Dansen en rhytmen

[p. I]

[p. 1]

Verantwoording en aantekeningen

Laatstelijk, en toen voor de eerste maal, werd de door Frans Erens bij W. Versluys te Amsterdam in april / mei 1893 in het licht gegeven bundel Dansen en Rhytmen herdrukt in 1924 en wel in een oplage van 220 exemplaren op Pannekoek. Dat gebeurde onder leiding van Charles Nypels op de eigen persen van Leiter-Nypels te Maastricht, met letter en initialen van S.H. de Roos en een portret van de schrijver door Henri Jonas in hout gesneden. Vier bladzijden uit deze editie werden gereproduceerd, in kleur, op p. 16 van de tweeëntwintigste goodwill-uitgave van Drukkerij Rosbeek b.v. te Nuth: Charles Nypels / Meester-drukker, Charles Nypels Stichting, Maastricht, 1986, waarin op p. 72 nr. 9 nadere gegevens over de betreffende editie verstrekt.

Vijfenzestig jaar later wordt Dansen en Rhytmen voor de derde maal herdrukt in een editie die zich in verschillende opzichten onderscheidt van die van de eerste en tweede druk. Ontbrak in de eerste druk De conferentie, - waaróm wordt verderop toegelicht -, de tweede druk besloot met die vermaard geworden schets maar behelsde, anders dan in de eerste druk, niet langer Berbke, een schets die eveneens grote bekendheid had verworven en die door Jan Greshoff, in het Haagse dagblad Het Vaderland van 8 november 1958, nog eens zou worden geroemd als 'een der allermooiste verhalen in de Nederlandse taal verschenen'. Vanzelfsprekend bevat de onderhavige editie, geheel in overeenstemming met Erens' oorspronkelijke bedoeling, beide schetsen die - weldra een eeuw lang! - algemeen worden beschouwd als de twee topstukken binnen Dansen en Rhytmen.

Vergelijkend onderzoek van Erens' teksten zoals die op drie na (Een sensatie, Le vendeur de soleil en Instructie), tussen augustus

[p. 2]

1886 en december 1892 het licht zagen in De Nieuwe Gids, het sinds oktober 1885 om de twee maanden verschijnend tijdschrift van de zogeheten Tachtigers, èn de bundeling van die teksten onder de titel Dansen en Rhytmen, heeft duidelijk gemaakt dat die in de lente van 1893 verschenen bundel beschouwd mag worden als een 'Ausgabe lezter Hand'. Vergelijking van de eerste druk van Dansen en Rhytmen, van 1893, met de tweede druk van 1924, maakt daarentegen duidelijk dat die tweede druk weliswaar een door Erens geautoriseerde editie is, maar dat er in 1924 geen sprake was van een 'Ausgabe letzter Hand'. Was dit laatste wel het geval geweest, dan zou daarin niet op p. 48 de op p. 60 van de eerste druk binnengeslopen, en in tweevoudig opzicht foutieve, weergave van 'het Allerheiligste Sacrament' als 'het allerheiligste Sacrement' klakkeloos zijn overgenomen. De meester-drukker Charles Nypels is niet ook nog eens een meester gebleken op het punt van de tekstbezorging.

Deze laatste constatering maakte het thans noodzakelijk, ten eerste, aan te geven welke verschillen tussen de editie van 1893 en die van 1924 voor rekening van Charles Nypels komen en, ten tweede, daarnaast aan te geven welke correcties en anderszins gewenste wijzigingen alsnog dienden te worden aangebracht in de editie van 1989 ten opzichte van die van 1924. In beide gevallen wordt daarbij gebruik gemaakt van het teken > in de betekenis van: geworden tot. De verwijzing naar de pagina- en regelcijfers heeft in alle gevallen betrekking op de onderhavige druk van 1989.

Tegen een voor de hand liggende verwachting in heeft Frans Erens in 1924 geen gebruik gemaakt van de hem toen geboden mogelijkheid de bundel Dansen en Rhytmen uit te breiden met de daarin passende 'gedichten in proza', door hem geschreven na 1893. Het zou zeker niet onlogisch zijn geweest wanneer Erens in 1924 alsnog aan de bundel had toegevoegd, om mij tot twee voorbeelden te beperken, de schets Een dans, door hem onder de schuilnaam

[p. 3]

Quevedo openbaar gemaakt in het weekblad De Kroniek van 1 januari 1895, in 1906 door hem opgenomen in de bundel Litteraire wandelingen, of het in november 1911 door hem aan De Nieuwe Gids afgestane fragment 'Uit mijn dagboek': over leven en dood van de papegaai Lori, een jaar later herdrukt in de toen van Erens' hand verschenen bundel Gangen en wegen. Omdat Erens, op grond van welke overweging dan ook, zich in 1924 niet genoopt of geroepen voelde de beide genoemde schetsen, vermeerderd met nog andere, aan Dansen en Rhytmen toe te voegen, leek het onjuist en ook aanmatigend daartoe vijfenzestig jaar later wel over te gaan. Daarentegen leek het zonder meer wenselijk hierachter nog eens de vier alinea's te herdrukken die Erens in 1893 wilde meegeven als een 'Voorbericht' tot Dansen en Rhytmen, maar die hij uiteindelijk - om tot dusver nog niet achterhaalde redenen - in portefeuille hield. In Erens' postuum door Pierre van Valkenhoff bezorgde bundel Suggesties / Critieken, invallen en verbeeldingen, verschenen te Maastricht z.j. (1941), werd dit 'Voorbericht' voor de eerste maal openbaar gemaakt en wel op p. 174. In de laatste alinea valt de naam van de Franse dichter en essayist Stéphane Mallarmé (1842-1898). Voor Erens' opvattingen omtrent de poëzie van deze symbolistische dichter zij verwezen naar Vervlogen Jaren, met een woord vooraf door Sophie Erens-Bouvy. Bezorgd en van aantekeningen voorzien door Harry G.M. Prick, 'Privé-Domein' nr. 154, Amsterdam, 1989, p. 297-302, en naar mijn artikel over 'Stéphane Mallarmé en Tachtig', in: Maatstaf, 27e jaargang, mei-juni 1979, p. 129-148.

dr. Harry G.M. Prick