ouch op ander terrein beweegden er ziech, en mèt succes. In 1848 fondeerden er de Maatschappij van Landbouw in Limburg, woort bestuurslid daovan en sjreef väöl in et Maondblaad van die Vereiniging. Z'n verdeensten op tit gebied woorten in 1857 van Hoegerhand beloend, doordat er beneump woort tot Ridder van de Eikenkroon. Algemein bekind maag me wel verònderstèlle wie Franquinet bij touval de aw Stadsarsjieve kòs redde, die in enen hook | |||||||||||||||||||||
[pagina 6]
| |||||||||||||||||||||
oppe zolders van et Stadhoes weggeborrege, bestump waore um ònder et aait voel terech te komme, had heer ziech die papèrre neet ins goon naopluize. Toen haolden er väör en nao oet allerlei heuk en gater et eint en ander te veursjien, boemèt er et begin formeerde van eus tegewoordig Stadsarsjief. Et waor dan ouch neet mie es rech, dat er in 1850 tot Stadsarsjivaris woort beneump. Er bleef tit tot in 1867, wie er tot Raodslid woort gekoze. Intösse waor er in 1866 ouch tot Provinciaal Arsjivaris beneump, wat er gebleven is tot in 1880. Van eus stadsbestuur maakte Franquinet deil oet van 1867-1869 en van 1873-1879; iers es Raodslid, later es Wèthawwer. In 1851 veur den ierste kier beneump tot plaotsvervangend Kantonrechter, woort er es dusdaonig herhaoldelik herbeneump, tot er in 1881 z'n iervol òntslaag aonvroog. Et waor veural in de fieftiger jaore, dat Franquinet z'n werrekzaamheden enorm begos oet te breije; et ei gesjrif van z'n hand nao 't andert - et meiste van historiesen aard - zaog et leech, en er woort aongenòmmen es lid van mennige wetensjappelikke vereiniging; zoe in 1852 van et ‘Geschied- en Oudheidkundig Genootschap’ in eus stad, boevan er in 1893, nao den doet van Pastoer Habets, veurzitter woort; in 1854 van de ‘Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde’ in Leije, van de ‘Maatschappij van Schoone Kunsten en Letterkunde’ in Gent en van de ‘Académie d'Archéologie de Belgique’ van Antwerrepe. In etzellefde jaor woort er ouch beneump tot Secretaris van et Collegie van Regente van et Börgerlik Erremebestuur, wat er bleef tot in 1856; daonao heel er nog es lid in dat Collegie zitting tot aon z'n doet touw. Van 1854 tot 1880 waor Franquinet bestuurslid van ‘Momus’, in welke functie er de bekinden Opera-komiek ‘Jònk bij Jònk en Auwt bij Auwt’ sjreef en nog einige ander klein Komediestökskes in et Mastreechs. In later jaore zien ver Franquinet mèt allerlei honneurs begiftig weurde, boevan iech heij mer allein z'n aonstèlling, in 1876, tot Consul van België neum. | |||||||||||||||||||||
[pagina 7]
| |||||||||||||||||||||
In 1879 waor er eine van de opriechters van de ‘Maasgouw’, et weekblaad, boe er naoderhand de meiste van z'n historiese sjetsen in publiceerden en o.a. ouch 'n lies van 3192 Mastreechter spreekwäörd. Nao 1882 begòste z'n werrekzaamheden es publicis langzamerhand te vermindere, wat wel in hoofzaak te wiete waor aon z'n beneuming tot Distrikssjaolopziener in 1880, 'n amp dat al zenen tied in beslaag naom; daobij, Franquinet begòs op jaore te kommen en woort veural zwoer getroffe door den doet van zen vrouw, 'n Juffrouw Lemaire oet Wiek, in 1886. In zen lèste levesjaore maagden er nog et plezeer beleve van einige hoeg distincties. Zoe woort er in 1894 beneump tot Ridder in de Léopoldsorder; in 1896 kraog er zen aonstèlling es Vice-Consul van Spaanje, en in etzellefde jaor woort er ouch Offeceer van de Oranje-Nassau-Order. In 1898 begòs er te sukkelen aon 'n awwerdomskwaol, die 'm langzaam en òngemerrek, mer zeker nao et ind touw brach, dat tan ouch kaom, de 29e Januari 1900 in de vreugen aovend, wie er zaot te lezen in zene zedeleer. De werreke van Franquinet op histories, taolkundig en ander gebied heij oetveurig te bespreken of zellefs mer op te somme, zouw, wie iech al zag, boeten et kader van dees Inleijing liGGe; genòg is et te zèGGe, dat etgeen tot noe touw gepubliceerd is, al 'n ganse plaank in 'n flinke bookekas kaan völle; en dan is tao nog väöl wat op publicatie wach. Um mer get te neume: ene bijnao complete Mastreechsen Dictionnaire. Es diechter releveerde Franquinet ziech al vreug; wie er nog oppet Athenaeum zaot maakden er al Hollanse en Franse diechwerreke bij versjèllende occazies; zoe in 1840 ene lofzaank op Wöllem II, boeveur er 'n officieel daankbetuiging kraog. Me moot tat neet te hoeg aonsloon - die poëzie waor zoe gezwolle rhetories es men et van ene Gymnasias verwachte kòs; òndertösse, de belofte van wat te toukoms geve zouw, laog ter al in. Es student in Leuve begòs Franquinet ze talent al mie en mie te cultiveere, getuige de veerse, die ver- | |||||||||||||||||||||
[pagina 8]
| |||||||||||||||||||||
sjenen in de ‘Nederduitsche Jaerboekjes’ van 1846-'48 en in ‘Lettervruchten’, et Tiedsjrif van de Leuvese studente. Later, wie er weer veurgood in Mastreech trök waor, zouw er nog mennig gediech in et Frans of in et Hollans et leech laote zien. Mer al die poëzie, die in ene breijere krink te apprecieere waor - en ouch geapprecieerd woort - zouw noets in staot gewees zien, us tee woeren diechter, dee Franquinet waor, te laote kinne. Me moot neet vergete, dat et Hollans in deen tied mennige Mastreechteneer bijnao eve vreemp laog es et Frans; en wee es diechter z'n instrumint - de taol - neet zoe volkomme mechtig is, dat er et ouch in den allerdeepste fong van zen gedachte bespäölt, dee zal, noe jao, wel mèt kònnen in de rei, mer toch ouch neet mie es tat. Er zal, bij alles wat er maak, ziech allerlei vraoge moote stelle, die boeten et weze van de poëzie liGGe, met teen oetslaag, dat ze werrek dèks mesjiens wel good, mer toch zeker noets good genòg, umdat: neet eige genòg, zal zien. 'n Ander euvel is, dat me meint, ziech krachtig te mooten oetdrökken en met groete sentiminte te moote werreke, oet angs, anders neet poëties genòg te zien; en dat is hiel gevierelik. Franquinet kòs tan ouch, wie verdeenstelik zen Hollanse en veural zen Franse gediechte maage zien, die twie klippe neet gans umzeile, ouch al neet, wat te lèste betröf, umdat et pathos in deen tied euveral in de poëzie zen hoegtij vierde. Wie gans anders waor et, es er e veerske diechden in et Mastreechs, die taol die er neet allein gròndig bestudeerd had, mer die er bovenal leefhad, leef met gans ze weze, zoe wie er ouch heel van z'n geboortestad, ‘die gooi aw Mooijer’, wie er ze neumde. Dan bespäölden er 'n instrumint, boevan er de fijnste snaor um zoe te zegge blindelings wis aon te sloon; dan had er gein hoegverheve sentiminte vandoon um get sjoens veurt te bringe - leest ins: ‘Et regent’, ‘Wintertied’, ‘Aovend’ e.a. - dan baonde de gedachtes die in et deepste van ze gemood verborrege zaote, ziech ene weeg en vònten ene vörrem, dee sjoen waor, zonder einige euverdrieving - iech dink heij b.v. aon: ‘25 September 1886’. En | |||||||||||||||||||||
[pagina 9]
| |||||||||||||||||||||
zjus oet tee riekdom van gedachtes, dee Franquinet in z'n veerskes heet gelag, bliek et allerdutelikste ze diechtersjap. Naturelik zien neet al die gediechsjes eve perfek; dao zien perels bij mèt mie en mèt minder glans en zellefs ouch wel kiezelstein, - dat wis Franquinet zellef hiel good; leest mer wat er zeet in: ‘Aon men Lezers’. Wat te vollegorde betröf, boein iech te Veerskes in de bundel meinde te moote plaotse, liekenden et miech et bèste es iech te chronologiese naom; dan maak men al lezenteere greui, bleui en naobleui van et talent van den diechter mèt. Die plaotsing lieverde wel heij en dao meujelikheden op, want versjèllende veerskes zien neet gedateerd; mer mèt te gegeves, die iech had, kòs iech et toch tamelik wied bringe bij et oetzeuke van de zjuste plaots. Nog get, boe iech eve moot euver spreke, is: zien al die veerskes van Franquinet wel origineel, of heet er ers dèks òntliend aon ander taole, ander dialekte, ander Limbörgse gediechsjes? Behalleve bij inkele, boe er de gevollegde bron bij aongief, is tat zier lestig oet te make; euvereinstumming mèt ander poëzie, etzij van tiedgenoote, etzij van diechters van vreugeren datum, die in etzellefde of in 'n aonverwant dialek sjreve, moot us neet al te liech doen spreke van ontliene; ‘toevallige ontmoetingen’ komme, wie Dr. Jan de Vries nog pas kort geleije in 'n serie opstèllen in ‘De Witte Mier’ aontuinde, dèks genòg veur, zònder dat taobij van òntliene spraoken is. Neet allein oet 'n artistiek ougpunt höbbe de veerskes van Franquinet beteikenis; ouch veur de kinnes van eus Mastreechter taol zien ze van belang. Mennige aw oetdrökking, die me allewijl neet mie of bijnao neet. mie huurt, kump trin veur. Ouch te aw sjriefwijs van et Mastreechs zien veer heij trök, en wel mèt al häör mankeminte. De Mastreechteneer oet ten tied van Franquinet bekummerde ziech neet väöl drum, wie er ze täölke sjreef; ze werrek waor hoofzakelik bestump veur z'n vrun en kinnesse, en wie raar dèks ouch mèt lètters en klaanke woort umgesprònge, dat kaom der toch zoe erreg | |||||||||||||||||||||
[pagina 10]
| |||||||||||||||||||||
neet op aon, want tie vrun en kinnesse, ouch Mastreechteneers, begrepe neettemin wel, wat te sjrijver zèGGe wouw. De groetste inkonsekwenties in de sjriefwijs en 'n totaal onmeugelikheid veur ene neet-Mastreechteneer um op tie maneer de oetspraok te benaodere waore dao et gevolleg van. Ter vergelieking wèl iech heij even e koeplèt van e gediechsje van Franquinet in zien spelling en in de tegenwoordige nevenein zètte:
De veurnaomste aofwiekinge van de oetspraok, die de sjriefwijs van Franquinet vertuint, zien dees, dat heer sjreef:
Et zouw noe wel zier good meugelik gewees zien, de spelling van Franquinet te veranderen en in euvereinstumming te bringe met te tegenwoordig gevollegde, mer oet piëteit veur de maan höb iech tat neet wèlle doen; iech hoop, dat me miech tat neet koelik zal numme. Um nog even 'n inkel woord euver de oetgaof van de Mastreechter Veerskes te zèGGe: In ze leve heet Franquinet wel | |||||||||||||||||||||
[pagina 11]
| |||||||||||||||||||||
ins et eint en ander van z'n veerskes gepubliceerd. Zoe versjenen ers o.a. in de ‘Maasgouw’ van 1879 en 1881 en in de Momusklanken’ van 1883. Naoderhand heet er et plan opgevat, um ze allemaol, of teminste de meiste dervan, gebundeld oet te geve; den doet heet et 'm evel belèt, wie mèt mie et geval waor, wat er onaofgemaak heet mooten achterlaote. Later, in 1920, kaome de meiste van de nog neet oetgegeve gediechsjes in ‘Limburgs Leven’ oet, en eindelik is et miech noe meugelik gewoorde, alles gebundeld te laote versjijne.Ga naar voetnoot1) Dat iech bij de veurbereijing veur dees oetgaof väöl steun en höllep höb gehad, maag iech heij neet verzwiege; en wel in de ierste plaots wèl iech daank bringen aon Dr. Edm. Jaspar, dee wel de Prospectus veur de Veerskes heet wèlle sjrieven en miech weijer met raod en daod heet bijgestande, ouch bij et samestèlle van dees Inleijing. Veerder moot iech heij de Hiere Mr. Lamberts Hurrelbrinck, Dr. Endepols en M. Kemp neume, die eeder et hunt höbe bijgedrage, um de oetgaof te hellepe meugelik make. En zoe zuut tan dit beuksken et leech. Maag et 'n plaots vinde bij eederein, 'tzij Mastreechteneer of vreemde, dee eus stad en häör taol kint en ze leef heet, - neet allein 'n plaots op te bookeplaank of in de kas, mer veural 'n plaots in de geis en in et hart.
Mastreech, 1924. E.Fr. |
|