Prys-gedichten, ter beantwoording der vraeg: 'Wat de schouwburg vermag op de beschaving der volkeren?'
(1838)–Prudens van Duyse–
Auteursrechtvrij
[pagina 3]
| |
zinspréuk: | |
[pagina 4]
| |
Is nu het oogmerck des Redenaers, en der Schilderkunste goet; hoe kan het zuijvere wit der Tooneelkunste zwart en quaet zijn? Most men altijd, om der dingen misbruick, het recht gebruick verwerpen, wat zou 'er ter weerelt onomgewroet en in zijn geheel blijven? Vondels pleitrede voor het Tooneelrecht. Wat is toch pryzselyks in eenig ander slag
Van dichten, 't geen men niet van 't Schouwspel zeggen mag.
Pels gebruik en misbruik des Tooneels. | |
[pagina 5]
| |
Oudheid.Wat dieprampzalig volk, in d'afgrond neergezonken
Uit 't volop alles heils, houdt de yzren band omklonken?
't Ligt, onder 's dryvers zweep, by d'arbeid neêrgekromd.
Hun hoopelooze ziel moet onder 't juk ook treuren,
't Geen 't lichaem durft verscheuren.
Hun zucht sterft voor den vloek, die woest hun tegenbromt.
Vergeefs, vergeefs breidt gy, ô liefelyke palmen,
Uw groenende armen rond hen uit! vergeeft weêrgalmen
Der vooglen keeltjens in hun frissche kruin! de schoot
Des breeden Nijls ontrolt vergeefs zijn schoone wateren,
Die vrolijkmurmlend klateren.
Ach, Isrels ziele blijft by die tafreelen dood.
Die palmen mogen hunne koele schaduw leenen,
Al hygen ze, afgemat van de aengesleurde steenen
Der burchten, die de Vorst op 's Vryheids boezem smijt.
Dien zang verneemt geen slaef, voor wien de zweepslag klettert.
De Nijl is hun, door 't wee verpletterd,
Slechts 't levend graf des knaeps, den afgrond toegewijd.
| |
[pagina 6]
| |
Ach, Josef is niet meer! wat Engel zal hen laven?
Wie geren hen terug d' aertsvaderlyken graven,
Of toonen 't bly verschiet van 't langbeloofde land?
Wie zal hun harten tot der vadren God verheffen,
Wiens arm alleen wil treffen,
Op dat hy 't volk verhooge uit losgerukten band.
Wie toch? Een Dichter, ja, een liefling des Alhoogen.
Het is zijn hand, die voor hunne uitgekretene oogen
't Tooneelspel tusschen de aerde en 't starrenrijk ontsluit.
Hy daelt, die tot den Heer op dichterlyke pennen
Zich hief, en hem doet kennen
In al zijn vaderliefde, en Isrels jammer stuit.
De Geest der duisternis heeft Job in 't stof geslagen.
Verneedren kan hy hem, hy kan hem niet verlagen.
Vergeefs dat hem zijn gâ heur wanhoop tegenbraekt,
Dat zelfs de trouwste vriend 's mans onschuld durft verdenken,
Niets kan zijn kalmte krenken:
Hy staet, gelijk een rots, wat bliksemvuer ze ontblaekt.
Maer de aerd' verzinkt: de Hemel-zelf ontsluit zijn deuren.
God doet de ontzachtbre tent der wolken openscheuren,
Hy spreekt, Jehovah spreekt: ‘Waer schoolt ge, toen het licht
Op mijn bevel: Het zy! hervoortbrak uit het duister?
Wekt gy den morgenluister?
Schenkt ge ieder jaergetyde een wislend aengezicht?
Beveelt gy d'Oceaen, by stormen opgevlogen:
Tot hier toe: Verder niet! - Hebt gy deze aerd' gewogen,
Met bloemen haer bezaeid, met starren 't kleed der nacht?
Bezielde gy het stof? Houdt gy 't heelal in wezen?
't Doet u mijn goedheyd lezen.
Gy weeklaegt, sterveling! spreek: twyfelt ge aen mijn macht?’
En Job ligt neêrgebukt, den vinger op de lippen....
ô Isrel, die u schier den adem voelt ontglippen,
Sla 't oog op Jovas vriend, herzeetlend in 't genot.
Hy, die hem vallen liet, is vader der ellende;
| |
[pagina 7]
| |
Wat ramp hy nederzende,
Verhoop, en hef het hoofd: Hy is der onschuld God.
Ja, 't was dit grootsch Tooneel, dat als gy deernis bedelde,
Troost op u dauwde, uw neêrgeslagen ziel veredelde,
En u beschaefde by 't verhevenst kunsttafreel.
Ja, als gy treurig zat aen Babels ballingstranden
En 't speeltuig uit uw handen
Verbroken viel, dacht gy nog aen dit grootsch Tooneel,Ga naar eind(a)
Des Eeuwgen adem blaesde op die gewyde blâren!
Hoe laeg verzinkt daerby de toon der eèlste snaren!....
Alleen de gloênde zucht voor deugd en Vaderland
Kan, na de schepping van het brein der Morgenlanden,
My boeien in verrukkingsbanden
Aen de onvergeetbre kunst van Hellas zangrig strand.
't Is feest voor Griekenland: gelijk een stroom, geschoten
In 't dal te samen vliet, zijn al de landgenooten
Van Sophokles, vereend, en in een halven kring
Gezeteld voor 't Tooneel, als in een heilgen tempel,
Waer van de Godgewyde drempel,
Reeds met verhoogd gevoel, het knielend Choor beving.
De Helden dagen op voor 't Vaderland gevallen:
't Tooneel hergeeft den Griek die onverwinbre wallen,
Den volksverslinders en den wreedsten dood te hoog.
De heilge Vryheidseed weergalmt tot in de graven:
Wie zal die halve Goôn verslaven?
Het Vaderlandsch Tooneel ontvonkt der Helden oog.
Hier treedt Antigone naest haer stokouden vader:
Zy brengt den sterveling het beeld der Godheyd nader,
Wier nimmersluimrend oog op onze ellende waekt.
Geheel een volk blijft aen heur teedre lippen hangen,
En op der dappren wangen
Rolt, wellustvol, de traen, waer kinderliefde in blaekt.
| |
[pagina 8]
| |
God! welk een rampenkring, wat eeuwge gruwlen ketting!
De moord van een gemael voltooit de koetsbesmetting.
Beef Klytemnestra! voor uw zoon, die 's Vaders bloed
Kan wreken. Ja, hy koomt: zijn rollende oogen branden.
De dolk blinkt in zijn handen,
En vliegt den boezem in, die hem heeft opgevoed.
Rampzaelge Orest! u zweept het noodlot thands verwoeder.
U volgt op ieder stap de bloedge schim dier moeder;
Zy zweept op haren zoon de Razernyen voort,
En ieder die 't aenschouwt, tot in de ziel bewogen,
Voelt Schrik en mededogen:
Verrukking stormt op 't volk, tot braefheid aengespoord.
Benijdbre Sophokles! zoo kunt gy 't volk verhoogen,
Dat overal u viert met welkomgroetende oogen,
En uitroept: ‘Gy zijt de eer, de schild van 't Vaderland.
Bedreige de Samiet 's Lands vryheid neêr te bonzen,
Stap aen het hoofd van de onzen:
De Lier en 't Heldenstael past beurtelings uw hand!’
Hy gaet, en zegepraelt! - Bekroond met zilvren hairen,
Omklemt hy groot en fier nog de aengebeden snaren.
Hy is den Griek de Held, de God van 't Schouwburgfeest.
Ja, 't priesterlijk gewaed getuigt van 't Dichters waerde;
En 't kunstwerk dat hy baerde,
Spreekt aen het nakroost van zijn goddelyken geest.
Nog tuigt het van 't vernuft der Grieken - adelaren
In 't Kunstgebied en stout door zelfkracht opgevaren.
Rein en oorspronklijk schoon, en door natuer bezield,
De Schouwburg biedt alom de maet der Volksbeschaving:
Hy dult geen zielsverslaving,
En sterft met vryheid uit, verbasterd of vernield,
Zie Rome! - Nietig, zwak, waer 't Griekenland wil volgen,
Is zijn verlaegd tooneel op menschlijkheid verbolgen.
Zijn schouwburg druipt van bloed, by 't klettren van het zwaerd,
Ja, zelfs de ontaerde vrouw durft in het strijdperk kampen.
| |
[pagina 9]
| |
Een stroom van oorlogsrampen
Breekt los, en overstelpt, gelijk een zondvloed, de aerd'.
Te lang heeft menschlijkheid geweend by die tafreelen:
De Christenkerke rijst: dra vloekt zy die Tooneelen,
Door 't teedre hart gedoemd. De stem van 't bloed klom op:
Tertuliaen verheft zijn stem, welsprekend donder.
't Tooneel bezwijkt er onder.
Zoo buigt de dwinglandy voor Vryheids arm den kop.
Maer een verheven man, een Dienear der altaren,
Een myterheld richt weêr voor de aengestoven scharen
Den achtbren Schouwburg, waer de Christendeugd op praelt.
En de aerd' baedt in genot: de Hemel juicht het tegenGa naar eind(b),
Er vloeit een bron van zegen
Waer de eeuwge Waerheidszon op Kunsttafreelen straelt.
|