De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 3. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en de uitgaven A-M

La Feuille (Daniel de) ....-1709, Waals

Leven

Geb. Sedan, begr. Walenkerk 1-7-1709 (4de kl.), tr. Sedan 8-11-1665 Charlotte Marler, begr. Walenkerk 18-7-1708 (4de kl.), dochter van Jaques Marler, timmerman.

3-5-1708 test. voor not. de Wilde (N.A. 6457, 27).

24-6-1709 acte van voogdij voor idem (N.A. 6489, 265).

Adressen

1690 tegenover het Keulse postkantoor (A.C.), 1695 bij de Beurs (A.C.) etc. tot 1709 over de Beurssluis het tweede huis van de Hermietensteeg (waarschijnlijk alles hetzelfde).

Boekhandel, kunstkoperij, horlogemakerij en graveerderij

7-4-1683 poorter als goudsmid met vrijbrief. 1684 mr. horlogeur (dénombrement).

19-3-1691 gildelid als etser en kunstverkoper, betaalt jaarzang tot en met 1711 (sedert 1709 verm. door zijn zoon Paul, die in 1712 zelf lid werd en daarna op eigen naam betaalde).

16-3-1694 gedaagd door de schout wegens verkoop van paskwillen, 29-3-1694 veroordeeld tot een boete van f 500. -; 15-3-1695 gedaagd door de schout wegens verkoop van onbehoorlijke libellen en nouvelles; 3-9-1697 zie Henry Desbordes; 1-9-1705 gedaagd door de schout wegens verkoop van eerrovende prenten, 19-10-1705 wordt hem de eed opgelegd, dat hij deze prenten direct noch indirect heeft verkocht, bij weigering boete van f 1000. - (Schoutsrol).

[p. 190]

Uitgeverij

Van 1690 tot 1707 verschenen een groot aantal uitgaven met de naam van Daniel de la Feuille, bijna alle in het Frans, een enkele ook in het Holl., terwijl voor speciale prentuitgaven dikwijls nog meer talen werden gebruikt. Bij Thieme-Becker en in een artikel van D.O. Obreen, Notice sur Daniel de Lafeuille, graveur, orfèvre, horloger et libraire à Amsterdam (Bulletin de la Comm. de l'Hist. des Eglises Wallonnes, 2e série I, 1896, 42-57) vindt men niet geheel volledige lijsten van die uitgaven. Aan de hand van advertenties zal ik - uiteraard met terzijdelating van de prenten - die uitgaven hier nog in het kort noemen, daar ik in deel II 267 vele ervan vermeldde met prijs, waarvoor ze verkocht werden. Ik vlei mij niet volledig te zullen zijn en evenmin geen fouten te zullen maken. De materie is namelijk bijzonder verwarrend, daar de la Feuille telkens weer zijn vroeger uitgaven vermeerderde en opnieuw in het licht gaf. Ik zal echter stellig hiermee belangstellenden iets verder kunnen helpen. De prenten waren soms van de la Feuille zelf, soms van anderen.

4-4-1690 ‘Tot Amsterdam word uytgegeeven een werk, geintituleert, een nieuw en dienstig boek voor alle konstenaers, en voornamentlijk voor de gout-smeden, horologie-makers, schilders, borduurders, etc. Behelsende vier ABC gebloemde cijfers met verscheyde devysen, sin-spreukjes, en minne-strikken; mits ook een tafel om alle de doorvlochten naemen en toenaemen aen te wijsen: alles naukeurig bij een gebracht, afgeteekent en gegraveert door Daniel de la Feuille, horologie-maker tegenover het Keuls Postkantoor, alwaer deselve voor 30 stuyvers het stuk te bekomen zijn.’ (A.C.). (Obreen 7, die echter 1691 als jaartal noemt, wat heel goed mogelijk is, gezien de mededeling in de volgende uitgaaf; Landwehr 127, die 1693 als jaartal noemt).

1691 Devises et emblemes (Obreen 2; deze uitgaaf doet mededeling over zijn andere uitgaven; Landwehr 170).

1692 Le maitre d'armes ou l'exercice de l'épée seule dans sa perfection. Dédié à monseigneur le duc de Bourgogne, Par le sieur de Liancour. A Paris, avec privilege du Roi. Et se vendent a Amsterdam, Chez Daniel de la Feuille, prés de la Bourse. 1692. (met mededeling, dat hij dit heeft nagedrukt van de Parijse uitgaaf wegens de oorlog, die het moeilijk maakt Franse drukken te krijgen, en verder mededelingen over de voortzetting van de Devises et emblemes en het Livre des chiffres, het weldra verschijnen van L'Art du blason en het verschijnen van het volgende werk:).

1692 Plusieurs pièces et ornemens d'arquebuserie. Verscheide stucken en ciraden van roermakersgereedschap... door D. de la Feuille t Amsterdam, bij G. de la Feuille 1692 (Obreen 9 en Thieme-Becker, zie ook Bijzonderheden).

17-11-1693 verscheen de eerste van de Lettres sur l'état présent de l'Europe, een uitgaaf, die tot in de volgende eeuw werd voortgezet, toen o.a. ook in 1701 een aantal brieven over een tijdperk gebundeld werden uitgegeven (Knuttel 13902, 13982, 14019, 14211, 14275 en 14538 en van Alphen 523. Het is mogelijk, dat een of meer van de losse uitgaven, die ik verderop noem, in feite tot deze serie hoorden).

28-11-1693 ‘Daniel de la Feuille a Amsterdam a imprimé in octavo cinque partie des Fables choisie de la Fontaine. Et travaille actuellement a la sixieme quille donneras dans pour de jour au publique.’ (A.C.). Naast deze uitgaaf (Landwehr F. 189 en 190), die dus blijkbaar in gedeelten in 1693 en 1694 het licht zag, verschenen ook in gedeelten in 1694 en 1695 Nouvelles fables choisies, et mis en vers par les plus celebres auteurs François de ce temps. A Amsterdam, Chez Daniel de la Feuille, et à la Haye, Chez Meindert Uitwerf, marchand libraires. (Landwehr F. 151 en 152).

28-5-1695 ‘Tot Amsterdam bij Daniel la Feuille bij de Beurs is gedrukt en werd uytgegeven L'Art du blason avec un traité des pavillions que chaque nations porte en mer. Et plus de 700 Devises d'amour, politique et militaire. Expliquées en 7 langues.’ (A.C., het eerste werk ook in

[p. 191]

een uitvoeriger adv. in het Holl. op 5-5-1695). Dit werk, dat verschillende onderdelen bevatte, die ook apart voorkomen, droeg de volgende titel: Methode nouvelle pour apprendre l'art du blason, ou la science des nobles par dialogues avec un discours sur les devises, supports, cimiers, lambrequins, & tombeaux. Enrichis des pavillons & des enseignes que chaque nation porte en mer, & des figures necessaires pour leurs explications, en François & en Flamand. A Amsterdam Chez Daniel de la Feuille 1695. (Obreen 13; met opdràcht aan Jean van Riedt en mededeling over zijn andere uitgaven).

7-6-1695 adverteerde hij de Ruses innocentes en nogmaals L'Art du Blason en de Devises d'amour (A.C.). Dit laatste was een van de nieuwe uitgaven van het werk van 1691, het eerste, Les ruses innocentes, dans lesquelles se voit comment on prend les oiseaux passagers, & les non passagers: & de plusieurs sortes de bêtes à quatre pieds... Suivant la copie de Paris. A Amsterdam, Chez Daniel de la Fueille, prez de la Bourse. 1695. Dit bevat voorin een ‘Catalogue des livres qui se trouvent a Amsterdam, chez Daniel de la Fueille prés de la Bourse.’

20-12-1695 ‘t'Amsterdam bij Daniel de la Feuille word uytgegeven een groote almanak in plano, verbeeldende de verovering van Namen, 't inneme van Casal, de glorieuse retraite van den prins van Vaudemont en andere exploiten der laatste campagne.’ (A.C., gezien het formaat neem ik niet aan, dat dit een van de bovengenoemde Lettres is).

28-6-1696 ‘t'Amsterdam bij Daniel Le Feuille bij de Beurs is gedrukt en word uytgegeven Relation de l'horrible attentat sur la vie de sa majesté Britannique, avec de proces & les convictions des conspirateurs.’ (A.C.).

4-12-1696 ‘Tot Amsterdam bij Daniel La Feuille bij de Beurs is gedrukt en word uytgegeven, Devises & emblemes d'amour, anciennes et modernes, moralisées en vers François & expliquées en sept langues, par Mr. Parravicini, professeur des langues etrangères.’ (A.C.). De U.B.A. bezit een exemplaar van deze uitgaaf Devises et emblemes d'amour, ancienes et modernes moraliseez en vers François, & expliquées, en sept langues par Mr. Parravicini, professeur des langues etrangères. A Amsterdam. Chez Daniel de la Feuille. De titelplaat is getekend door F. d. Kaarsgiter, gegraveerd door G. v. Gouwen. Binnenin heeft het boek nog eens een titel, die enigszins afwijkt van de bovengenoemde, wat aanleiding geeft tot vergissingen: ‘Devises & emblemes d'amour, anciens et modernes moralisez et expliquez en sept sortes de langues. Par Mr. Pallavicini, professeur des langues etrangeres. A Amsterdam, chez Daniel de la Feuille, 1696.’ Achterin vindt men een: ‘Avertissement. Le livre que j'imprimay il y a quelques années, contenant plus de 700 devises et emblemes d'amour, de politique et de guerre, expliquées en sept langues, ayant été fort bien receu du public, il y a lieu, d'esperer que celuy-cy n'aura pas un sort différent, puisque ce livre est aussi en sept langues, & que toutes les dévises en sont moralisées en vers. J'ay aussi donné au public l'Exercice de l'Epée dans sa perfection, avec figures, 4. Les fables du feu Sr. de la Fontaine de l'Academie Françoise et d'autres, avec figures, 8 vol. 8. Un livre de chiffres de 100 planches, contenant toute sorte de noms & de surnoms entrelassez, 4. L'Art du blazon, ou la sçience des nobles par dialogues, avec un traité des pavillons que porte chaque nation, avec figures, 4. L'Etat present de l'Europe divisé par lettres avec figures, 4. Les ruses innocentes de la chasse & de la pesche, avec figures. Relation de l'horrible attentat sur la vie du roy de la Grand'Bretagne. L'Almanach royal contenant les actions les plus memorables de S.M.B., dressé par le P. Vincent Cormelly cosmographe de la Sérénissime Republique, de Vénize. L'on trouve chez moy toutes sortes de livres d'histoire, de voyages, de galanterie, de dialogues, & autres livres du temps.’ (zie ook Landwehr 173).

1700 Essay d'un dictionnaire contenant la connaissance du monde, des sciences universelles, et particulierement celle des medailles, des passions, des moeurs, des vertus et des vices, &c. Representé par des figures hyerogliphiques, expliquées en prose et en vers. A Amsterdam, Chez Daniel de

[p. 192]

la Feuille, près de la Bourse. 1700. (U.B.A.). Met een opdracht aan Maria Jacoba van Riedt door de la Feuille. Van dit werk verschenen ook gedeelten, o.a. een over koningin Maria II van Engeland (E.). Van dit werk verschenen ook exemplaren met adres Wesel, J. van Wesel (Obreen 15 en E.). 1701 Les Dernieres revolutions de l'Europe (Knuttel 14538). Dit zijn de 68ste-79ste brief van de Lettres sur l'état présent de l'Europe.

1701 Les avantures de la madona et de François d'Assise... Par Mr. Renoult. A Amsterdam, Ches Daniel de la Feuille, pres de la Bourse. 1701. Achterin een opgaaf van ‘Livres que j'ay imprimé ou ceux donc j'ay nombre.’ (Ik noem hier o.a. uit Chaine d'or pour enlever les ames de la terre au ciel, en de Atlas portatif... 1701).

1701 Le Guide d'Amsterdam. A Amsterdam, Chez Daniel de la Feuille, prés de la Bourse. 1701. (Obreen 16, Nijhoff 114-115).

1701 of 1702 Atlas portatif ou le theatre de la guerre en Europe. Contenant les cartes geogr. et le plan des villes et forteresses les plus exposées aux révolutions presentes. in 4^o obl. 102 pl. 14 p. tekst. Amsterdam D. de la Feuille (E., zie voor uitvoeriger beschrijving de cat. in Renoult en in de Guide d'Amsterdam van 1709).

19-8-1706 ‘D. de la Feuille tot Amsterdam heeft in 't ligt gegeven de Oorlogstabletten, of uytgesogte kaerten voor de gemakkelijkheyd der officieren en reysigers, behelsende alle de generale kaerten van de wereld, met de bysondere der plaetsen daer den oorlog in Europa gevoerd werd en met de plans der forten die meest aen dese tegenwoordige revolutien onderworpen zijn, en door een korte manier om gemakkelijk de geographie te leeren, en begrijp van de wereldkloot te hebben.’ (A.C., idem 16-8-1707 in iets andere bewoordingen en met de toevoeging: ‘Men heeft hier nog bijgevoegd de kaert van Provence met 15 plans van desselfs fortressen, in het Frans, Engels en Duyts.’).

1707 Tarif general des provinces unies pour les droits d'entrée & de sortie... A Amsterdam, Chez D. de la Feuille, proche de la Bourse. 1707. (Overgenomen uit de Guide van 1701 met de paginering, die daar echter iets anders verloopt dan hier, en opnieuw gezet).

1707 J.A. Dubourdieu, L'Orgueil de Nebucadnetzar. (E., zie voor deze preek ook Haag).

Zonder jaartal meldt Obreen (5 en 6) nog twee werkjes met voorbeelden voor goudsmeden met resp. 4 en met 9 platen.

Bijzonderheden

De zoons Jaques en Paul volgen; voor de dochter Germaine zie men onder Louis Renard en voor de dochter Jeanne onder haar broer Paul. De zoon Henry, die tezamen met zijn zuster Germaine op 3-2-1689 lid van de Waalse Gem. per examen werd en 12-7-1693 attestatie naar Londen kreeg, vestigde zich als boekverkoper te Rotterdam. In 1703 gaf hij Le Theatre de la guerre dans les Sevennes daar uit (Ledeboer, zie echter Proceedings of the Huguenot Society XX (1961) 384, waar het als uitgaaf van Cornelis Danckerts wordt genoemd). In 1704 werd in de eerste maanden de Gazette door hem in Rotterdam verkocht. Op 5-1-1705 adverteerde hij de verkoop van de Atlas portatif (Gaz., en wel Journal historique). Op 25-1-1716 werd Daniel, zoon van Henri de la Feuille, recht over de Beurssluis, in de Walenkerk begraven. Het middel op het begraven werd voldaan door Claude de la Feuille.

Over deze Claude de la Feuille geeft Obreen veel bijzonderheden en hij meent, dat hij als G(laude). de la Feuille de uitgever van een van de werken van Daniel was (zie Uitgeverij 1692). Deze Claude was echter kleermaker (N.A. 6524, 350 14-8-1726), zodat de veronderstelling mij weinig aannemelijk lijkt. Eerder zou ik nog geneigd zijn te denken aan de dochter van Daniel, Germaine.

13-5-1704 overeenkomst voor not. de Wilde tussen Daniel de la Feuille en zijn schoonzoon,

[p. 193]

Louis Renard, dat het gebruik van de ‘beaume de reunion’, gegeven aan Germaine de la Feuille, de vrouw van Renard, bij Renard en zijn kinderen moet blijven. Renard staat aan de la Feuille het recht af deze gedurende zijn leven te maken en te verkopen, waarvoor hij van de la Feuille 30 st. per verkochte fles zal krijgen. De la Feuille staat aan Renard het recht af, het water voor het graveel of ‘tincture de Tartre’ te verkopen, waarvoor Renard aan de la Feuille 30 st. per verkochte fles zal geven. Na de dood van de la Feuille zal Renard het recht van de beaume krijgen, een ander kind (nog te bepalen wie) het recht van de tinctuur. De recepten worden gedeponeerd bij de notaris, die deze aan de gerechtigde erfgenamen zal geven. (N.A. 6479, 139).

23-3-1706 ‘Tot Amsterdam bij de la Feuille is te bekomen de balsem van Reunie, dewelke in de grond geneest alle soorten van breuken, de kindren in 8 weken en de bejaerde personen in wat meer tijd; de bouteille word verkogt tot 8 gl., of men accordeert tot de geheele genesing toe of geen geld; men geeft een pleyster die s'avonds maer met 10 of 12 dropjes vogt gemaekt word.’ (A.C., zie ook 13-1-1707 bij KS 225).