De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 3. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven A-M

Le Cène (Michel Charles) 1683/84-1743, Waals

Leven

Geb. Honfleur 1683/84, op Latijnse School 1694-1695, lid Waalse Gem. 30-9-1699, attestatie naar Londen 26-12-1706, opnieuw lid met attestatie van Londen 27-2-1718, st. 29-4-, begr. Walenkerk 4-5-1743 (3de kl.), zoon van Charles le Cène, predikant en geleerde, en Esther Pallier, ondertr. kerk 10-5-1716 Françoise Roger, ged. Walenkerk 4-12-1694, begr. Walenkerk 26-8-1723 (3de kl.), dochter van Estienne Roger (zie aldaar).

12-5-1716 huw. voorw. voor not. de Wilde, met kwitantie van le Cène van 26-5-1716 voor de ontvangst van f 20000. - aan boeken, f 2000. - aan juwelen, en linnengoed etc. (N.A. 6459, 75).

12-12-1722 test. voor not. de Marolles (N.A. 8005 brandschade).

9-4-1743 test. voor not. Phaff (N.A. 10225, 236).

29-8-1743 inv. nalatenschap voor not. Phaff (N.A. 10226, 539).

1746 collaterale successie, f 860. - voor tuin en huis aan het Hoedemakerspad buiten de Utrechtse Poort, verkocht 27-4-1744.

Adressen

1716 Singel over de Bergstraat of bij de Jan Rodenpoortstoren (woont in bij zijn schoonvader),

[p. 199]

8-4-1718 in de Nes (Gaz.), 15-6- en 22-7-1723 Singel over de Driekoningenstraat (A.C.), 11-10-1723 Singel over de Bergstraat (N.A. 6518, 220), 6-11-1725 Boommarkt, 20-2-1741 (begr. Walenkerk van zoon Estienne le Cène) en 1743 Boommarkt bij de Rozemarijnsteeg (kohier 1742 wijk 26, 3624 huur f 650.-).

Boekhandel

30-7- en 12-11-1715 en 23-1-1716 libraire te Londen (adv. Haarlemse Courant).

26-5-1716-20-6-1720 heeft hij een boekverkoperscompagnie, waarbuiten de muziek valt, tezamen met zijn schoonvader Estienne Roger (zie aldaar).

18-2-1717 behuwd poorter als boekverkoper, 31-5-1717 gildelid (betaalt f 6. - extra, daar hij niet als leerling was geregistreerd), betaalt jaarzang tot en met 1735, scheidt dan uit, maar hervat de betaling in 1738.

1722 ondertekende hij het rekwest over Franse boeken (KS 931).

21-5-1723 sloot hij een contract met de erfgenaam van zijn schoonzuster Jeanne Roger, waarna hij de vroegere zaken van zijn schoonvader, ook in de muziek, voortzette (zie Jeanne Roger).

15-6-1723 ‘Michel-Charles le Cene, libraire à Amsterdam, sur le Cingle, vis-à-vis le Drie Koningstraat donne avis au public, et particulierement aux amateurs de musique, qu'il continue le commerce de feu Sr. Etienne Roger, son beau-pere, qui avoit été interrompu depuis son décès.’ (Gaz.).

22-7-1723 ‘Michiel Roger le Cene, boekverkoper op de Cingel over de Drie Koningstraet, geeft kennis aan alle liefhebbers van muzyk, dat bij hem is te bekomen.... Een catalogus van alle de muzykboeken gedrukt door Estienne Roger zijn schoonvader zalr., en dat dezelve negotie gecontinueert word.’ (A.C.).

16-11-1724 insinuatie door not. Wetstein namens Johannes van Duren, boekverkoper in den Haag, aan le Cène over rekeningen ten laste van hem en van de boedel van Roger, waarop hij antwoordt: ‘Als de insinuant de f 75. - der verkoping voldoet, zal ik afrekenen.’ (N.A. 8302, 153).

31-10-1733 de aangekondigde veiling van ongebonden boeken van le Cène zal niet op 16, maar op 3-11-1733 worden gehouden. (A.C.).

3-11-1733 ‘Michel Charles le Cene boekverkoper tot Amsterdam, adverteert de boekverkopers, dat de voorn. desselfs ongebondene boeken, bestaende in eyge gedrukte sorteeringen, als andere sortimenten, op heeden onder hen zal verkopen; de catal. is bij de voorn. te bekoomen.’ (A.C.).

20-24-2-1742 veiling van ongebonden boeken (G.A. 117).

1742 getaxeerd op een inkomen van f 1500.-.

8-29-8-1743 uit de inventaris van de nalatenschap blijkt, dat Salomon Schouten de boeken op f 5712.16. - en Gerard Fredrik Witvogel en Pietro Locatelli de muziekboeken, papieren en instrumenten op f 10193. - hebben getaxeerd. Gebonden boeken in folio (Latijn en Frans, enkele Holl. en Engels) f 421.16. -, in 4^o (voorn. Frans) f 195.9. -, in 8^o (voorn. Frans) f 220.1. -, in 12^o (Frans en wat Latijn) f 52. -; ongebonden boeken tezamen f 2210.16. - (waaronder nog maar 1 met recht van copie, namelijk Principes du dessein par Lairesse fol., 450 ongeplaatdrukt, getaxeerd op f 140. -); prenten, waarvan enkele met koperplaten f 18.6. -; muziekdrukpapier en drukpapier f 356.8. -; muziekinstrumenten tezamen 25 nummers f 257.14. - (veelal met opsomming van vervaardigers en jaar, o.a. Cremone viool van Amatis 1642, een clavecimbaal van Heronimus Albrech Harch sijnde een staartstuck met 3 registers); gebonden muziekboeken f 86. -, geschreven muziek f 123. -, gegraveerde muziekboeken in het koper (met opgaaf gewicht) f 10768.4. - (o.a. ook hierbij een koper lijnplaat om gelinieerd papier te drukken, 9 tytelplaatjes tot muziekboeken te kunnen dienen, een partij muzieknoten, 159 stempels, 197 matrijzen, welke laatste drie afkomstig

[p. 200]

zijn van Mortier, 75 stempels en 72 matrijzen, welke afkomstig zijn van Roger; musique vocale f 23.8. -. In het pakhuis op de Pijpenmarkt ongebonden boeken f 2238. - en musique vocale f 433.2. -. François Hendrik Scheurleer in den Haag is volgens missive van 12-8-1743 nog het geld voor 3 bijbels Nouvelle version van 1741 schuldig. Effecten bestaan in een tuin op het Hoedenmakerspad. De inboedel aldaar en op de Boommarkt wordt getaxeerd op f 3836.8.8. Debiteuren van de boedel zijn Gerard Block met obl. van 30-1-1743 f 4133. -, idem per resto van een dito van 20-12-1742 f 1036.18. -, Pierre Mortier dito van 5-9-1742 f 1546.17.8, François Changuion dito van 14-7-1742 f 925. -, François l'Honoré et fils per resto van dito van 11-1-1743 f 1025. -. 8, Pierre Gosse dito van 7-6-1742 f 1795.3.14, Anthony van Dalen dito van 9-6-1742 f 1200. -, Pieter de Hondt per resto van dito van 6-4-1742 f 724.5.15, Antoine Chareau voor zich en zijn compagnie ten name van Chareau en Du Villard voor 3 dito van 10-11-1742 f 10350. -, Johannes van Duren dito van 3-8-1742 f 1243.10. -, Johan Menting dito van 1-8-1742 f 996.6. -, ... Esslinge dito onder borgtocht van Johan Menting f 996.6. -, Arkstee en Merkus per resto van een handschrift van 19-2-1742 (van f 593.8. -) f 143.8. -, Etienne Neaulme dito van 28-7-1742 f 155. -. (Alle welke obligaties zijn gesteld te betalen in 8 termijnen van 6 maanden tot 6 maanden volgens boekverkopersconditiën), Louis Renard voor gekochte boeken op de verkoping van 20-2-1742 f 3655. - (waarvan tot nog toe geen obligatie is gepasseerd, doch mede volstaan kan te betalen volgens de voorgaande conditien in 4 jaren te weten alle zes maanden 1/8). Voor uitstaande boekschulden wordt verwezen naar de boeken van de overledene, deze kunnen tot nog toe onmogelijk worden gespecificeerd en dus alhier pro memorie (Aangezien de boedel onder beneficie van inventaris was aanvaard, vindt men R.A. 2049, 114 een opgaaf van de voornaamste crediteuren: behalve enkele familieleden voornamelijk boekverkopers).

Bij die crediteuren was o.a. Antoine Chareau (zie hiervoor ook A. Dunning en A. Koole ‘Pietro Antonio Locatelli. Nieuwe Bijdragen tot de kennis van zijn leven en werken’ in het Tijdschrift van de Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis 1964). Toen le Cène op 9-4-1743 zijn testament maakte, woonde Chareau bij hem aan huis, werd tot executeur benoemd en kreeg f 1500. - gelegateerd. Over hem kon ik niet anders vinden dan dat hij 23-6-1739 lid van de Waalse Gem. per examen werd en zich vóór 10-11-1742 in een boekverkoperscompagnie met Emanuel Du Villard verbond, ten name van Chareau en Du Villard, zoals blijkt uit de obligaties aan le Cène, op die datum verleden voor not. T.D. de Marolles. Du Villard verliet op 28-8-1742 de stad en de compagnie kwam in ongerede (zie hieronder 10-3-1746), zodat de compagnie van Chareau en Du Villard op 8-12-1747 bij de Desolate Boedelskamer kwam. Uit de inventaris van 27-4-1748 blijkt, dat de winkel in de St. Luciënsteeg lag. Slechts enkele meubelen waren hier aanwezig. Antoine Chareau verliet ongetwijfeld ook de stad en ik kan niet zeggen, wie zich verder met de afwikkeling van de nalatenschap van le Cène bezig hield, daar ik geen verdere acten in het protocol van not. Phaff aantrof.

8-8-1743 fiat van schepenen op een rekwest van de executeuren om de muziekboeken etc. uit de hand te mogen verkopen (daar ze door hun grote hoeveelheid bij openbare verkoping hun waarde niet zullen opbrengen), mits niet onder de taxatie (R.A. 902, 150). Op 5-9-1743 verklaring voor not. de Marolles van executeuren en gemachtigden van de erfgenamen, dat ze aan Emanuel Jean la Coste, woonachtig te Londen, thans hier, alle gedrukte muziek, koperen platen, stempels, matrijzen, letters en andere gereedschappen van de muziekwinkel, conform aan de aangehechte catalogus (niet bewaard) hebben verkocht voor f 14000. -, te betalen bij levering op 16 sept. Zij hebben zich verplicht hem opgave te doen van alle correspondenten, die de overledene voor de muziek had. Voor de muziek onder die correspondenten zal hij 1/6 van de prijs op de gedrukte catalogus betalen. Alles wat van 2 sept. af tot de levering zal worden verkocht zal al voor rekening

[p. 201]

van de koper geschieden. Op 27-9-1743 werden voor not. de Marolles van beide kanten kwitanties gegeven. De muziek onder de correspondenten zou binnen twee maanden opgeleverd worden. (N.A. 11242, 13 en 11288, 56). Op 30-9-1743 was Emanuel Jean la Coste bij compositie gildelid geworden voor f 45. -, na op 4-9-1743 al het poorterrecht te hebben gekocht, als boekverkoper en geboortig van Versailles. Op 29-11-1743 zenden executeurs bij wijze van insinuatie door not. Phaff aan la Coste 3 rekeningen van muziekboeken onder Nicolaas Selhoff in den Haag, Cornelis Haak te Leiden en Godefridus Muller te Utrecht, zijnde deze correspondenten en schuldig resp. f 696.19. -, f 1987.9. - en f 576.16. -, en verklaren verdere rekeningen zo spoedig mogelijk te zullen zenden, waartegen la Coste protesteert, daar hij reeds op 27-11-1743 alles had moeten hebben. Op 10-1-1744 sloten executeuren en La Coste voor not. Phaff een overeenkomst. Daar de executeuren ondanks al hun moeite geen verdere rekeningen van correspondenten hadden kunnen bemachtigen en daar la Coste ondanks de door hem gegeven decharge dagelijks deffecten in het geleverde aantrof, werd ter vermijding van processen een nieuwe overeenkomst opgemaakt: La Coste zou ter vergoeding van de deffecten uit de drie overgeleverde rekeningen voor f 1500. - mogen uitzoeken en dat voor f 250. - krijgen. Op 10-1-1744 gaven executeuren procuratie aan la Coste en aan André France te Parijs om van de wed. J. Boivin te Parijs alle muziekboeken en het provenu van verkochte boeken, haar geleverd door le Cène, te vorderen (N.A. 10227, 723 en 10228, 20 en 21).

30-9-2-10-1743 veiling van de gebonden boeken van de overledene (G.A. 118).

29-3-1745 proc. voor not. Phaff van executeuren op Ernst Christian Petzoldt, licentiaat te Leipzig, om op te treden tegen Gaspard Fritsch, boekhandelaar aldaar (N.A. 10231, 216).

10-3-1746 proc. voor idem van executeuren op Pierre Gosse Junior en Comp., boekverkopers in den Haag, tot invordering van hun pretensies op de volgende boekverkopers: Abraham van den Hoecke te Göttingen f 1359.4. -, Gotlob Christiaan Hilscker te Dresden f 340.4. -, de erven Gaspard Fritsch te Leipzig f 1954.9.8, Adam Sellius te Halle f 4960.7.8, J. Menting en J.G. Esselinger in Comp. te Frankfort am Main f 1933.12. - en Emanuel Du Villard voor de betaling van 6 term. in 3 obl. van 10-11-1742 (zie boven), d.w.z. f 3881.5. - met interest. (N.A. 10235, 154).

3-4-11-1746 veiling van ongebonden boeken van de overledene met een appendix van de wed. Smit-Roman (G.A. 121).

Uitgeverij

Van 1718 tot 1741 verschenen een aantal uitgaven in het Frans met de naam van Michel Charles le Cène. Over de muziekuitgaven spreek ik niet, daar daarover uitvoerige gegevens zijn te vinden in de literatuur, die ik vermeld bij Estienne Roger. Ook in de jaren, dat le Cène nog met zijn schoonvader in compagnie handelde bracht hij uitgaven, die op zijn naam stonden en adverteerde die, zoals de hier volgende:

8-4-1718 ‘Michel Charles le Cène, libraire dans le Nes à Amsterdam a imprimé et vend Les apparences trompeuses de feu Mr. Boursault.’ (Gaz.).

18-7-1720 ‘Michel Charles le Cène, boekverkoper t'Amsterdam heeft gedrukt en verkoopt Le Theatre Italien de Gherardi 6 deelen, nieuwe druk, vermeerdert, en netter als eenige der voorgaende: Hij heeft mede onder de pers l'Histoire de Mad. Henriette d'Angleterre, door dame Marie de la Vergne, 8. autheur de La Princesse de Cleves, die in 't kort zal uytgegeven werden.’ (A.C.). Van Le Theatre Italien 6 vol. 12^o Amsterdam 1723 vindt men op de inventaris van 1743 225 exemplaren getaxeerd op f 450. -, van de Parijse uitgaaf 6 vol. 8^o fig. 186 exemplaren getaxeerd op f 372.-.

8-9-1731 een verzoek van Michel Charles le Cène om privilege op muziek, die zijn voorgangers

[p. 202]

en hij sedert 40 jaren op koperen platen hebben gedrukt, met een opsomming van alle auteurs, wordt aan overlieden gegeven, die daarop gunstig advies uitbrengen (G.A. 81, 41).

1741 gaf le Cène een werk van zijn vader uit, La Sainte Bible... Nouvelle version Françoise de la bible par Mr. Charles le Cène. A Amsterdam, Chez Michel Charles le Cene 1741. Voorin vindt men een ‘Avertissement de l'editeur’, met levensbijzonderheden omtrent zijn vader en omtrent deze vertaling, waarvan een eerste ontwerp in 1696 bij van der Slaart in Rotterdam was verschenen. Op de veiling van Johannes van Duren van 11-12-1741 in den Haag bracht le Cène 950 exemplaren, blijkbaar met het recht van copie, in veiling. Op 15-6-1742 sloten de kopers, een aantal Haagse boekverkopers, hierover onderling een overeenkomst voor not. Trouillé in den Haag. Op 7-6-1742 had Pieter de Hondt, één van hen, voor not. Trouillé een obligatie van f 5520. - voor de betaling van 850 van die exemplaren verleden. (KS 1393-1396). Op 27-10-1742 droeg le Cène deze obligatie over aan de papierkopers Fredrik en Gerard Stegman, blijkbaar als betaling voor het geleverde papier (N.A. 11281, 63 not. Phaff). Hijzelf had blijkens de inventaris van 1743 bij zijn dood nog ongebonden liggen 120 groot en 56 klein papier, die beide op f 4. - per stuk werden getaxeerd. Volgens het Haagse contract van 1742 werden de in 1741 geveilde exemplaren verkocht groot papier f 25. -, klein papier f 17. -, met een rabat van 20% voor boekverkopers en een rabat van 30% voor le Cène zelf, die bovendien ook groot papier voor f 17. - zou mogen afnemen. Reeds in 1742 veroordeelde de Waalse synode de vertaling en op 16-6-1747 en 22-7-1747 werd het werk door de Staten van Overijsel en Groningen verboden (Knuttel V. 59).

Bijzonderheden

Welke jaren precies le Cène in zijn jeugd in Amsterdam doorbracht kan ik niet zeggen, daar zijn ouders geen lidmaten van de Waalse Gem. werden. Op 11-5-1692 werd een kind Waals gedoopt en 11-2-1695 gaven overlieden gunstig advies op het verzoek van Esther Pallier, de bibliotheek van haar man, die al naar Engeland was vertrokken en die ze ging volgen, te mogen verkopen (G.A. 80, 42).

11-10-1723 borgtocht van le Cène voor not. De Wilde voor Arnold Du Sarrat, die een arrest bij een spiegelkoper heeft laten doen (N.A. 6518, 220).