Walden in droom en daad

Walden-dagboek en notulen van Frederik van Eeden e.a. 1898-1903

[p. 147]

[Hs. A] Gedurende de maanden Mei, Juni, en Juli

werden geen notulen gehouden en hadden verschillende veranderingen plaats.

Er ontstond ongenoegen met Cornelia Vliegop, zoodat deze vertrok. Ze ging eerst uit eigen beweging, doch kwam later terug. Toen werd haar door De Koe gezegd dat niemand haar aanwezigheid verlangde en toen ging ze voor goed. Dientengevolge brak ook de overeenkomst met Sterringa.

Er werden op achtereenvolgende Zaterdag avonden toespraken gehouden door Van Eeden, aandringend op inniger verstandhouding; De Koe aandringend op het weggaan van personen die geen geestverwanten zijn of niet productief zijn (blijkbaar doelend op Van Riet, De Graaf en De Haan); De Haan aandringend op milder beoordeeling en verdraagsaamheid; Van Eeden zeggend dat als er vertrek van sommigen noodig mocht zijn, dat dan 't belang van de zaak voorop moest staan. Dat dus degene moesten vertrekken, in der minne, die ook elders tevreden konden zijn of de zaak schade deden. Eindelijk een rede van De Boer, die vreest dat de communistische organisatie niet slagen zal. De Boer was bovendien lijdende aan onrust, zwaarmoedigheid en zenuwachtigheid, hetgeen ongunstig op de zaak en de anderen werkte.

Het resultaat was dat De Graaf en Van Riet besloten te vertrekken. De eerste met September, de tweede vertrok 11 Augustus naar een betrekking in Amsterdam. De Haan, meenende dat men hem, met zijn groot gezin, een schadepost vond, stelde ook poging in 't werk om een andere positie te krijgen. Op een vergadering van 9 Aug. werd hem uitdrukkelijk gezegd dat ieder het zou betreuren als hij vertrok. Doch hij was al te ver gegaan.

Ondertusschen ging de zaak finantieel aanmerkelijk vooruit. De nieuwe bakker Heller kwam in Juni, een nieuwe groote oven werd door De Haan en De Boer gebouwd en de bakkerij geheel in orde gebracht, voltooid op 9 Aug.

Een nieuwe groentekar werd gekocht en de verkoop nam toe in steeds stijgende mate.

Er bleef maar één koe, en de hit. En omstreeks 20 varkens.

Er werden een honderdtal kippen gebroeid. Het aantal bijenkorven werd uitgebreid van 20 boogkorven tot 14 kasten en 14 boogkorven.

De bruto opbrengst van groenten, vruchten, aardappelen en honing was in de week van 3-10 Aug. over de ƒ81.-.

[p. 148]

De bakkerij zal nu gaan leveren aan de Amsterdamsche coöperatie.

Lena Veen kwam helpen op 't groote huis. Van Hettinga Tromp en zijn vrouw betrok het gerestaureerde huis van Langelaar op 29 Juli. Als gasten kwam de heer Eldring, de heer Meyer en juffr. Van der Wiele, de heer Van der Baan, de dames Levie, Kiek en Justine Valeton, de heer Schoorl en Wetjen, de heer en mevrouw Boissevain-Advocaat, mej. Vos.

Op 9 Aug. had een vergadering plaats van De Koe, Van Eeden, Heller, Rypma en De Haan, waarbij de nieuwe toestand besproken werd. Voor een week had Rypma gezegd te willen vertrekken, doch De Boer had besloten te blijven en opnieuw een proef met het communisme te willen nemen. Nu werd Rypma van verschillende zijden ook verzocht te blijven. Eveneens De Haan.

Er werd nu besloten geregeld te vergaderen op Donderdag om 8 uur en dan meer formeel tot ordelijk verloop van zaken. Had iemand echter een anderen dag nu eene haastzaak te behandelen, dan kon hij elken dag eene vergadering bij elkaar roepen door op 't bord dit te schrijven*.

* De laatste zin van het verslag is toegevoegd in handschrift F.

Gedurende de maanden Mei, Juni en Juli: Uit zijn Dagboek blijkt dat Van Eeden zelf in deze periode tobde met zijn gezondheid. Hij had last van kolieken en hooikoorts. In juni was hij druk bezig met de bijen, maar klaagde wel over gebrek aan literaire inspiratie. Die kwam pas in de tweede helft van juli, toen hij op vakantie was in Noordwijk en daar de gelegenheid vond om het eerste deel van zijn artikel ‘Over woordkunst’ te schrijven (gepubliceerd in de september-aflevering 1902 van het Tweemaandelijksch Tijdschrift). Dit was het eerste van de drie artikelen onder dezelfde titel, handelend over de mislukking van de Tachtigers. Door deze artikelen zou Van Eeden zijn vriendschap met Van Deyssel verspelen.

veranderingen: In zijn Dagboek schreef Van Eeden over ‘stemmingen, vreemde invloeden’, die op Walden zouden heersen (25 mei). Hij bevroedde dat er veranderingen op til waren (4 juni) en erg gelukkig maakte hem dat niet: ‘Ik voel niet wat ik verleden jaar voelde. Er schort iets aan, ik weet niet wat’ (14 juni).

Van Eeden, aandringend op inniger verstandhouding: Blijkens het commentaar in zijn Dagboek (15 juni), vond Van Eeden zijn eigen toespraak een mislukking, maar hij voegde er aan toe dat hij toch tevreden was het gedaan te hebben: ‘Een deemoedige somberheid is bezig mij te genezen.’

[p. 149]

De Boer was bovendien lijdende aan onrust: Op 7 juli schreef Van Eeden, nogal laconiek, over hem in zijn Dagboek: ‘De Boer wordt door onrust geplaagd en wil weg. Ik ben daarin getroost. Het schijnt alsof vaak demonische invloeden in 't spel zijn. Doch juist omdat ik zoo kalm en onvervaard er onder ben, maken deze tegenwerkingen mij vreugdrijker. Laat hem maar weg gaan, hij is geniaal maar zwaarmoedig, een ongelukkig man. Ik zal ook zonder hem wel verder komen.’

Uit de Dagboeknotitie van 22 juli valt op te maken dat Van Eeden dat jaar zijn vakantie te Noordwijk zelfs tijdelijk onderbroken heeft om naar Walden te gaan. Hij verzorgde de bijen, maar had ook een gesprek met De Koe en De Boer, die onenigheid hadden, waarschijnlijk voortgekomen uit hun uiteenlopende opvattingen over kolonisatie. Maar Van Eeden vond het ‘Kinderachtig, die geschillen’ en fietste nog diezelfde avond naar Noordwijk terug.

bijenkorven: In De Pionier van 25 oktober 1902 staat een verslag van de bijenstal op Walden, die in goede staat verkeerde. Ondanks de slechte zomer was de stal bestaande uit 20 Gravenhorster boogkorven uitgebreid tot 14 Dadontkasten en 12 boogkorven, allemaal goed bevolkt en ruim van wintervoorraad voorzien.

Bijenkasten zijn veel duurder dan korven. Om het getal der bijenkasten zo klein mogelijk te houden, laat de imker de bijen niet ‘zwermen’, waardoor ze - i.t.t. de zwermende korfbijen - in de zomer veel sterker blijven.

De bakkerij zal nu gaan leveren aan de Amsterdamsche coöperatie: In 1902 stichtte G.G.B. in Amsterdam, Bussum en de Zaanstreek verbruikscoöperaties, die zouden gaan samenwerken met reeds bestaande kolonies, respectievelijk produktie-associaties.

Verbruikscoöperaties zijn consumentenorganisaties die eindprodukten verkopen. Zij exploiteren dan ook in de eerste plaats winkels: kruidenierszaken, schoenwinkels, kledingmagazijnen enz. Gewoonlijk koopt men daar niet of weinig goedkoper dan in niet-coöperatieve winkels, maar een eventuele winst wordt aan de leden uitgekeerd, voorzover men die niet gebruikt voor uitbreiding.

Toen de Amsterdamsche winkel werd opgericht, werd vnl. op advies van De Boer besloten er een brooddepot van een der koloniebakkerijen van te maken. Dit zou een steun zijn voor de winkel in het begin en later de bakkerij vooruit helpen. Toen Walden voordeliger condities stelde dan Blaricum, werd door de winkel aan haar de levering gegund. Er was echter door een misverstand geen voorafgaand overleg hierover tussen de beide kolonies geweest. Het gevolg was dat er gemopperd werd over het feit dat Walden op een kapitalistische wijze geconcurreerd had en bovendien vond men het dwaas dat brood voor Amsterdam in Bussum

[p. 150]

gebakken werd. Ook de bakkers zelf klaagden dat ze hard moesten werken zonder enig voordeel.

Heller: Hendrik Heller (geb. 1881). Afkomstig uit een Amsterdams anarchistisch milieu. Door een conflict met De Haer verdween hij in 1903 korte tijd naar Amsterdam waar hij een mislukte poging deed een produktie-associatie van bakkers op te zetten. Hij bleef tot 1907 op Walden; speelde toen een belangrijke rol in het conflict van de bakkersgroep met administrateur Emons. Hij vertrok in 1910 naar Canada.

Lena Veen: Zij zou ook in de christen-anarchistische kolonie te Blaricum geweest zijn.

de heer Eldring:?

de heer Van der Baan: Hij was een vriend van de theoloog/S.D.A.P.-er J.J. Meyer.

de dames Levie:?

Kiek en Justine Valeton: Twee van de vier dochters van Henriëtte Ortt, die de zuster was van de sociale voorvechter en wijsgeer Felix Ortt en de vrouw van Prof. dr. J.M.J. Valeton; tevens jeugdliefde van Van Eeden, voor hij Martha van Vloten kende.

Kiek Valeton is waarschijnlijk Henriëtte (geb. 1888). Zij is in 1918 gedurende korte tijd Van Eedens secretaresse geweest. Trouwde met Prof. dr. J.H. Boeke. Justine Valeton (1885-1969) was haar oudere zuster.

de heer Schoorl: In maart schreven zowel N. Schoorl als L. Schoorl een brief aan Van Eeden, n.a.v. het door hen bijgewoonde dispuut tussen Van Eeden en de S.D.A.P.-er Bijkerk. N. Schoorl had hogere wiskunde gestudeerd en werkte destijds op het Scheikundig Laboratorium te Amsterdam. Hij vond het streven van de S.D.A.P. praktischer dan dat van Van Eeden, maar bleef toch ‘een zoeker’. Ook zijn broer L. Schoorl wist niet welke van beide richtingen te keizen. Hij verlangde wel sterk naar een natuurlijk buitenleven. Waarschijnlijk heeft hij Walden bezocht.

Wetjen: zie 15.III.1902.

de heer en mevrouw Boissevain-Advocaat: Mogelijk was deze Boissevain familie van Charles Boissevain, de hoofdredacteur van het Algemeen Handelsblad en De Gids. Uit latere Dagboek-aantekeningen blijkt dat Van Eeden die familie persoonlijk kende.

Mej. Vos:?

de nieuwe toestand: Waarschijnlijk is ‘het communistisch verband’ (principe: elk geeft naar draagkracht en neemt naar behoeften) waarvan later (4.XI.1902) sprake is, op deze vergadering ingesteld. Toch moest iedereen nauwkeurig aantekenen wat hij aan werk verrichtte en wat hij aan waren van Walden betrok. De bepalingen van dit verband zijn niet bekend.

Op 12 augustus tekende Van Eeden in zijn Dagboek aan: ‘Na een paar

[p. 151]

vergaderingen op Walden is daar nu een veel beter toestand begonnen.’ zijn vrouw was nog in Noordwijk gebleven en hijzelf logeerde bij Truida. In haar waskamertje is hij destijds aan De blijde wereld begonnen.