De briefwisseling tussen P.N. van Eyck en Albert Verwey. Deel 1: juli1904-april 1914

214. Albert Verwey aan P.N. van Eyck, 25 december 1914

Noordwijk/zee 1 ^ste Kerstdag '14

Beste Van Eyck,

Daar was dan toch nog je brief, juist nadat ik mijn briefkaart had afgezonden, en juist vóor Kerstmis. Ik ontving hem gisteravond. Het was al dadelijk een bizonder bevredigend verhaal voor me dat Italië je boeit, dat je er werk vindt, dat de Renaissance je meer blijkt te zijn dan het koude, schematische waar je ze eerst voor gehouden had. Geloof me, de drang waarmee iedere tijd vroegere eeuwen van ontwikkeling wil uitschakelen, is een eerbiedwaardige, maar met dat al een bekrompene. Hij komt niet uit haat voort, maar wel uit een al te uitsluitende liefde. - Je velt over je zelf als dagbladschrijver een scherp oordeel. Ik geloof dat de waarde van je brieven sterk beïnvloed wordt door je onderwerp. Inspireert het je, dat geven ze een fijner genot dan doorgaans een krantenartikel. Laat het je onverschillig, dan mist je stijl - wat hij altijd mist: de loopjes waarmee een persmensch - geboren of ervaren - het onbeduidende smakelijk maakt. Desniettegenstaande zijn er dagbladschrijvers die ook zonder die

[p. 46]

loopjes op den duur gehoor afdwingen: de degelijken die voet bij stuk houden, en langzamerhand erkend worden vanwege hun zakelijkheid.

Wij schrijven maar altijd door, terwijl een halve dagreis hier vandaan millioenen menschen hun Kerstmis onder de kogels vieren. En het ergste is, dat die toestand ons meer en meer gewoon moet worden. Wij moeten zelfs trachten alle betrekkingen, binnen en buiten de grenzen, vasttehouden en voorttespinnen met een uitzicht op na de oorlog. Zelfs een platgebrand en uitgemoord België laten we naast ons liggen en verharden ons.

Je zult wel gemerkt hebben dat mijn voornaamste opzet, van Augustus af, dit weven aan de betrekkingen met Duitschland geweest is. Nooit heb ik zoo sterk gevoeld als sedert deze oorlog dat de europeesche gedachte - èn de kunst èn de poëzie - internationaal moet zijn of niet zijn. Er is niets meer aan te veranderen; en de internationaliteit van de gedachte is het eenige wat de oorlog tegenover zich vindt.

Ik schreef je, op mijn briefkaart, niet over de nieuwe gedichten van George. Ik hield ze voor mezelf apart, omdat zij alleen voor mij meer beteekenen dan al het andere. Ten eerste zijn drie ervan - Gebet, Hyperion, An die Kinder des Meeres - me een verrassing geweest. Ze zijn anders dan G's gedichten van de laatste jaren, naderen meer tot de bewogene soort waar ik een vriend van ben. Maar ten tweede zijn ze ook in George's werk een nieuwe staat, en wel een waardoor hij mij dichter nadert. Mijn opstel in het Jan ⁱ n zal er je over inlichten.¹¹⁹

Dat nummer is klaar. Ik begrijp heel goed dat je verdienste moet zoeken, maar - kan het zijn - stuur dan alles wat je daartoe help en moet, eerst aan mij. Gaat het met de Beweging boven verwachting, dan kan ik zien of onze belangen te vereenigen zijn. - Voorloopig niet meer. Een gelukkig jaar '15. Met hartelijke groeten, ook aan Nelly en van de huisgenoten

Je

Alb. V.

Van Querido zie ik nooit iets. Ook zijn Jordaan heb ik niet gelezen. Je gedichten zullen natuurlijk zéér welkom zijn. Het uitblijven van alle omvangrijker bijdragen werkt hoogst storend. Je gedichten-handschr. ligt hier veilig. - Gister zond Cronheim mij mijn N.jaarsmorgen volledig in het Duitsch vertaald.¹²⁰ Morgen komt Else Bukowsky hier. -¹²¹

119 De Beweging 11 (1915) 1 (januari), p. 1-17 zou met Verweys ‘Nieuwe duitsche gedichten’ openen.

120 De musicoloog Paul Cronheim (1892-1975) studeerde te Leipzig staatswetenschappen. In 1917 zou hij bij de Insel-Verlag te Leipzig een bloemlezing met vertaalde gedichten van Verwey publiceren. Hij was bevriend met Anton Kippenberg, de directeur van deze uitgeverij; mede door zijn toedoen zou in 1919 bij dezelfde uitgeverij ook Verweys Europäische Aufsätze in de vertaling van Cronheim verschijnen. (Zie Uyldert III, p. 39-40.)

121 Else Bukowsky (1893-1931) was een Duitse dichteres en vertaalster. In De Beweging 11 (1915) 2 (februari), p. 125-129 en 3 (maart), p. 211-213 zouden gedichten van haar worden geplaatst.

[p. 47]

Hyperion

 

1

 

Wo an entlegnem gestade

 

Muss ich vor alters entstammt sein

 

Brüder des volkes?

 

Dass ich mit euch wol geniessend

 

Wein und getreid unsres landes

 

Fremdling euch bleibe?

 

So wie ich sondert des sohns

 

Ahnender stolz von geschwistern

 

Späterer heirat

 

Selbst unter freundlichen spielen

 

Innerlich fern und versichert

 

Besseren vaters.

 

Ihr die in sinnen verstrickten

 

Ihr die in tönen verströmten

 

Schlaff dann beim werke:

 

Lernt nicht des tanzenden schritte

 

Holde gebärde der freude

 

Roh da ihr schwank seid,

 

Fruchtbarem bund nicht gefüge

 

Ihr auch zu zweien allein:

 

Ihr mit dem spiegel.

 

 

 

2

 

Ahnung gesellt mich zu euch

 

kinder des Inselgebiets

 

Die ihr in anmut die tat

 

bilder in hoheit ersannt

 

Spartas gebändigten mut

 

Ioniens süsse vermählt.

 

Jugendlich tanzt Der den chor

 

helden gestaltend als mann

 

Lieblichen gastmahls ist herr

 

lenker in staates gefahr

 

Und keine weisheit bis heut

 

hat dort die Gründer vertieft.

 

Was diese meere befuhr

 

was diese küsten durchzog!

 

Wo als die neige schon nah

 

unter zypressen des tals

 

Weitester lehrer der zeit

[p. 48]

 

adligsten schuier geführt.

 

Ihr habt Erlesne des glücks

 

wo ihr auch griffet gesiegt

 

Die ihr von greisen den schatz

 

enkeln gesammt übertrugt

 

Die ihr in fleisch und in erz

 

muster dem menschtum geformt

 

Die ihr in reigen und rausch

 

unsere götter gebart.

 

Weh! ruft der tausende schrei

 

dass dies musst untergehn!Dass nach dem furchtbaren fug

 

leben am leben erstirbt

 

Weh! auf des Syrers gebot

 

strüzte die lichtwelt in nacht.

 

 

 

3

 

Ich kam zur heimat: solch gewog von blüten

 

Empfing mich nie..ein pochen war im feld

 

In meinem hain von schlafenden gewalten,

 

Ich sah euch fluss und berg und gau im bann

 

Und brüder euch als künftige sonnen-erben:

 

In eurem scheuen auge ruht ein traum

 

Einst wird in euch zu blut der sehnsucht sinnen..

 

Mein leidend leben neigt dem schlummer zu

 

Doch gütig lohnt der Himmlischen verheissung

 

Dem frommen..der im Reich nie wandeln darf:

 

Ich werde heldengrab, ich werde scholle

 

Der heilige sprossen zur vollendung nahn:

 

MIT DIESEN KOMMT DAS ZWEITE ALTER, LIEBE

 

GEBAR DIE WELT, LIEBE GEBIERT SIE NEU.

 

Ich spräch den spruch, der zirkel ist gezogen..

 

Eh mich das dunkel überholt entrückt

 

Mich hohe schau: bald geht auf leichten sohlen

 

Durch teure flur greifbar im glanz der Gott.

Hyperion is die van Hölderlin, uit wiens boek de twee regels kapitaal met een kleine wijziging zijn overgenomen.

Holst 2 ^de druk heb ik niet ontvangen.¹²² Ik ben benieuwd naar de reorganisatie van de Zilverdistel.Er is in je brief nog meer waar ik op zou willen antwoorden maar ik vind het

122 De tweede druk van Verzen door A. Roland Holst was in 1914 bij C.A.J. van Dishoeck te Bussum verschenen. (Zie ook n. 114.)

[p. 49]

beter telkens maar te sturen wat ik op 't papier gooi. Mijn geest staat tegenwoordig ook in de loopgraaf. O ja, nog 't adres van Hellingrath. Hij zelf staat misschien in een werkelijke, als hij nog staat. Hij woonde (Norbert v.H.): 23 Ungererstr, 56^IIr (welke hiëroglyphen me niet helder zijn) München. Tegelijk hiermee als drukw. 3 Kath. Rheims.