De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 4. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven N-W, papierhandel, drukkerijen en boekverkopers in het algemeen

Uytwerf (Hermanus) 1698-1754, Geref.

Leven

Ged. Den Haag Grote Kerk 9-2-1698, begr. Zuiderkerk 3-1-1754 (1ste kl.), zoon van Meyndert Uytwerf (st. 1708), boekverkoper in Den Haag, en Johanna Steenhouwer, ondertr. kerk 7-11-1721 (huw. voltr. Den Haag Kloosterkerk 24-11-) Elisabeth van Amelonsen, begr. Zuiderkerk 29-9-1773 (1ste kl.).

4-4-1772 test. voor not. Hunthum (N.A. 14155, 206).

19-10-1773 inv. van de nalatenschap en 16-8-1774 scheiding van de nalatenschap voor idem (N.A. 14161, 1259 en 14163, 644).

Adressen

18-5-1715 Rokin bezijden de Beurs, 1742 idem kohier (wijk 8, 2139, huur f 630. -), verhuist vermoedelijk bij het trouwen van zijn zoon in 1743, 1754 Keizersgracht bij de Spiegelstraat.

Boekhandel en lettergieterij

8-2-1715 poorter als boekverkoper, 11-2-1715 gildelid.

1715-1721 was hij verbonden in een compagnieschap met zijn neef Josua Steenhouwer (zie aldaar). 1722 ondertekende hij het rekwest over Franse boeken (KS 931).

10-5-1730 en 15-1-1737 kreeg hij fiat op zijn verzoeken om fornuizen voor zijn lettergieterij op de zolder van zijn huis op het Rokin bij de Beurs te mogen plaatsen (R.A. 1289, 109vo en 1290, 156vo). Over deze lettergieterij, die hij eerst tezamen met zijn halfbroer Rutger Christoffel Alberts in Den Haag had, sedert 1730 alleen en in Amsterdam, en die in 1742 over zou zijn genomen door Brouwer en Weyer, vergelijke men Enschedé F. 173-175. Of het jaar 1742 juist is, kan ik niet

[p. 149]

zeggen. Rudolph Brouwer, die 31-7-1732 gildelid was geworden als boekverkoper, was in 1742 als zodanig in de Sint Luciënsteeg gevestigd; pas op 16-2-1751 kreeg hij als boekdrukker fiat om op de zolder van zijn huis in de Voetboogstraat twee fornuizen, die er toen echter reeds stonden, voor zijn lettergieterij te hebben (R.A. 1293, 95). Op naam van zijn compagnon Marten Weyer vond ik evenmin een dergelijk fiat uit eerder tijd. Of Hermanus Uytwerf in Amsterdam behalve een lettergieterij ook een drukkerij had (Kossmann), kan ik niet zeggen.

6-5-1739 overdracht voor not. de Marolles door hem van een not. obligatie van f 4000. - van 8-3-1739 van 8 halfj. term. ten laste van François Changuion aan Jan van de Velde, koopman (N.A. 11250, 19).

1741 etc. overman van het gilde.

1742 getaxeerd met zijn boekwinkel en als collecteur van de loterij op een inkomen van f 2000.-.

1-10-1742 proc. voor not. Roermond van hem op Livius Bouricius om van Hendrik Strik, boekverkoper te Leeuwarden, geld te innen (N.A. 9962, 608).

12-17-4-1745 veiling van boeken van H. Uytwerf (G.A. 120), 22-27-11-1751 veiling van boeken, o.a. van Uytwerf (G.A. 126).

19-10-1773 op de inv. van de nalatenschap van de weduwe komen als posten, die op de boekhandel betrekking hebben, drie obligaties voor: van 9-11-1764 van Hendrik Beman te Rotterdam van f 2000. - tegen 3¼%, van 1-11-1768 van D.J. Changuion van f 1400. - tegen 4% en van 30-3-1751 van Z. Chatelain en Zoon ten behoeve van H. Uytwerf van f 3200. -, waarvan nog f 490. - moet worden betaald, die echter wegens het faillissement van Z. Chatelain en Zoon slechts gedeeltelijk te wachten zijn. Op 16-8-1774 werd een bedrag van f 87279.2. - verdeeld tussen de erfgenamen.

Uitgeverij

Van 1715 tot 1751 verscheen een groot aantal uitgaven met zijn naam, tot 1721 in combinatie met Josua Steenhouwer, voornamelijk in het Frans, maar ook in het Holl. en Latijn.

1715-1721 vergelijke men de gegevens, vermeld bij Steenhouwer.

1721 verscheen La Monarchie des Solipses traduite de l'original Latin de Melchior Inchofer Jesuite avec des remarques zonder naam van uitgever te Amsterdam. In 1722 verscheen een nieuwe titeluitgaaf met het adres van Herman Uytwerf.

8-9-1722 adv. hij, dat bij hem was gedrukt ‘in 't Latijn en Nederduyts, Verhandeling over de nieuwe, en voordeelige wijzen van de in-enting der pokjes, nu tot Londen in gebruyk gebragt, en door zijn Koningl. Majt., goedgekeurt, door J. a Lastro geneesheer tot Londen 8. Dezelve boekverkoper geeft alle maenden (zedert January 1722) uyt, een stukje van Entretiens des ombres, sur divers sujets d'histoire, de politique, de morale 8. Ook werd bij hem, en te Rotterdam bij Beman ingetekent in de voorname werken van G. van Loon, Beschrijving der Nederlandse historiepenningen, &c. fol. 3 delen. Oeuvres diverses de feu Mr. Pierre Bayle, fol. 4 deelen, waer van de conditien bij haer te krijgen en de platen te zien zijn.’ (A.C.). Deze Entretiens des ombres aux champs Elisées, ouvrage traduit de l'Allemand par mr. Valentin Jungerman, verschenen tot dec. 1722. Ze waren in werkelijkheid een origineel werk van Bruzen de la Martinière. Het werk van Van Loon was een uitgaaf van zijn halfbroer R.C. Alberts, tezamen met enkele anderen. Sedert 1719 gaven Alberts en Uytwerf enkele werken tezamen uit, o.a. ook:

1725-1726 verscheen bij hen Mémoires du règne de Pierre le Grand, Gedenkschriften van de regeering van Petrus den Grooten, dat zij zowel in het Frans als in het Holl. uitgaven (Kossmann en A.C. 17-11-1725).

1727 verscheen bij hem Le Free-Holder, ou l'Anglois jaloux de sa liberté, met achterin een ‘Catalogue des livres qui se trouvent à Amsterdam. Chez H. Uytwerf. NB. Ceux qui sont marqués

[p. 150]

d'une * sont imprimés chez lui, ou il en a acheté l'édition.’ Op deze catalogus van 42 pag. zijn 23 boeken met * gemerkt.

1729 verscheen bij hem Natuerlijke Historie van de couchenille, beweezen met authentique documenten. Histoire naturelle de la cochenille, justifiée par des documens authentiques. T'Amsterdam, Bij Hermanus Uytwerf, Boekverkooper, 1729. De opdracht van dit werkje werd gedaan door Melchior de Ruusscher aan Jan Six.

1739 etc. zien wij hem deel nemen aan een aantal grote uitgaven tezamen met boekverkopers in andere steden, zoals de Grand Dictionaire geographique et critique van Bruzen de la Martinière (verschenen 1726-1739), waarvoor de uitgevers in 1739 privilege vroegen, daar deze in Frankrijk en Italië werd nagedrukt (KS 849-850, zie voor het verzet van andere boekverkopers G.A. 81, 127) en Le Grand Dictionnaire historique van L. Moreri, waarvoor Jean Catuffe en Uytwerf op 10-10-1739 een obligatie van 8 halfj. term. van f 7424. - voor 1/12 portie in recht van copie en exemplaren ten behoeve van de wed. Pieter de Coup en Willem Kuyper voor not. de Marolles verleden (N.A. 11252, 35). In het eerste werk had ook de Haagse boekverkoper Pieter de Hondt een portie. Het is daarom te begrijpen, dat hij zich tot Uytwerf wendde, toen in 1746 een verzoek van hem om privilege voor de Histoire generale des voyages van Prevost met verbod van invoer van de Franse uitgaaf op groot verzet in Amsterdam stuitte. O.a. schreef hij op 23-7-1746 ‘Verzoeke dat de heeren gelieven te considereeren dat hetgeene mij nu gebeurt, morgen aan een ander kon geschieden, en, hoe meer wij oneenig zijn, hoe meer wij de Fransschen over ons zullen doen triumpheeren. Daar ten contrarie, indien wij de handen in malkander slaan, en malkander souteneeren, wij ons bij de zelve zullen geducht maken.’ Het Amsterdamse gilde bleef echter bezwaren maken en de Hondt moest afzien van zijn eis tot verbod van invoer van de Franse editie. (G.A. 82, 58). Het werk verscheen van 1747-1763 met privilege van 17-1-1747 (Kossmann).

23-4-1744 proc. voor not. Roermond door Jean Neaulme te Den Haag op Meyndert Uytwerf om op naam van P. Gosse, J. Neaulme en A. Moetjens te Den Haag en François Changuion en Jean Catuffe te Amsterdam een som van f 8000. - voor twee jaar op te nemen (N.A. 9968, 280). Ik veronderstel, dat deze som bestemd was voor de uitgaaf van werken van Rumphius, waarbij de vader en zoon Uytwerf van 1741 tot 1755 met een aantal andere boekverkopers, o.a. de bovengenoemde, betrokken waren.

1750-1756 waren ook vader en zoon betrokken bij de uitgaaf van de Nouveau Dictionnaire historique et critique pour servir de supplement ou de continuation au Dictionnaire historique et critique de Mr. Pierre Bayle, van J.G. de Chaufepié. (KS 905).

Bijzonderheden

Reeds in 1723 (adv. A.C. 9-1- en 13-3-, zie ook bij Steenhouwer) had Uytwerf bemoeiingen met loterijen; in 1742 was hij collecteur van de loterij. Op 29-8-1742 ordonneerden schepenen Aron Abendana Mendes om aan Hermanus Uytwerf in ruil van het onderpand van paarlen, dat die van hem had, 50 loten in de 20ste generaliteitsloterij terug te geven, die Aron van Uytwerf had gehuurd, op conditie dat hij de ongetrokken of ingebleven loten voor het eindigen van de 5de klasse zou teruggeven, van welke er 41 ongetrokken waren ingebleven, welke Uytwerf moest inwisselen, daar binnenkort de 6de klasse zou worden getrokken (R.A. 900, 223vo). Op 8-1-1744 bleven Hermanus Uytwerf en echtgenote en hun schoondochter borg voor hun zoon en echtgenoot Meyndert Uytwerf als collecteur van de generaliteitsloterij voor not. Roermond (N.A. 9967, 22; zie ook 23).

Meyndert Uytwerf (ged. Nieuwezijds Kapel 5-2-1723, aanv. Gereformeerd, 14-1-1744 lid van de Waalse Gem., 1747 diaken aldaar, begr. Zuiderkerk 7-11-1761 (1ste kl.), ondertr. kerk 30-5-1743

[p. 151]

Johanna Margaretha Booge, geb. Suriname 1723/24, begr. Nieuwezijds Kapel 28-8-1780; zij hertr. 1766 Jann von Hoven) werd 13-12-1743 poorter als boekverkoper, 16-12-1743 gildelid. Hij woonde 1743 en 27-1-1744 op het Rokin bij de Beurs (test. voor not. Roermond), 1761 op de Vijgendam. Op 2-9-1752 verleed hij een nieuw test. voor not. Coymans, blijkbaar in verband met het wangedrag van zijn echtgenote (N.A. 11990, 378; zie ook 420 etc.). Op 10-4-1745 droeg Jean Neaulme voor not. Roermond aan hem twee onderhandse obligaties over, van f 538. - van 24-12-1744 ten laste van Chareau en Du Villard en van f 788. - van 11-3-1745 van Pierre Gosse, beide van 4 halfj. term. (N.A. 9972, 257). Van 10-13-9-1754 werden de ongebonden boeken van Uytwerf. ‘N.B. En van Mijnard Uytwerf’ geveild (G.A. 129), 13-10-1757 de gebonden boeken van Meindert Uytwerf (G.A. 132) en 28-1-1761 de gebonden boeken van Meindert Uytwerf (G.A. 137).