De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 18. Brieven 2516-2750

2671 Van Ambrosius Pelargus
[Freiburg, begin juli 1532]

Ambrosius Pelargus groet zijn vriend Erasmus

Het gesprek dat we gisteren over en weer hadden, alleraardigste Erasmus, deed me niet alleen genoegen om de verscheidenheid van onderwerpen die we bespraken, maar was ook uiterst plezierig omdat er geen irritatie was, ondanks de openheid waarmee we alles zeiden. Je vroeg je af hoe het mogelijk is dat ik, terwijl ik je Verklaringen aan zo'n streng en precies onderzoek onderwierp^1. en ieder afzonderlijk ding zorgvuldig onder de loep nam, zelfs met geen woord repte over je standpunt in de opheldering van stelling 55:

1. Zie brieven 2666-2668.

[p. 293]

dat de formulering ‘credo in ecclesiam sanctam’ (ik geloof in de heilige kerk) invloed van het Hebreeuwse taaleigen verraadt,^2. zoals in het evangelie door elkaar wordt gezegd: ‘confitebor eum’ (ik zal hem erkennen)’ en ‘confitebor in eum’ (ik zal met betrekking tot hem erkennen).^3. Ik antwoordde toen alleen maar dat de een scherper ziet dan de ander, en twee ogen meer zien dan een.^4. Maar om je de waarheid te zeggen, ik ben uit behoedzaamheid aan deze plaats voorbijgegaan, omdat ik wist dat je als iets onzeker is niet zomaar een uitspraak mag doen. En ook nu matig ik me geen oordeel aan in deze kwestie, omdat dat niet op ieders weg ligt, maar alleen van degenen die al vanaf de wieg ononderbroken met die heilige taal vertrouwd gemaakt zijn. Als iemand beweert dat het Hebreeuws idioom is, ben ik inderdaad bang dat het niet zal ontbreken aan mensen die tegenwerpen dat met dezelfde vrijheid gezegd kan worden dat Christus' woorden ‘creditis in Deum, et in me credite’ (jullie geloven in God, geloof ook in mij),^5. een Hebreeuwse zinswending is. En als ze zeggen dat dit niet het geval is, zullen zij op hun beurt te horen krijgen dat ook de bewuste woorden uit de geloofsbelijdenis los van enig idioom geïnterpreteerd moeten worden. Want door analogie krijgen ze bijna dezelfde lading als de woorden van Christus die ik zojuist aanvoerde; zodat de uitspraak ‘credo in ecclesiam’ (ik geloof in de kerk) van dezelfde soort is als ‘ik geloof en door het geloof word ik erin opgenomen en zelfs een deel van het lichaam van Christus, dat de kerk is’. Op die manier ongeveer legt Berengarius dit geloofsartikel uit. Ik geef zijn interpretatie een wit steentje,^6. wat voor iemand hijzelf ook is geweest.^7.

Hartelijk dank voor de vissen, royaal op smaak gebracht met citroenen (als ik het wel heb) en andere soortgelijke geurige ingrediënten, die je gisteren stuurde op het moment dat ik aan tafel zou gaan. Maar waarvoor dan toch in hemelsnaam? Dat mijn maaltijd meer allure zou krijgen? Maar ik bedacht een heel ander plan, ik heb ze onder mijn vrienden verdeeld, zodat je vriendelijke geste tegenover mij zich verder zou verspreiden. Het ga je goed.

2. lb dl. 9, kol. 946 b, naar aanleiding van kritiek van de Parijse theologen op een passage uit de dialoog Inquisitio de fide (Geloofsonderzoek), waar het personage Barbatius de formulering ‘credo sanctam ecclesiam’ verkiest boven ‘credo in sanctam ecclesiam’ (lb dl. 1, kol. 731 c-d).

3. Vgl. Matteüs 10:32 en Lucas 12:8 en Erasmus' aantekeningen daarbij.

4. ‘Plus vident oculi quam oculus’ is een door juristen gebezigde zegswijze.

5. Johannes 14:1.

6. Adagia 453.

7. Berengarius' opvatting van de eucharistie werd als ketterij beschouwd.