De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 4. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven N-W, papierhandel, drukkerijen en boekverkopers in het algemeen

Tronchin Dubreuil (Jean) 1641-1721, Waals

Leven

Geb. Genève 9-2-1641, lid Waalse Gem. 23-7-1690 tezamen met zijn broer Pierre Tronchin, st. 17, begr. Westerkerk 21-10-1721 (1ste kl.), zoon van Jaques Tronchin en Jeanne de Tudert, tr. Anne Marie Bastonnet, st. vermoedelijk 1684 of kort daarna te Balk.

Adressen

1-10-1693 Koningsplein (A.C.), 1714 en 1721 Prinsengracht.

Courantendrukkerij en uitgeverij

1-2-1688-15-12-1690 schreef hij de Lettres sur les matières du temps (zie Savouret).

14-3-1690 wordt zijn naam voor het eerst genoemd in verband met de Franse courant, waarvoor hij 1-8-1691 privilege kreeg (zie deel II 38-43).

27-8-1691 schreef Bayle aan Minutoli: ‘Mr. Tronchin Du Breuil qui faisoit autrefois les Lettres sur les matieres de tems, a obtenu le privilege de faire une gazette. S'il étoit le seul qui eut le privilege en ce pais, il y gagneroit beaucoup.’ (Bayle O.D. IV 660).

30-4-1694 hij ontvangt voor geheime correspondentie in Frankrijk f 400. - per jaar, 21-1-1695 voor 3 maanden nieuws f 185. - (Res. Gecommitteerde Raden Holland en West Friesland Zuiderkwartier).

Dec. 1721 leest men in zijn levensbericht: ‘Il y avoit alors, comme aujourd'hui, dans cette ville, des magistrats habiles, qui connurent tout le prix de cet illustre refugié. Ils l'engagerent à travailler sur les matieres de politique, et lui firent obtenir dans la suite le privilege de la gazette Françoise.’

[p. 144]

‘Il commença la gazette en 1691 et son nom ne servit qu'à la faire rechercher davantage. Sur tout les recapitulations qu'il publioit à la fin de chaque année, où dans une demi-feuille il rappelloit d'une maniere claire et concise tout ce que l'année avoit de plus important, feront à jamais et l'admiration du public, et le plus parfait modele qu'on puisse se proposer en ce genre.’ Hij werkte echter al 5 à 6 jaar niet meer zelf aan zijn courant, maar liet dat aan zijn door hem ingewerkte zoons over. ‘Je ne parle point des poësies de cet auteur, dont ses heritiers pourroient faire un ample recueil.’ (De Limiers in Journal des sçavans LXX 689).

Daar gegevens omtrent de Franse courant als particuliere onderneming moeilijk zijn te vinden, temeer omdat het gebouw van de drukkerij steeds werd gehuurd, laat ik hier enkele bijzonderheden over de latere bezitters en hun onderneming volgen:

Charles Tronchin Dubreuil (geb. Balk 1684, lid Waalse Gem. 27-9-1701, st. 23, begr. Westerkerk 28-11-1727, ondertr. kerk 26-7-1714 Magdalena le Roux, ged. Walenkerk 8-12-1686, begr. Westerkerk 27-7-1743 (3de kl.), dochter van Alexandre le Roux en Magdalena Girardot) werd na de dood van zijn vader tezamen met zijn oudere broer eigenaar van de Franse courant. Op 14-10-1702 werd hij voor rekening van burgemeester Hudde aangesteld als bode op Gorkum, Den Bosch en Tilburg en kreeg hij door burgemeesters ‘om goede redenen het poorterschap vereert’. Op 31-1-1703 werd hij alweer voor rekening van burgemeester Hudde aangesteld als besteller van het geld en de brieven op het Leidse veer, op 28-4-1703 werd hij als zodanig beëdigd. Op 30-4-1704 kreeg hij fiat op zijn rekwest om brieven naar Den Bosch ongefrankeerd te mogen verzenden, wat destijds stop was gezet wegens geschillen met de postmeester in Den Bosch (Groot Memoriaal). Blijkens een akte voor not. de Marolles woonde hij 23-1-1725 als koopman in boeken in de Lange Leidse Dwarsstraat, in 1727 op de Prinsengracht. Zijn weduwe liet blijkens de opgaaf voor de collaterale successie f 13792.9. - na, had echter f 25000. - gewonnen in een Groningse loterij (Groningsche Volksalmanak 1896, 206).

Caesar Tronchin Dubreuil (ged. Den Haag Kloosterkerk 28-5-1683, lid Waalse Gem. 27-9-1701, st. 18, begr. Westerkerk 22-3-1740 (1ste kl.), ondertr. kerk 20-8-1716 Louise de Roussillon, geb. Celle 1690/91, begr. Westerkerk 12-2-1763 (1ste kl.), dochter van Arman de Lescours) werd in 1721 tezamen met zijn jongere broer eigenaar van de Franse courant, maar na diens dood in 1727 blijkbaar enige eigenaar. Hij werd 25-1- poorter en 26-1-1706 sluiswachter van de Sint Anthoniessluis voor rekening van Burgemeester Witsen, waarvoor hij een noodhulp mocht aannemen en als hoedanig hij op 11-2-1723 permissie kreeg voor een jaar op reis te gaan, welke 15-11-7124 met een jaar werd verlengd. Het echtpaar woonde in 1740 op de Prinsengracht tegenover het Aalmoezeniersweeshuis in het huis Utrecht; de weduwe verhuisde naar de Herengracht hoek Spiegelstraat (kohier 1742), waar ze in 1763 overleed. De drukkerij was toen een tijdlang gevestigd in twee huisjes in de Lange Leidse Dwarsstraat, die van 14-9-1724 tot 13-5-1750 het eigendom waren van de boekhouder Daniel Gongoux en zijn vrouw Jeanne de la Feuille (Kw. 4 R, 332vo en 5 T, 208vo), wat blijkt uit de aangifte voor de collaterale successie na het overlijden van de vrouw in 1733. Het is niet uitgesloten, dat Gongoux ook boekhouder van de Franse courant was. In 1742 was hij rentenier en 80 jaar oud (blijkens zijn ondertrouwacte van 1701); bij zijn overlijden in 1750 was de drukkerij niet meer in de bovengenoemde huisjes gevestigd. Louise de Rousillon kreeg 17-7-1743 verlenging van het privilege voor haar en haar zes kinderen (Hatin 164). Dit privilege nam echter pas een aanvang op 17-9-1751, zoals blijkt uit een acte voor not. Beukelaar bij het trouwen van de dochter Françoise Claudine Tronchin met François Gallas. Op 29-6-1746 kreeg zij f 10000. - mee ten huwelijk, waartegenover zij al haar rechten op de Franse courant aan haar moeder afstond. Indien echter een van de andere kinderen daar wel deel in zou gaan nemen, zou zij dat ook mogen doen, mits zij de f 10000. - met rente eerst terugbetaalde. Op 17 juni had haar

[p. 145]

broer Jan Pieter Tronchin met zijn moeder een contract gesloten, waarbij hij haar de Franse courant geheel overliet tegen een uitkering van f 150. - per jaar. (N.A. 11101, 229 en 250). Bij test. van 7-2-1767 voor not. van Kleef bepaalde de weduwe, ‘dat het drukken van de Amsterdamsche Fransche courant voor rekening van haar dogter en zoon zal werden gecontinueert zo lange het octroy dat zij daar van heeft zal duuren en praelegateert zij testatrice na het eindigen van dat octrooi aan Jan Pieter Tronchin alle het drukkersgereedschap, papier, etc.’ Zij legateerde aan Mustel de Candosse, de schrijver, f 500. -, aan de boekhouder f 300. - en aan elke knecht f 50. -. (N.A. 14439, 61). Op 10-5-1763 werd voor not. van Kleef de inventaris opgemaakt, op 12-9-1763 vond voor hem de boedelscheiding plaats, waarbij de zoon, de dochter en de kleinkinderen Gallas tezamen ieder f 81949.18. - kregen. (N.A. 14441, 257 en 14442, 542).

Jan Pieter Tronchin (ged. Walenkerk 28-7-1720, st. 27-2-, begr. Westerkerk 4-3-1789 (1ste kl.) en Eleonore Angelique Louise Tronchin (ged. Walenkerk 28-4-1729, begr. Nieuwe Kerk 4-5-1797 (1ste kl.), ondertr. kerk en pui 15-4-1756 Leonard Rutgers Davidsz, st. 10-6-1791) waren van de dood van hun moeder tot het aflopen van het privilege in sept. 1766 tezamen eigenaren van de Franse courant. Op 5-3-1763 sloten zij voor not. van Kleef een contract met Zegers Christoffels de Cantillon voor het schrijven van de Franse courant voor f 1200. - per jaar, te beginnen 1-8-1763 voor 6 jaar, waarvan de drie eerste in dienst van beiden, de drie latere in dienst van J.P. Tronchin alleen. Hij moest op maandag en donderdag de copie maken ten huize van Tronchin en mocht geen aanstotelijke berichten opnemen; eventueel mochten wijzigingen door Tronchin worden aangebracht. (N.A. 14440, 132). Op 17-3-1749 werd Jan Pieter Tronchin, na daartoe geciteerd te zijn, als eerste van zijn familie gildelid. Op 13-2-1789 maakte hij voor not. van Homrigh zijn testament. Hij woonde toen op de Keizersgracht tussen Spiegel- en Vijzelstraten en benoemde zijn reeds genoemde zuster tot enige erfgenaam. Aan het personeel van de courant legateerde hij als volgt: aan de schrijver J.F. Kuhl al zijn kleren en f 400. -, aan diens vrouw f 100. -, aan de boekhouder Pieter Cotray, wat zijn erfgenamen goed zouden vinden, aan diens vrouw Johanna Janse f 200. -, aan diens zoon Nicolaas f 200. - en een klein gouden horloge, aan Mr. Biel de corrector f 50. -, aan de drukkers en arbeiders op de drukkerij, Joost van Beek, Ary Vinkel, Abraham Simon, Nicolaas Brichaux en Hendrik Zwiering ieder f 50. -. Zolang zijn zuster de Franse courant aanhield, moest ze Kuhl als schrijver voor f 1200. - en f 130. - voor huur en Pieter Cotray als directeur van de drukkerij en voor het houden van de boeken, correspondentie en het uitgeven en verdebiteren der couranten, het in- en uitcasseren der penningen etc. voor f 800. - en vrije woning, licht en vuur, en in geval van overlijden diens zoon Nicolaas, en Mr. Biel als corrector voor f 4. - in de week in dienst houden, de bedienden alleen voor zover zij zich goed van hun taak kweten. (N.A. 12494, 95).

Vermoedelijk in 1795 of kort daarvoor kocht Pieter Cotray (ged. Walenkerk 28-6-1739, begr. Zuiderkerk 8-6-1799 (4de kl.), zoon van Nicolas Cotray of Cotret en Marguerite Corbeau, ondertr. kerk 15-4-1763 Johanna Janse, geb. Nijkerk 1728/29) de Franse courant van de weduwe Rutgers. Op 23-3-1795 weigerden overlieden hem als gildelid toe te laten, maar stonden hem wel toe voort te gaan met het drukken en uitgeven van de Franse courant (KS 845-846). Het exemplaar van de courant op de Bibl. Nat. loopt tot 1792, maar het Gemeente-Archief bezit een nummer van 2-10-1795 (LXXIX). Dit nummer heeft in tegenstelling tot de vroegere, die geen titel hadden, het opschrift: ‘Gazette d'Amsterdam’. Sautijn Kluit tekende erbij aan, dat de courant nog in december 1796 bestond. Ik vermoed, dat Cotray zijn courant in of kort na 1797 heeft stopgezet, daar hij in dat jaar het laatste maal jaarzang betaalde. Zijn zoon Nicolaas Cotray, die in 1796 een prijscourant van effecten uitgaf (Ledeboer) werd 21-2-1803 gildelid. Hij was ged. Walenkerk 6-6-1764, st. op 14-11-1838, ondertr. kerk 14-5-1790 Anna Elisabeth Krause, ged. Nieuwe Kerk 2-6-1765, st.

[p. 146]

21-10-1831, dochter van Jan Christoffel Krause en Elisabeth Tekelenburg. Bij zijn ondertrouw woonden hij en zijn vader op de Achterburgwal bij de Brouwerij de Hooiberg en dat was dus waarschijnlijk het laatste adres van de drukkerij van de beroemde Amsterdamse courant. E. kent één uitgaaf van hem van 1817. De laatste schrijver van de courant, die ik kan noemen, J.F. Kuhl, werd 22-4-1791 van de Lange Leidse Dwarsstraat voorbij de Kruisstraat in de Westerkerk begraven.

Bijzonderheden

Jean Tronchin van Genève, die op 2-11-1689 als koopman poorter werd, was vermoedelijk niet identiek met Jean Tronchin Dubreuil, wiens zoon Caesar het poorterschap immers moest kopen. De vroegere geschiedenis van Jean Tronchin Dubreuil is nauw verbonden met de lotgevallen van zijn vriend, de geleerde Caesar Caze D'Harmonville (geb. Lyon 1641, begr. Walenkerk 3-7-1720, zoon van Jean Caze en Marie Huguetan, tr. Charenton 4-4-1677 Catherine Monginot), de peetvader van Caesar Tronchin Dubreuil. Zij waren beiden geinteresseerd in de ‘ferme du tabac’ te Lyon. Door ongelukkige handelingen van een broer, Pierre Tronchin, hadden zij grote schulden aan hun associés, waarover een accoord werd gesloten. In november 1683 gingen Caze en Tronchin naar Den Haag, later door naar Amsterdam. Begin 1685 vertrok Tronchin naar Balk, waarheen Caze, die 17-12-1685 als koopman poorter te Amsterdam werd, hem kort daarna volgde. Hun vroegere associés in Frankrijk deden hun een proces aan op beschuldiging van frauduleus bankroet. Tronchin werd 6-1-1686 in Balk gearresteerd, maar na drie dagen op borgstelling in vrijheid gelaten. Caze werd op 24-4-1688 te Leeuwarden gegijzeld en bleef daar twaalf jaar of nog langer gevangen. (Zie voor deze zeer gecompliceerde geschiedenis de studie van H.D. Guyot, Un épisode de la révocation de l'édit de Nantes, Groningen 1907). Op aanbeveling van de burgemeesters Hudde en Witsen kreeg Caze - stellig in verband met zijn gevangenname - op 23-9-1688 van de stad Amsterdam een tractement van f 1000. -, in te gaan op 1-11-1688 ‘mits dat dezelve Caze daarvoor gehouden zal wezen door de heren burgermeesteren indertijd en den achtbaren raad in alle voorvallende zaeken, waarinne zijn dienst nodig zullen oordeelen, zich te laten gebruiken’; bovendien kreeg hij nog f 500. - voor reeds verrichte diensten (Res. Oud-Raad). In 1688 verscheen zijn werkje De l'Usage de stateres ou Romaines balancées et redoublées te Amsterdam. Op 19/29-5-1693 schreef Caze uit Leeuwarden aan de magistraat te Amsterdam, dat zij haar goedheden ten opzichte van hem moest stop zetten, ‘en attendant que je puisse être en état de leur rendre les foibles services que je leur ay vouez.’ De magistraat van Amsterdam trachtte meermalen zijn in vrijheidsstelling te bewerken. Op 1-7-1704 werd zijn tractement verminderd op f 500. -, met ingang van 1-8-1704. Vermoedelijk vertoefde hij toen weer te Amsterdam en wel ten huize van Tronchin. Op 12-1-1706 woonde hij althans op de Prinsengracht achter de Comedie. Bij zijn overlijden woonde hij in de Grote Leidse Dwarsstraat tussen de Leidse en de Kruisstraat ten huize van Charles Tronchin Dubreuil. Over zijn geschriften, uitvindingen en verdere werkzaamheden en over zijn correspondentie met geleerden vindt men in verschillende uitgaven bijzonderheden (Gigas I 220-227, Müller 39-43 en Nouv. de la rep. des lettres april 1688, p. 460). Ik vermoed, dat hij in de latere jaren, toen hij weer in Amsterdam woonde, ook deel zal hebben genomen aan de werkzaamheden van de courant.

Een brief van de abbé Du Bos aan Bayle van 10-8-1696 betreffende Tronchin en het antwoord daarop spreken niet alleen van een bankroet door de ‘ferme du tabac’, maar ook door het kanaal van Longpendu. (Lombard 14). Bijzonderheden over zijn geschriften naast de Franse courant vindt men bij Haag.