Lioba
(1897)–Frederik van Eeden–
Auteursrecht onbekend
[pagina 151]
| |
[pagina 153]
| |
Haralds lijk in staat. Brandende kaarsen. Lioba, in rouwkleed, bij 't lijk geknield. Morgenzonlicht door de vensters.
lioba
zacht.
Weet gij 't nu, die zoo vredig ligt
met uw verstild, verklaard gezicht,
weet gij 't nu alles? - zijn uw pijnen
nu afgegleden als een kleed?
kan nu geen hardheid en geen leed,
geen wreedheid van mijn blinden wil
uw goed, grootmoedig hart meer schrijnen?
vergeeft ge,⁀al blijve⁀uw lippen stil?
verstaat ge nu? zien nu, gesloten,
uw oogen helderder, en geeft
nu 't godlijk licht, waarin gij zweeft,
begrip, dat niemand kan verstooten,
| |
[pagina 154]
| |
daar 't doet verneev'len zonde⁀en haat,
met al-doordringend weten peilend
den liefde-grond in peilloos kwaad?
Voelt gij nu toch, ofschoon verwijlend
in 't and're, smartenlooze land,
de hette van mijn fluister-woorden?
mijn tranen op uw doode hand?
mijn rouw? mijn wroeging? - O verklaarde!
die weet, - heb meelij met wie tast
in nacht, - onkundig van wat oorden
gij nu bewoont, - en angstig vast
nog houdt de heil'ge handvol aarde,
uw lijf, verlaten nu en leeg,
vergaan eerlang.
Wie brengt verstaan?
wie doet mij vatten wat ontsteeg
dit vleesch, en nam mijn vrede mee?
Het uurglas loopt, mijn polsen slaan,
de gouden zonnestraal verglijdt
van zerk op zerk - maar hem alree
| |
[pagina 155]
| |
ontviel verganklijkheid en tijd,
en 't Nu, dat ik zoo droef beween,
is licht hem, en met de⁀eeuwen één.
Gij zalige!⁀om één woord! één woord!
Ach! om één zacht woord van vergeven,
vóór 't heengaan - eer de zwarte poort
dichtsloot voor wie hier achterbleven.
Eén vonk van vastheid en genade,
één hemelstraal van zekerheid,
dat gij begrijpt, vergeeft, - niet lijdt
meer door wat 'k u aan leed en schade
onwillens toebracht, - dat u roert
mijn rouw meer dan de vreugd der haters.
O om één dronk der stille waters
van rust, waarlangs gij zijt gevoerd.
Gezang van kinderen buiten.
de kinderen.
Vorst Harald heeft geleden
den dood voor onze goed,
| |
[pagina 156]
| |
nu komen wij getreden,
bedroefde kinderstoet,
den goeden Heer
te brengen eer
en eenen lesten groet.
lioba.
Maar 't is te laat nu. Nooit ontsluit
zich meer die streng-gesloten mond
tot glimlach heilrijk en 't geluid
van deernis, troost en diep vertrouwen,
dat zulk een zegen was. Voortaan
moet 'k een onheelbare⁀open wond,
die altijd branden blijft, behouen
en tot den laatsten van mijn dagen
op snijdende verwijten gaan
en 't schrijnend juk der wroeging dragen.
de kinderen.
Hij vocht met Gods vijanden
als een groot-machtig held,
tot 's werelds verste randen
| |
[pagina 157]
| |
heeft hij zijn wet gesteld,
zijn volk bewaard
voor 't heidensch zwaard,
voor wrevel en geweld.
De kinderen komen binnen, witte bloemen dragend.
lioba.
Gaat, kinders, hier met zachten gang,
hier ligt uw Heer verscheiden,
komt rustig nader, weest niet bang,
de dood is vree, geen lijden.
Hier ligt hij die uw koning was,
Heer Harald, sterk en groot,
zoo wordt de sterkste man als glas
gebroken door den dood.
Dit is zijn kroon, dit is zijn zwaard,
waar hij mee heeft gehouwen,
voor onrecht hebben u bewaard
die handen stil-gevouwen.
| |
[pagina 158]
| |
Nu bidt hij, ziet! nog in den dood,
na zijn roemruchtig leven,
of God hem, om zijn daden groot,
zijn zonden wil vergeven.
Bidt mèt hem, kinders, en beschreit
hem als een goeden vader,
gij waart, in al zijn majesteit,
zijn kindren altegader.
Uw bloemen hem ter uitvaart schenkt,
dan stil weer keert ter woning,
en tot uw eigen dood gedenkt
dit afscheid van uw Koning.
de kinderen.
Wilt, God, nu hem gedenken
in goedertierenheid,
die vrede en recht wou schenken
zijn volken wijd en zijd,
schenk wie ons vree
| |
[pagina 159]
| |
gewinnen dee,
nu vrede⁀in eeuwigheid.
De kinderen gaan langs de baar en werpen er hun bloemen op. Dan gaan zij heen.
lioba.
Nu is 't mij, of een zachte hand
van uit d' onkenbare gewesten
mij raakt den innerlijken wand
van 't angstig hart. Of nu ten lesten
een gouden schemer van verstand,
een fluistering van engel-stemmen,
een straal van zachten hemeltroost
komt dalen in mijn donker land
en met een mild ontfermen loost
de straffe banden die beklemmen
't verscheurd gemoed. Hij 's mij nabij,
ik voel zijn wonderbaar aanwezen
om mij en in mij, als de val
van een onhoorbre melody,
niet hier, noch daar, maar overal.
| |
[pagina 160]
| |
Nu weet ik, hij vergeeft. Wel zal
de hartwond nimmermeer genezen,
wel blijft al 't leed, hem den geduld'gen,
door mij gedaan, elk snerpend woord,
met al zijn scherpte, mij, de schuld'ge,
verteren, als invretend vuur,
wroeging blijft branden, heel den duur
mijns lichaams, dat hem toebehoort.
Maar dit 's mij recht, ik draag 't met dank,
het brandt mijn zwarte zoude blank.
Zij blijft in stil gebed.
Tancolf en Fastrade treden de kapel binnen. Bij 't zien van Haralds lijk valt Tancolf op de knie en buigt het hoofd.
fastrade.
Wees snel, mijn jongen, 'k eer uw loyauteit,
maar overpeins des grooten Haralds dood
nu niet te diep. Elk talmen brengt gevaar.
Verzuim het leven om de dooden niet.
tancolf.
Nu schaam 'k mij, moeder, om mijn wuften zin.
Ik wendde, toen m' uw bode trof, mijn ros
| |
[pagina 161]
| |
verheugd en schielijk, als bij blijde tijding,
en reed, als een ter bruidsvaart, met gezang.
De morgen blonk, 'k herzag mijn dierbaar land,
't gezegend Neerlant met zijn groene weien,
zijn wouden en rivier, in 't gulden waas
van zacht-getemperd zonnelicht zoo schoon.
Wat was de lange landweg ruim en licht,
leidend vertrouw'lijk naar laag Neerlants bergen,
de blanke duinen, teer, bestendig beeld
van 't wisselspel van wind en zee, geteekend
in fijn-verlengde lijnen langs de kim.
De hoeven vreedzaam, welbekend, in 't land,
met kind're⁀en volk, vrindlijk bij morgengroet,
de kronkelige⁀abeelen, van uit 't westen
geschoren door den barren, zilten wind,
en 't plechtig slot, aan 't eind der groene velden
grauw tegen 't zonnig duinblond, waar de vloed
met haar gestadig, blind ontembaar streven
breekt door den zanddam breedgebaande poort
tot 't groot geheim der lichtend wijde zee, -
| |
[pagina 162]
| |
't gaf alles lust en vreugde, bij 't hervinden,
ik snoof de brakke strandgeur met genot -
de maar klonk in me met een blijen toon,
als Schaltem's klokken die te luiden schenen
ten hijlik, niet ter uitvaart.
En nu zie! -
Wat klinken we⁀anders mee op eender roep,
naar lichte⁀of sombere⁀oogenschijn ons stemt!
Nu toont de blije maar haar droef gelaat:
Mijn Koning dood! mijn Liefste⁀in rouwgewaad!
fastrade.
Ween vrij, mijn zoon, maar handel, mijmer niet.
Een nieuwe Koning leeft, en draagt zijn macht
met onrust nog, als 't paard een nieuwen ruiter,
schichtig, tot argwaan en gewelddaad ree.
Merkt Horic dat wij marren, spoedig valt
er voor drie méér te bidden en te rouwen.
Tancolf nadert Lioba. Fasfrade blijft in schaduw der pijlers staan.
| |
[pagina 163]
| |
lioba
rustig opziend.
Ik wist het dat gij komen zoudt. Dit 's goed,
dit 's goed van u. -
tancolf.
Mijn lang gederfde licht!
Mijn ster die 'k voor altijd verduisterd hield,
zachte⁀oogen, lieve mond, wier droomenschijn
ik altijd zag, en nimmer gansch kon vatten
dat ik in wezen missen moest voor goed,
zie ik u dan tóch weer!
lioba.
Wees stil! Wees stil!
Verstoor dit niet. - Mijn ziel heeft u geroepen,
ik wist, gij zoudt mij hooren, wáár gij waart,
en komen ongewacht. Hoe dank ik u!
Nu doet geen spreken nood. Wees stil, en kniel.
Wees nu als Hij, om wien wij hier zijn, stom.
Dat wijding, door geen woordgerucht verbroken,
verbinde⁀ons drie, in hoog en nieuw verstaan.
| |
[pagina 164]
| |
tancolf.
Helaas, Lioba, tot zoo rustige⁀aandacht
ontbreekt de tijd.
lioba.
De tijd? - wat wilt ge zeggen?
tijd blijft helaas! ons eigen, en alleen
aandacht brengt ons tot hem, wien tijd ontbreekt.
tancolf.
Mijn Lief! - daal uit uw hoogtë en begrijp!
Verkeer met zaal'gen wordt ons niet gegund,
daar wij nog 't leven dragen, staag bedreigd.
lioba.
Zijt gij het, Tancolf, die mij vraagt te dalen?
Mijn Lief! stijg tot mijn hoogten en begrijp.
tancolf.
'k Begrijp u goed. Maar hoor toch! 't Is de dood,
de dood, die dreigt ons beiden, bij verwijl.
lioba.
Dreigt de dood u? Mij niet. Hij lokt en vleit.
Zie, hoe hij kan bevredigen en troosten.
| |
[pagina 165]
| |
tancolf.
Wilt gij den dood? - ga mee! ga mee! ga mee!
Iedre seconde brengt hem dichterbij.
lioba.
Mijn plaats is dichtbij Dood, wáár waar 't mij liever?
O kon ik dichterbij hem zijn, dan 'k ben.
tancolf.
Als gij den dood zoekt, waartoe mij geroepen?
lioba.
En waartoe hier gekomen, als ge 'm vreest?
tancolf.
Heet ik bevreesd? Wat tergt gij, wien gij lieft,
met woordspel en moedwillig misverstaan,
met bittre schimp en martelend getalm?
lioba.
Wat tergt gij, wie gij lieft, door misverstaan?
tancolf.
Zoo was dan al die hooge liefde leugen,
een droom, een roes, de koortsvlam van één nacht,
bij nuchtren dag verdoofd?
| |
[pagina 166]
| |
lioba.
Zoo vraag ik ú. -
Hadt gij mij lief als ik ú - gij verstondt.
Wee! dat ik 't heb geloofd.
tancolf.
Wat 's dit voor liefde?
die wil uw eigen en des liefsten dood,
den dag dat eind'lijk 't lang verlangde heil
zich opendoet?
lioba.
Ik wil uw dood niet, ga! -
Zoo-even had ik vrede, nu niet meer.
tancolf.
Dit 's waanzin of berouw!
lioba.
Berouw! berouw!
Niet om wat 'k gaf, maar om wat 'k dacht te ontvangen,
maar niet ontving, een hart aan 't mijn gelijk.
Dus om een waan heb ik u, goeden koning,
gemarteld met de kreten mijner zelfzucht,
| |
[pagina 167]
| |
gevoelloos voor uw eigen, machtig leed!
Tot uw laatst doodsdroef uur heb 'k u vergald,
elk uwer hooge zorgen nog verzwaard
met klein gedrein, en uwen grooten weemoed
nog met de scherpe nageltjes geritst
van mijn gevangen en verwoed begeer.
En dat om dezen! wee! om dezen kleinen,
die wil dat ik, terwijl uw lijk hier leit,
uittrek in 't licht en lustig hoogtij hou.
Om dezen, - God! is er nu nóg genade, -
heb ik uw dood, mijns Konings dood gewild!
tancolf.
Lioba, ook de schoonste rouw wordt klein,
die in haar zichtkring niet dan rouw gedoogt,
die in het donker oogenblik gedoken
van licht niet weet, in toekomst of verlêen.
Zelfzuchtig is de rouw die duldt geen vreugd,
geen goedheid, geen verzachting in herdenken
van de⁀eigen daân, - die in hartstochtlijk wroegen
de hoop in 't eigen hart verwoest en blind
| |
[pagina 168]
| |
vertreedt de bloemen van gerecht geluk.
Hier sluipt de duivel, vijand van Gods licht,
de woning in van 't edelst hart, ontsloten
op naam van 't Recht, en viert zijn donker spel.
lioba.
Spreekt gij van kleinheid en van zelfzucht! Gij!
die mij wil trekken van mijn heiligdom,
mijn dooden man, en dreigt mij met den dood,
opdat 'k uw vrool'ken liefde-dorst voldoe!
Spreekt gij van 's Duivels treken, die dit oord
ontwijdt met zinne⁀op vreugde⁀en huwlijkslust?
Gij, Duivel zelf, uw kleinheid walgt mij zeer.
Ga! - laat mij in mijn donkren rouw gedoken! -
vier, zelfzucht! waar gij wilt uw lustig spel.
tancolf.
Arme, nu brandt mij deernis om uw smart
meer dan uw gloeiend haat-woord. 't Geldt mij niet,
maar mijn boos spook in zieke fantasie.
Wat pijn! tot zoo gedrochtelijke schim
des allerliefsten beeld te zien verwrongen.
| |
[pagina 169]
| |
Wat smartvol baren van zoo grievend woord,
wreeder voor mond die spreekt, dan oor dat hoort.
'k Vergeef 't al eer 't gesproken, 't Raakt een schijn,
die ik niet ben, mij niet, - al deze pijn
gaat buiten 't wezen onzer Liefde om.
De monden spreken, 't dieper Zelf ligt stom.
lioba.
Staak uw hooghartig douloureus geteem.
Spaar mij uw deernis.
tancolf.
Onthou wel! geen zweem
verbittring blijft. Onthou 't, opdat mijn dood
zoo die u trof, eer de verblinding klaarde,
uw last van rouw en wroeging niet vergroot,
en zich uw arm hart niet nóg meer verzwaarde,
door inzicht hoe ge⁀om 's dooden wil bedreeft
't kwaad zelf dat gij berouwde,⁀aan hem die leeft.
lioba.
Schande⁀over u, die noemt in eenen âam
| |
[pagina 170]
| |
den dief en den bestolene te saam,
en schendt mijn heil'ge rouw met uw laag denken.
tancolf.
Beproef 't niet meer mij met bits woord te krenken.
Een kind in koortsdroom krenkt de moeder niet,
wat het ook zeg. Bij 't overgroot verdriet
zal zij der woordjes bittren zin niet voelen,
maar teerder nog, in wonderweeë pijn.
'k Ontzie uw rouw, ik eer uw hoog bedoelen,
maar ziend uw waan, geloovend in uw min
ondanks uzelf, moet ik de pleger zijn
die, schijnbaar hard, weerstreeft den kranken zin
en redt, tege⁀u en uw verbijstring in.
Kom! -
Hij vat haar aan.
lioba.
Zijt gij voor krenking stomp en zóó verlaagd!
Hier! neem dan, ridder! wat geen ridder draagt!
Zoo leere u dit, beter dan woord misschien
des koning Harald's weduw të ontzien.
Zij slaat hem in 't gelaat.
| |
[pagina 171]
| |
fastrade.
O giftig beest! - O 'k wist het! - vuig, valsch wicht!
Ik kende⁀u, met uw argeloos gezicht,
vat vol venijn en boosheid! - - Mijn arm kind!
wat hebt ge⁀uw englen-goedheid weggesmeten,
te lang uw waarde⁀en ridder-eer vergeten.
Dood haar of laat haar. Weg! - gezwind! gezwind!
Tancolf laat zich zwijgend wegleiden.
Lioba knielt bij 't lijk en bidt. |
|