De correspondentie van Desiderius Erasmus. Deel 17. Brieven 2357-2515

[p. 327]

2479 Aan Léonard de Gruyères
Freiburg, 6 april 1531

Erasmus van Rotterdam groet Léonard de Gruyères, officiaal van de aartsbisschop van Lyon

Pas vandaag heb ik de wijn geproefd die u in uw vriendelijkheid hebt gestuurd.^1. Ik hoop dat hij voor mijn maag geschikt zal zijn, en ook voor de zomermaanden waarvan ik hoop dat ik die in rustige omstandigheden zoals tot nog toe mag doorbrengen. Er was een overvloed aan rampen zodat er niets meer bij kan komen. We hebben een pest doorstaan die de hele winter woedde,^2. we verdragen voor alles buitengewoon hoge prijzen die, wat angstaanjagend is, dagelijks stijgen, hoewel het aantal mensen opvallend is afgenomen en de oogst van het afgelopen jaar heel royaal was.

We hebben al een tijd drie onheil voorspellende godheden: meningsverschil, razende honger en pest. Als de oorlog zich daarbij heeft gevoegd, vrees ik dat wij in heel Duitsland een jammerlijk tafereel aan gebeurtenissen zien. Ik bid dat deze voorspelling van mij ongegrond is; in elk geval bevallen mij de voorboden tot nog toe niet. Ik vrees zelfs dat de zaken van de priesters, wier belang nu op het spel lijkt te staan, in geen betere situatie dan de huidige zullen verkeren; ik hoop dat het niet erger wordt. Wat een uitschot aan mensen zal, ook al is de blik van de vorsten juist en recht vooruit, onder het voorwendsel van deze oorlog over Duitsland heen stromen - Joden^3. die in Spanje niet veilig kunnen leven en gewend zijn aan rooftochten en plunderingen in heel Duitsland! Voeg eraan toe dat deze hele soort geneigd is tot partijen van sekten of de instelling hebben aan geen enkele godsdienst te worden gebonden. Of denken wij dat het ploegen gunstig zal verlopen wanneer de ossen niet willen?

Maar, zult u zeggen, de onbezonnenheid van deze mensen zal door het gezag van vorsten worden bedwongen. Natuurlijk is Rome voor ons een voorbeeld, en heel Italië dat zo ellendig wordt geteisterd. Een voorbeeld is Wenen, dat meer van zijn verdedigers heeft geleden dan van de Turkse vijanden, als het waar is wat degenen die daar leven schrijven. Maar in welke oorlog, hoe gelijk opgaand en gerechtvaardigd deze ook is, horen wij dergelijke klachten niet? Een vreselijke ziekte, zult u zeggen, moet men met zware middelen genezen. Maar Seneca keurt geen middelen goed die erger zijn dan

1. Zie brieven 2397, p. 96-97 en 2401a, 2401a, p. 103-104.

2. Zie brief 2426, noot 2.

3. Zie brief 2472, noot 7.

[p. 328]

de kwaal.^4. En toen Crassus, overgeleverd aan artsen, de amputatie van zijn ene been had ondergaan, verbood hij de chirurg tot zijn andere been over te gaan, omdat hij meende dat behandeling erger was dan de kwaal.^5. Maar wat zal er intussen met vrome en goede mannen gebeuren, voor wie het niet gemakkelijk is uit hun steden te verhuizen, omdat zij daarin hun echtgenote, jonge kinderen, ouders die door hun leeftijd traag zijn, huizen, vermogens, debiteuren en andere banden hebben? Het grootste deel van de ellende zal op hun hoofden terechtkomen.

Wat voor soort oorlog zal het zijn die zich van het grootste deel van de wereld meester zal maken? Welke arts denkt dat hij cauterisaties of amputaties moet toepassen, wanneer een ziekte geen enkel deel van het lichaam onaangetast laat? Wij hebben twee vorsten^6. die verreweg het machtigst zijn, de godsdienst zeer toegedaan, maar jonge mannen en des te ontvankelijker voor bedrog, naarmate zij ingetogener en godsdienstiger zijn. Karel lijkt te gehoorzamen aan al wat Clemens vii zal voorschrijven. Maar als God zijn geest influistert niets voor te schrijven dat Christus niet waardig is, kan men op een gunstige afloop van deze woelingen hopen. Maar, maar, maar - ik voeg er niets aan toe. Wij hebben hier enkele nachtuilen nodig die door de duisternis heen kunnen kijken.

Wat zal er ten slotte gebeuren met mensen die op mij lijken? Ik ben gedeeltelijk vanwege mijn leeftijd en gedeeltelijk door mijn slechte gezondheid van een mobiel iets al een stilstaand voorwerp geworden. Want zo pleegt u dat te noemen en ik lijk omgevormd tot het soort levende wezens dat onbeweeglijk wordt genoemd. Wat blijft er, als er tumult ontstaat, anders over dan met berusting uit dit leven weg te gaan? Ik word zowel allervriendelijkst als op schitterende voorwaarden naar Augsburg uitgenodigd. Maar ik wil het ene gevaar niet voor het andere inwisselen. Ik word naar Italië, Savoie en Frankrijk uitgenodigd, maar ik ben vastbesloten de gebieden van de keizer, door wiens gunst ik tot nog toe stand heb gehouden, niet te verlaten, en aan een langere reis durf ik mijn arme lichaam niet toe te vertrouwen. Naar uw woonplaats kan ik verhuizen met het gezag van de keizer en Ferdinand, maar ik zou voor degenen die ik het beste toewens, geen last willen zijn tenzij de situatie al rustiger is.^7.

Ik zou u enkele boeken hebben gestuurd, maar hier was niemand die het

4. Seneca, De tranquillitate animi 9, 3.

5. De bron van dit verhaal is niet bekend.

6. Karel v en Frans i.

7. Besançon (in Franche-Comté) viel op dat moment onder de heerschappij van Karel v. Er bestond een meningsverschil tussen de kanunniken en het stadsbestuur.

[p. 329]

pakket kon meenemen. Maar zodra Hieronymus Froben van de jaarmarkt van Frankfurt is teruggekeerd, zal ik ervoor zorgen dat u vanuit Bazel een pakket wordt bezorgd. Als u mij adviseert met welke dienst ik een deel van de diensten die u mij hebt bewezen kan compenseren, zal ik dat zeer gaarne doen. Ik spreek oprecht, want een groot deel van mijn leven heb ik aan u te danken. Het ga u goed.

Freiburg im Breisgau, 6 april in het jaar des Heren 1531