Walden in droom en daad

Walden-dagboek en notulen van Frederik van Eeden e.a. 1898-1903

[Hs. F] Vergadering van 6 Januari 1903.

Aanwezig: De Koe, Vogel, Koorn, Keulen, Aaltje, Marie de Haer, Jo Tr., Aafjes, Van Eeden, Tromp.

1. Verslagen. De Haer zal de volgende week verslag uitbrengen, De Haan is afwezig, De Koe zal eveneens later verslag uitbrengen, ook Koorn, die eerst nog eens wil onderzoeken of de veehouderij rendeert of niet.

2. Brood leveren voor Amsterdam. Tromp vraagt hoe 't nu hiermee staat. De winkel heeft voorgesteld het wittebrood uit Amsterdam te betrekken en ons op 17 ½% korting te brengen wanneer de omzet ƒ 85 bedraagt. Wij hebben dit aangenomen. Nu echter leveren de bakkers toch het wittebrood, maar versch, waardoor zij in nachtarbeid vervallen. Doen wij hierdoor niet eene te groote concessie aan de verbruikers, waarmee wij zelf zeer weinig materieel voordeel behalen, de winst op het wittebrood is toch gering. Besteedden de bakkers daarentegen allen tijd aan de bruinbroodbakkerij, dan zou z.i. door gunstige bepalingen voor de arbeiders te maken, waarmee een groot debiet kan worden verwacht, meer worden verdiend en de nachtrust van de bakkers onaangetast blijven.

Men is het hiermede over 't algemeen niet eens: de bakkerij moet groot worden, dus voornamelijk bestaan op den duur van het brood, wat het meest wordt gevraagd: het wittebrood. We moeten ons niet reeds nu als specialiteit in een artikeltje gaan vestigen.

3. Concurrentie met Blaricum. De Blaricumsche bakker heeft geklaagd, dat er begin van concurrentie is ontstaan, wat hem onaangenaam zou zijn: wij hebben de prijs der sportbeschuiten op 2 cent gebracht zonder zijne goedkeuring, ook leveren wij brood in Hilversum en Utrecht tegen de afspraak. Hiertegen wordt opgemerkt, wat den bakker geschreven zal worden: 1^o dat de sportbeschuiten van beide kolonies nu even duur zijn en wij onze

[p. 196]

prijs niet ter zijner wille onnoodig te hoog willen houden, 2^o dat wij - volgens onzen afspraak - alleen in Hilversum leveren indien het brood gehaald wordt, 3^o dat wij in Utrecht zijne rechten erkennen, daar hij hiermee 't eerste is voor den dag gekomen, maar op voorstel, van ons hiermee nog heeft gewacht. Indien Enzlin het wenscht willen wij hem daar voorloopig nog wel de leverantie gunnen, echter behoort in zoo'n groote plaats op den duur voor beide een debiet te zijn.

4. De Koe vraagt of een paar boeken voor tuin- en ooftbouw voor rekening der kas kunnen worden aangeschaft. Goedgevonden.

5. Communistisch Verband. Tromp meent dat het thans ingestelde communistische verband niet met de wenschen van allen overeenkomt. Er zijn moeielijkheden gerezen over de kwaliteit der uitgegeven waren, waaraan moeielijk anders is tegemoet te komen dan dat ieder ze zelf bestelt. Er wordt overeengekomen, dat het elkeen vrij zal staan òf op de thans gebruikelijke manier zijne waren naar behoeften te blijven betrekken of eene vaste som per week uitgekeerd te krijgen en dan zelf daarvan te koopen wat hem goeddunkt. Wie dat wenscht, moet dan zelf maar een voorstel doen over die wekelijksche som, wat hem billijk voorkomt.*

* In de marge voor punt 5 een accolade, waarbij een toevoeging van later datum: ‘Zie volgende vergadering.’ Bedoeld wordt punt 1 van het verslag van 15-1-1903.

korting: Die korting zou dan de bruinbroodlevering betreffen. Walden gaf aanvankelijk meer korting op het geleverde brood (20%), maar als compensatie voor de verminderde levering, was Amsterdam van plan deze terug te brengen op 17½%. De Pionier berichtte in maart 1903 dat de korting was teruggelopen tot 15%, zodat de bakkerij er toen ook aan verdienen kon.

Men is het hiermede over 't algemeen niet eens: Tromp was voorstander van de specifieke bruinbroodbakkerij - zonder nachtarbeid -, maar hij kreeg weinig bijstand. In zijn lezing ‘Van Eeden en Walden’ (1936) stelde hij echter de bakkers voor als de enigen die aangedrongen hadden op nachtwerk, ‘tegen den zin der andere deelgenooten op Walden’. En hij voegde eraan toe: ‘Dit is mij altijd bijgebleven als een voorbeeld van de betrekkelijke waarde van staatsbemoeiing met den arbeid. Het is niet anders dan en pis-aller, die niet de geordendheid doch de òngeordendheid der maatschappij demonstreert. In een goed geordende maatschappij zal het bedrijfsleven zelf zijn eigen arbeidswetten opstellen, rekening houdend met de eischen van het bedrijf en natuurlijk die ook met de

[p. 197]

wenschen van de werkers in het bedrijf. Hebben de laatsten het gevoel in eigen bedrijf te werken, dan zullen ten deze geen moeilijkheden ontstaan.’

Concurrentie met Blaricum: In De Pionier van 21 maart publiceerde Van Eeden een artikel over deze problematiek, ‘Concurrentie of wedijver’, waarin hij naast alle nadelen van concurrentie, ook één voordeel noemt: het aanleiding geven tot inspanning. Slechts een uitzondering werkt goed zònder tucht of dwang. Noodzaak en een goede leiding van uitstekende voormannen brachten z.i. de overigen pas tot behoorlijke prestaties.

Van Eeden was voorts van mening, dat twee bedrijfsgroepen binnen de vereniging G.G.B., die kameraadschappelijk wilden samenwerken, óók mochten wedijveren. Die wedijver kon niettemin met kameraadschap, eerlijkheid en onderling overleg gepaard gaan!

Hij kwam nogmaals op deze kwestie terug in het volgende nummer van De Pionier. In ‘Concurrentie of wedijver. Onze bakkerijen’ ontkende hij ten stelligste dat er een meedogenloze concurrentiestrijd tussen Blaricum en Walden gevoerd werd. Van het begin af aan was onderling overleg gepleegd, o.a. met betrekking tot het afzetgebied, zodat men elkaar nauwelijks schade kon berokkenen.

Behoorde er tussen de kolonies onderling geen sprake te zijn van concurrentie, in de slechte zin van het woord, tussen hen en de omringende maatschappij mocht, nee moest deze wel plaatsvinden, wilden zij zich kunnen handhaven. De kolonie moest een hogere produktiviteit dan de bedrijven (industrie) in haar omgeving ontwikkelen. De erkenning van dit streven als eerste levenseis (zoals door Van Eeden gepropageerd in Gemeenschappelijk grondbezit (1903)) zou de G.G.B.-beweging voorgoed in kapitalistisch vaarwater gebracht hebben, aldus Saks in ‘De pionieren van Bussum’.

De Blaricumse bakker: Enzlin.

de prijs der sportbeschuiten: Walden vroeg aanvankelijk 2 cent (januari 1902), daarna 2½ cent (advertentie in De Pionier in juli) per beschuit. Uit een advertentie, geplaatst achterop het begin 1902 uitgekomen manifest van de vereniging G.G.B. (Binnenlandsche kolonisatie) blijkt dat beide kolonies toen dezelfde prijs voor de (grote) sportbeschuiten berekenden, nl. 2 cent. Vervolgens verhoogde alleen Walden haar prijs, terwijl Blaricum dit naliet en dat is waarschijnlijk de reden waarom zij tenslotte het tarief weer verlaagde.

zijn goedkeuring: Er was immers sprake van een nauwe samenwerking tussen beide bakkerijen, waarbij men trachtte elkaar zo weinig mogelijk te ‘beconcurreren’.

de afspraak: Zie 11.IX.1902: met Blaricum was overeengekomen dat Walden niet meer in Hilversum zou venten.

boeken voor tuin- en ooftbouw: Studieboeken. De Koe en Tromp, belast

[p. 198]

met deze zaken, waren immers van huis uit geen tuinders.

Communistisch Verband: Het distributiesysteem (centrale inkoop der waren en verdeling naar behoeften) bestond nog steeds. Deze keer had men bezwaren tegen de centrale inkoop.

Hoewel het merendeel der kolonisten zijn opvoeding in anti-kapitalistische sfeer voltooid achtte en zich rijp voelde voor een communiistische kolonie, bleken al gauw problemen te rijzen. Van Eeden vond dat men overhaast te werk was gegaan en stelde zichzelf, W. Bauer en Truida Everts nadrukkelijk buiten dit verband, als mensen die hun bestaan vonden in de kapitalistische wereld (artikelen in De Pionier, 19 en 27 september 1902). Onder de kolonisten was Tromp degene die zijn twijfels had (artikel in De Pionier, 20 december 1902).