Brieven (herziene editie)

E. du Perron
aan
F.E.A. Batten

Bandoeng, 23 januari 1939

Bandoeng, 23 Jan. '39.

Beste Freddy,

Gisteravond verscheen ‘Wies’ de Neef ten ontzent, en zooeven kreeg ik je brief, vol wrange oprispingen - geen rancune maar onvergeten onverteerdheden, of althans de gassen ervan.^* Je hebt blijkbaar gevonden dat je nu al te lang gezellig was geweest, en daar je nu toch net een oogenblik doormaakte waarin Greshoff weer eens ‘gewogen en te licht bevonden’ werd, heb je blijkbaar bedacht dat ik overigens ook weleens een fenomenale rotvent kon zijn, alwaarvan bericht. Welnu, je hebt gelijk. Ik wéét dat ik een rotvent kan zijn, als ik ertoe gebracht word. En jij was fenomenaal irriteerend,^1. - wat je blijkbaar nog steeds niet, of niet genoeg, weet. Maar natuurlijk, ik had dat moeten begrijpen en met den glimlach van den oudere + de hoogere rust van den waarlijk edelen mensch dienen te riposteeren. Edoch, ik bezat, blijkbaar alweer, glimlach noch hoogere rust, en ging je als een despoot alias donderaar te lijf - op papier dan altijd - zoodat je (met je blikken althans) Uit je raam ging hangen en nog maar net door de - altijd aanwezige! - hoogere rust van Rudie weer kon worden binnengehaald... Ja, het was een sombere historie, en naar ook. Ik vond het óók niet zoo lollig, ik had je óók liever briefjes geschreven in den toon van ‘wat onze zielen weten’, hetgeen zooals je weet de toon was tusschen Gezelle en Eugene van Oyen. Maar... als ik niet gehandeld had, zooals ik het deed, dan had bijv. Rudie geen gelegenheid gehad zijn hoogere rust te demonstreeren; en dan had, misschien, jij mij nog altijd perroniaansche irriteerende briefjes geschreven; en bovenal, dan was ik een in hoogere-rust glimlachende Edeling geweest, inplaats van een rotvent. Après tout geloof ik dat we die rotzooi maar, als behoorend tot ons wezen en dus tot onze geschiedenis moeten aanvaarden. Is dàt geen wijsheid?

Dit onaangename gedeelte afgedaan zijnde - natuurlijk niet voorgoed, want de menschelijke gesteldheid is gebonden en onderhevig aan oprispingen, zooals ik zelf maar al te goed weet - ga ik over tot de oorzaak van je misnoegdheid: het niet - reageeren van Greshoff. En nu kan ik me je teleurstelling wel voorstellen, maar heelemaal begrijpen doe ik het toch niet. Jijzelf schreef mij hoe ontroerd Gr. Aad v/d Veen 's morgens opbelde om te zeggen hoè dit getuigenis^3. hem getroffen had; mij schreef hij er 2 × over. Wat is dus zijn groot vergrijp in dezen? Dat hij niet aan ieder van de 10 ‘getuigers’ een particulieren bedankbrief heeft geschreven? Vind je dat zóó erg? Ik geef toe: het zou aardiger, liever zijn geweest dat wèl te doen. Maar gegeven de vermoeidheid van Gr. - je moet even goed weten als ik (al was 't maar via Aad) hoe uitgeput, angstig, ellendig hij zich den laatsten tijd voelde, - is het zóó gek dat hij verondersteld heeft dat Aad zijn telefoontje wel zou ‘doorgeven’? Kijk, als ik me éven in jullie plaats stel, dan zou ik zeggen: ‘de vreugde zich ter gelegenheid van dezen dag over Gr. uit te mogen laten’, dat is waar, dat betaalt dus zichzelf, en ik zou mijn behoefte aan een bedankbriefje dan maar weggepurgeerd hebben. Als over een paar jaar Arthur 70 wordt - dit ‘een paar’ niet àl te letterlijk op te vat-ten - en ik misschien tot de 10 behoor, die over hem een boekje mogen volschrijven, ik verzeker je dat ik op geen part. bedankbriefje zal rekenen en dat de vreugde mij op dien dag over hem te mogen uitlaten mij wèrkelijk voldoende zal zijn.

Dit bovenstaande doet je overigens weten dat het boekje me bereikt heeft.^** Het is een alleraardigst boekje, het ziet er ‘jong en frisch’ uit, zooals het behoort. Rudie's aphorismen^4. zijn niet ongeschikt, maar door den gekozen vorm wel wat pretentieus (schijnbaar) voor de nogal banale waarheden die ze bevatten. In een langer betoog zouden deze waarheden minder - en dus beter - zijn uitgekomen. Ik hoop dat je me deze kritiek op Rudie's wijsheid zult vergeven. Ik schrijf dit omdat je me eenigszins ontstemd schijnt te vragen of het zóó vreemd is dat iemand verzen schrijft in een taal die hij dagelijks spreekt? Neen, heelemaal niet, maar nog minder vreemd is het dat die verzen beroerd uitvallen, wanneer die iemand die taal wel voldoende beheerscht om er dagelijks in te spreken maar niet om er (poëtisch) in te schrijven. En als hij ze dan alleen maar gaf aan degene voor wie ze geschreven werden en er dan nog een copie van voor zich zelf behield, dan zou er niets over gezegd hoeven te worden. En om alweer het ‘begrijpen’ van dit en andere dingen aan mezelf te toetsen: ik heb toevallig deze zelfde taal een jaar of 14 dagelijks gesproken, en niettemin zoowat ieder van die dagen ingezien dat ik er niet in kon dichten. Dit is gebrek aan élan, aan eenvoud, aan genialiteit, al wat je wil, maar daarom kan ik dit geversifieer in een vreemde taal wel ‘niet-zoo-vreemd’ vinden, maar zie je, toch niet zoo echt ‘begrijpen’.

(Als Alijntje van zijn moeder een sermoen krijgt over wangedrag met de vraag daarachter of hij 't begrepen heeft, zegt hij: ‘Ik kan nog niet helemààl begrijpen, nòg niet, ja?’)

Van Rudie's verzen gesproken, ik schort mijn oordeel op tot ik ze gelezen zal hebben. Maar in ieder geval: de keurmeester of redactie die Mientje Maanster^5. wegliet, is er een om er een op toe te geven! In godsnaam, laat Rudie dat vers er nog in doen, als het kan, desnoods overdwars gedrukt bovenop die fransche verzen!

Die meneer Lekkerkerker is braaf maar een o.h. van 't zuiverste water, lijkt me. En heeft hij - in dezen staat! - Java van Veth overvleugeld?^6. De wonderen zijn de wereld nog niet uit. - Overigens is dat ‘Dagboek’ van Verbeet, waarover hij schrijft, een gefingeerd dagboek, door Huet gemaakt,^7. naar die O.I. Uitsp. en die Memorie. Er staan inderdaad wat versjes in, maar niet het poeëm op de slachting.

Gr. Ned. - Je zal wel gelijk hebben, wat die ‘aanhef’ van mijn Van Haren-verhaal betreft; vooral ‘niet genoeg van de bronnen losgeschreven’ lijkt mij raak. Maar dat wordt verderop wel weer opgehaald, wil ik hopen.^*** Wat je verder zegt van mijn beginnen met Huizinga en mijn houterig algemeen betoog over de regenten, lijkt mij echter onjuist. Die houterigheid is gewild, omdat ik dit verhaal een beetje ouderwetsch als ‘tractaat’ beginnen wou (ik zal 't verderop, dwz. in de verdere verhalen, hoogstwschl. niet meer doen), en ‘de geleerde Huizinga’, o Freddy! als ik zoo begin, moest jij toch denken aan een zeker quantum ironie! Om deze ironie nog wat te bewijzen: ik schreef deze Van Haren-historie onmiddellijk na De Man van Lebak, waar ik met Huizinga geëindigd was; en om nu weer met hem te beginnen, leek me kostelijk. Interne pretjes blijkbaar, die door buitenstaanders noodzakelijk moeten worden misverstaan. Maar jij, Freddy, jij! sinds wanneer lees jij mij als buitenstaander?

Dat ‘donderaar’schap van me wreekt zich, merk ik, wreekt zich als seriawan in het indisch ingewand; wat zeg ik? heeft een verlate maar des te moorddadiger uitwerking als het nonchalante opslokken van bamboehaartjes.^9.

Er zijn in 't geheel drie stukken van me verschenen tegen Z. Het 3^e zal je misschien beter bevallen dan het 2^e. Ik zond het ook aan Ter Braak.

Welke stukken van je heeft hij weggemaakt? Als je ze me omgaand opgeeft, zal ik je een duplicaat bezorgen. Een stuk van me over de gedichten van Jan v. Nijlen verscheen eergisteren en zal je eerstdaags worden gezonden. Werk is er nog niet. Als het eerstdaags komt, wordt dat mijn volgend art. in 't B.N. Het is goed dat je me gewaarschuwd hebt dat Aad Schelling er ‘Selten’ heet. Maar als Aad v.d. V. nu ook al warm loopt op dat proza, wordt het een boeiend geval. Zou hij dien Stillebroer^11. niet kunnen désarçonneeren? Mevrouw Van der Veen is toch heel wat mooier dan mevrouw Stillebroer; van ‘talent’ nog gezwegen. Maar juist die stillebroers, hoor ik al zeggen, hebben talenten...

Je misnoegdheid over Ter Braak - waar ik nu aan toe ben - vormt zoozeer drieluik met de vorige over Greshoff en DuPerron, dat ik er maar niet op in zal gaan. Wacht tot je ouder bent en je zult zièn: het wàs een treurig trióótje!

Het blad van Gans kreeg ik. Aardig. Maar hoe hij zooiets moet volhouden, en voor wiè eigenlijk, ontgaat me. Zelfs dit eerste nr. lijkt me al een ‘klein wonder’. - De rijmprent van Gr. kreeg ik. - Van dat profielportret^12. van me bezit ik geen cliché. De heer Greebe Jr. vroeg me al om een portret - en ook al om een cliché! - en noemde jou, inderdaad. Ik zal hem de eenige foto zenden die ik heb, maar zonder cliché. Ik mag deze verlangens naar portretten niet wraken, gegeven mijn eigen ongezonde lusten voor zulke dingen, maar toch, per-soonlijk voel ik me een beetje als een prima-donna, nu jonge lieden mijn smoelement begeeren. Als dat zoo doorgaat zal ik inderdaad nog eens de clichés van mijn portretten moeten opkoopen!

Over je vader staat in die inleiding voor Siman maar heel weinig, maar dat weinigje is ‘niets dan goeds’.

Hoe kom je erbij, en wie vertelde je, dat ik bij den duitschen consul geroepen zou zijn?! Als die man dat deed, schreef ik hem per keerende post dat hij, tot aan onzen Anschlusz, kan doodvallen. Neen, de gansche redactie van K. en O. werd besteld bij een politiecommissaris tevens hulpofficier van justitie alhier (raszuiver Nederlandsch godlof, ik meen dat hij Drost^14. heette, en deze heer bracht ons een waarschuwing over - met veel tact en humor - van den Procureur-Generaal - óók onverdacht nederl.-indisch hoofdambtenaar, genaamd Marcella^15. - om ‘ons te matigen’, vanwege de te scherpheid van die uitlating en dat vers, en de ongenoegens die zooiets zou kunnen geven met een ‘bevolkingsgroep’ in Indië. Alles bij elkaar was het nogal kluchtig.

Tot slot dan: Héloise, die gisteravond hier was. Ze maakte geen geschrokken indruk, ze was zelfs nogal opgewekt en praatte ‘geanimeerd’, vertelde o.a. een paar spinverhalen uit de West. Ik heb met plezier naar haar gekeken. Ze vertelde dat jij in Den Haag ‘eigenlijk haar vriendje’ was; je begrijpt dat ik daarbij tactvol heb gekeken. Hoe oud is deze jongedame? We hopen haar meer te zien; ze lijkt ons erg aardig; ze bestuurt zeer sportief een eigen autootje en ik ben bepaald al dol op haar glimlach en haar breede schouders.

Dank voor de foto's. Jouw ernstig fronsen is een beetje beangstigend, maar ik kan er wel aan zien dat je ook wat ouder bent geworden. Aan mij is dat heel wat erger te zien, vrees ik, of neen, dat is de juiste formule niet: wat je te zien krijgt is erger. Je broer had ik me heel anders voorgesteld; veel somberder, niet als zoo'n gemoedelijke geleerde. Maar hij heeft dan ook een leerstof tegenover hem zitten die tot gemoedelijke gelukkigheid aanleiding geeft. Intusschen: hij schijnt op Sumatra ontscheept te zijn - aldus Héloïse - en dus zal dit portretje voorloopig wel alles zijn wat ik van hem te zien krijg.

Houd je goed, en risp nog maar eens op als het je goed doet! Steeds je

E.

* Weet je nog, die mooie formule van Tzara: ‘Le réalisme, c'est de la merdre; le surréalisme, c'est l'odeur de la merdre’?^2. Er is een verschil.

2. Niet achterhaald.

1. Volgens mededeling van R. van Lier leidde een dispuut van enige jaren daarvoor tussen DP en Batten in een Haags café over de kwaliteit van de poëzie van Verwey en Van Eyck tot een hevige botsing.

3. De jongste generatie over J. Greshoff .

** (Het Leven een Dansfeest ook; nu net; - nog niet gelezen, hoewel het me alleszins aantrekt. Bep begint er nu aan. Ik word geremd door allerlei werkjes als voor K. en O. en zoo.)

4. ‘Notities over J. Greshoff’ in De jongste generatie over J. Greshoff, p. 15.

5. ‘De ballade van Mientje Maanster’, gepubliceerd in Forum 1 (1932) 5 (mei), p. 314-315, onder het pseudoniem R. van Aart, werd niet opgenomen in de bundel Praehistorie, gedichten.

6. C. Lekkerkerker, Land en volk van Java. Groningen 1938, waarvan alleen het eerste deel ‘Inleiding en algemeen beschrijving’ is verschenen, en P.J. Veth, Java, geographisch, ethnologisch, historisch. 2e druk bewerkt door Joh. F. Snelleman en J.F. Niermeijer. Haarlem 1895-1907, 4 delen.

7. ‘Dagboek van Gerrit Verbeet’ (enz.) door Cd. Busken Huet gepubliceerd in Litterarische fantasien en kritieken, deel 5, p. 82-168, was o.a. gebaseerd op Oost-Indische uitspanningen, bestaande in mengeldichten en gezangen (Leiden 1752) door Gerardus Verbeet en diens Memorie (...) van alle de moeilijkheden (...) Ger. Verbeet (...) aangedaan. Delft 1762. Het bedoelde gedicht is de ‘Zeege-Zang over de behaalde overwinning teegen de Chineesen op 't eiland Groot Java, in October 1740’, opgenomen in de tweede druk van De muze van Jan Companjie, p. 172-173 (vgl. ook 3569 n 7).

*** Persoonlijk vind ik die lezerij van vervolgstukken in tijdschriften altijd vervalschend. Else Böhler is 't verhaal dat ik zoo las; ik doe 't niet meer. Je zult zien dat dit Van Haren-verhaal verderop nog totaal verandert. Dat is m.i. ook niet kwaad, mits achter elkaar gelezen.)

9. Het laten slikken van bamboehaartjes was een niet ongebruikelijke wijze van vergiftigen in Nederlands-Indië.

11. C. Stillebroer, later gehuwd met Aad Schelling.

12. Zie E. du Perron. 's-Gravenhage 1969, Schrijversprentenboek 13, p. 34, nr. 96.

14. J.L. Drost, commissaris van politie 1e klasse te Garoet, residentie Priangan (Bandoeng).

15. Mr. H. Marcella (1886-1941), procureur-generaal bij het Hooggerechtshof van Nederlands-Indië te Batavia en waarnemend voorzitter van het Centraal college voor de reclassering van het departement van justitie.

2. Niet achterhaald.