'Het is me niet mogelik een mening juist te vinden, omdat ze aangenaam is'

Brieven van Marcellus Emants aan Gonne Loman-van Uildriks, 1904-1909

20
21 Juli 1906¹³⁵
Marcellus Emants aan Gonne van Uildriks

Den Haag 21 Julie 1906

Geachte Mevrouw,

Wat u me schrijft van een leegte, die u gevoelt begrijp ik wel. In mijn ogen is dat ook weer een kwaad van de godsdienst. Wie een mening, die op grondslagen berust, moet opgeven, doet dit alleen wanneer hij er een betere voor in de plaats kan stellen. Hij verliest dus niets. Wie mooie illusies moet laten varen - godsdienst is niets anders - krijgt daar niets voor in de plaats. Met niets bedoel ik dan geen andere ‘illusies’. Toch kan, dunkt mij, een doordenkend mens niet vasthouden aan

135 Adressering: Mevrouw G Loman / Van Uildriks / Egmond a/d Hoef. Vertrekstempel: 's Gravenhage 21.7.06. 9-10N. Aankomststempel: Egmond a/d Hoef 22 Jul 06 8-12 V.

[p. 86]

De zussen Van Uildriks op jeugdige leeftijd, van links naar rechts: Annie, Frederike en Gonne.

een aanhoudend zelfbedrog. Ja, als men door dik en dun wil blijven beweren, dat l'humanité est faite pour être heureuse;¹³⁶ maar waarop rust die stelling? Bewijst de Kristelike hemel, het hier-namaals niet duidelik, dat er op deze aarde al vast niets terecht komt van dat geluk en bewijst elke afbeelding van die hemel niet even duidelik, dat men zich van een geluk na het aardse leven niet eenmaal een voorstelling kan maken? U heeft geen vrede schrijft u en zonder dat kan u haast niet leven. Ik kan er in komen; maar wat zou u vrede geven? Of met andere woorden: wat ontbreekt u? Alleen de illusie van een Wezen, dat voor u zorgt en het kwaad ten goede wendt? Ja, daar - zoals ik zei - weet ik geen raad voor. Maar als u nu de wereld eens neemt zoals die is en u zelf apart als een komplex van neigingen, die bevredigd willen worden, kan u dan uit dat komplex niet die neigingen afzonderen welke het best zonder nadeel voor u zelf of voor anderen bevredigd kunnen worden, die neigingen, welke u - bevredigd wordende - de meeste voldoening verschaffen en kan u uw leven niet aan de bevrediging van deze neigingen wijden? Op die manier weet ik me zelf zeer goed in een toestand van tevredenheid te houden, die alleen verstoord kan

136 Dat de mensheid gemaakt is om gelukkig te zijn. De bron van het citaat is niet teruggevonden.

[p. 87]

worden door de onmogelikheid, waarin het een of ander me zou kunnen brengen om nog langer die neigingen te voldoen. Bijv. ik schrijf tegenwoordig uitsluitend, omdat ik weet die dwaze schrijflust nu eenmaal in me te hebben. Ik stel me in 't geheel niet meer voor daar iets mee te bereiken, maar ik breng er mijn tijd betrekkelik aangenaam mee door en ik heb telkens de voldoening van aan mijn zelfvoldoening gearbeid te hebben. Wat nu men daarvan zegt kan me niets meer schelen; maar ik zal wel kwade dagen krijgen wanneer ik eenmaal de pen zal moeten neerleggen.

Nu is 't ook weer waar, dat men neigingen moet hebben en dat daarvoor een zekere mate van gezondheid noodzakelik is, die men zich niet altijd kan verschaffen. Ja, maar daarvoor moet u bij een dokter zijn. Wat mij zelf voor 't overige rust geeft is juist het pessimisme. Ik heb letterlik op elk gebied tegenspoed. Koop ik een effekt, dan daalt het. Verkoop ik 't, dan stijgt het. Mijn bankier zegt, dat hij nog nooit iemand heeft gezien, die zoals ik altijd en altijd met tegenspoed heeft te kampen. Al wat hij me aanraadt, loopt altijd mis. Op artistiek gebied is 't al net zo. Brondgeest zou in Indië Domheidsmacht spelen. Hij kondigt de eerste voorstelling aan en zijn gezelschap spat uit elkaar.¹³⁷ Antoine zou hetzelfde stuk te Parijs opvoeren en zelf de hoofdrol er in vervullen.¹³⁸ Pas was 't afgesproken of hij werd benoemd tot Directeur de l'Odéon en nu speelt hij in 't geheel niet meer. Zo gaat het mij altijd.

Welnu, dat alles verstoort mijn tevredenheid niet omdat ik nu eenmaal weet, dat de kwade kansen altijd groter zijn dan de goede. 't Is waar dat een zekere mate van onverschilligheid voor alles daarvan het gevolg is; maar is die onverschilligheid nu wel zo'n groot ongeluk? Ik geloof van neen.

Met uw zuster,¹³⁹ die maar strak verder gaat en liever niet geboren zou zijn, ben ik 't vrijwel eens. Alleen ik ben niet somber, omdat ik het leven niet de moeite waard vind er mijn humeur voor te bederven. Nu weet ik heel goed, dat wat in deze voor mij waar is, misschien niets uitwerkt op u; maar in elk geval zou ik u wel de raad willen geven: zoek

137 Henri Brondgeest (1865-1928) maakte in het seizoen 1905-1906 met zijn Brondgeest Ensemble een tournee door Nederlands-Indië.

138 Het Vaderland meldde op 29 januari 1906 dat Domheidsmacht in oktober of november in het Théâtre Antoine te Parijs gespeeld zou worden onder de titel La puissance de la bêtise. De toneelvernieuwer André Antoine (1858-1943) werd in 1906 directeur van het Odéon-theater.

139 Gonne Loman-van Uildriks had twee zussen: Frederike (1854-1919) en Annie (1859-1913). Wie van beiden hier bedoeld wordt, is niet duidelijk.

[p. 88]

niet naar een wereldbeschouwing, die u een bevredigende oplossing van het wereldraadsel geeft; maar eenvoudig naar een levensopvatting, die u iets bereikbaars geeft om naar te streven. Als u dit laatste heeft gevonden kan u in uw vrije tijd gerust een beetje mijmeren over een oplossing van de rest.

En als u dan wil bedenken, dat ieder mens zoeken moet naar iets dat hem bevredigt (en anderen weer niet) dan zullen u de mensen onverschillig genoeg worden om er niets meer van te verwachten, met andere woorden om ze niet meer te haten.

Gezelligheid... op reis? O neen; daar komt niets van in. Reizen is een allerongezelligste afleiding. Maar 't is dan toch... een afleiding en ook wel weer voor ons denken... een doel.

Het stuk, dat u voor Het Nederl Tooneel van Strindberg vertaalt, is mij onbekend; maar het zou mij verwonderen als van Loghem - die alleen geeft daar de lakens uit - een stuk van Strindberg nam.¹⁴⁰ Bij van der Horst¹⁴¹ heeft u meer kans.

Wat mij zelf aangaat, ik houd niet veel van Strindberg. Ik houd die man voor een ‘farceur’. Al wat hij maakt lijkt me zo gespekuleerd, zo in elkander gezet voor een geforceerd effekt. Of ik nog in staat zou zijn een stuk van hem in het Zweeds te lezen? Neen; dat geloof ik niet. Maar ik zou immers een andere vertaling van u krijgen. Als ik me niet bedrieg van Wells.¹⁴²

Mijn vrouw heeft de vertaling van mijn stuk in het Duits voorlopig... opgegeven. Zij beweert, dat de vertaling haar niet lukt en ik beweer het tegendeel.

Of de omgang met mensen mij erg hindert, wanneer ik van iets vervuld ben? Wel, dat is zeer ongelijk. Soms ja; soms ook kan ik heel goed alles eventjes wegzetten; soms ook is 't net, of 't mij nieuwe inzichten geeft.

Dat de mensen het leven van uw zoon in afzondering afkeuren begrijp ik. In 't algemeen zou ik 't ook doen; maar ik ken uw zoon niet en misschien is hij een uitzondering. Mij heeft mijn moeder ook in afzondering gehouden. Zij beweerde: men moet 't zijn kinderen t'huis zo aangenaam maken, dat zij

140 M.G.L. van Loghem (1849-1934) was als letterkundig adviseur de beleidsbepalende figuur bij de Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel. In deze jaren is bij dit gezelschap geen stuk van Strindberg opgevoerd.

141 Adriaan van der Horst (1868-1942) was directeur van de Nederlandsche Tooneelvereeniging.

142 H.G. Wells, Love and Mr Lewisham.

[p. 89]

August Strindberg.

[p. 90]

hun genoegens nooit buitenshuis zoeken. Nu... eerlik gezegd vind ik, dat zij verkeerd heeft gehandeld. Door vroegtijdig met mensen te leren verkeren had ik waarschijnlik een grotere gemakkelikheid om met mensen om te gaan verkregen en had ik zeker meer kennis opgedaan van mensen en menselike verhoudingen.

Ik ga nu eerstdaags weer voor lang uit de stad. Deze keer ga ik naar de Zwitserse bergen. De reis wordt noodzakelik geoordeeld voor de gezondheid van mijn vrouw - die lijdt aan bloedarmoede en zenuwachtigheid - door haar Duitse dokter. We moeten zo lang mogelik in de hoge lucht blijven. Nu heb ik daar niets tegen, omdat hoge lucht ook mij altijd goed bekomt; maar als het weer niet zeer mooi is, kan 't in die hoge streken ellendig koud zijn en van koude ben ik een grote vijand. We gaan veel lopen en weinig lezen of werken.

Onderussen merk ik - dank zij de pilletjes van Dr Bouma - niets van mijn jicht. Dit is zeer aangenaam. Verbeeld u, dat deze dokter die aan iedereen de raad geeft diëet te houden en pilletjes mee te nemen, zelf op reis geen diëet heeft gehouden, geen pilletjes heeft meegenomen en dus... een lelike aanval van jicht heeft gehad.

Wel echt menselik!

Als u door de drukte van de verhuizing heen is, hoop ik, dat het wonen te Loosduinen u niet zal tegenvallen. En moge voor uw zoon de afstand van Loosduinen tot Delft niet te groot blijken te zijn.

Een goede gezondheid en tevredenheid in uw zenuwen wens ik u voorts in uw nieuw verblijf.

Bij gelegenheid krijg ik zeker wel eens de beloofde vertaling van u te lezen.

Hoogachtend teken ik:

Marc. Emants

Al weer een tegenspoed. Een uitstekende dilettanten vereniging zou mijn spiritisties stuk spelen. Ik hoor, dat het kind van de leider longontsteking heeft en dus de voorstelling vermoedelik niet doorgaat.