Brieven. Deel 8. 3 december 1938-9 mei 1940

3597. Aan H. Marsman: Bandoeng, 26 december 1938

Bandoeng, 26 Dec. '38.

Beste Henny,

Dank voor je brief Wat mijn berichten betreft, och, alles gaat weer. Ik ben nog niet heelemaal de oude, ben nog erg gevoelig voor kouvatten en een beetje rheumatisch en zoo, maar het erge is toch wel achter den rug. Mijn 2^e pleidooi voor Multatuli kòmt, misschien wel tegelijk met wat anders; ik kan op deze uitgevers etc. geen staat maken! Verder polemiseerde ik tegen een groote en algemeen gevreesde revolverjournalist hier, ex-sergeant, genaamd Zentgraaff. Een stroom van vuil is over me los gekomen terwijl ik bij de nonnetjes in 't ziekenhuis lag. Sindsdien heeft hij zoo ferme klappen terug gehad, dat hij er de kluts van kwijt is, maar hij ‘zint op wraak’.

[p. 36]

Wij hebben hier één onafhankelijk (democratisch) klein 14-daagsch blaadje, genaamd Kritiek en Opbouw, tegen de heele indische ‘opportunistische groote pers’, en we houden den strijd vol, hebben zelfs eenig succes. (Je geeft je geen rekenschap hoè pattriotterig en ennesbeërig de algemeene sfeer hier is.) Het blad is verwoed agressief geworden, sinds 2 nieuwe redactieleden erin kwamen; de eene ben ik, de andere is P.J. Koets, leeraar op het Lyceum hier, en een oude kennis van jou, naar het schijnt.^1. Hier in Indië is het een van de aardigste en betrouwbaarste (en onderhoudendste) menschen die je ontmoeten kunt; 100% een Hollander, maar in de edelste vorm, zuiver, levend, lang niet laf. Hij is overigens in Engeland opgevoed, misschien komt er engelsche sportiefheid bij. Hoe was hij vroeger? Vertel dat eens.

Interesseer je je voor mijn bloemlezing uit de Compagniesbelletrie, die ook spoedig klaar zal zijn? Hier in Indië lijkt zooiets belangrijk, omdat de collectie bepaald onthullend is voor een zekere mentaliteit (‘aan de vaders zult ge de zoons kennen’), maar in Europa zal 't wel niks zijn. Ik hoop er nog wat aan te verdienen, en deed het werk met plezier; maar natuurlijk had ik ook wat anders kunnen doen, literair gesproken. Ik ben benieuwd hoe je mijn Van Harenverhaal zult vinden, dat Januari in Gr. Ned. begint af te draaien. De historie erin is maar bijzaak.

Pascoaes^2. zag ik hier in den winkel; maar het was duur, en het stuk dat Menno erover schreef,^3. gaf me heel geen lust om het te lezen. En jij bent ook allesbehalve overtuigd!

Onze plannen zijn vaag. Wij weten gewoon niet meer wat we doen zullen, en zelfs niet wat we willen. We hebben over Z. Afrika gedacht, maar dat is ook al vol nazidom en Jodenhaat. Naar Amerika? maar wat moet ik daar doen? Bep weet het ook niet, en wil wel graag uit Indië, maar voelt zich niets aangetrokken tot Europa. We zullen ons dus door de omstandigheden moeten laten leiden - ‘practische’, zooals dat heet. Dat is ook hier een uiterst onzeker

1. Koets werd in Macon (Georgia) in de Verenigde Staten geboren; in 1909 kwam hij naar Nederland, waar hij het gymnasium bezocht. In 1919-1920 was hij een jaar in Engeland, het studiejaar 1920-1921 woonde hij in Zeist, waar hij Marsman leerde kennen.

2. Teixeira de Pascoaes, Paulus, de dichter gods, uit het Portugeesch vertaald door A.V. Thelen en H. Marsman. Amsterdam (1937).

3. M. ter Braak, ‘Logos en mythos’ in: Het vaderland van 12 december 1937 (a.v.).

[p. 37]

geval. Aan den eenen kant ben ik hier plotseling ‘beroemd’ geworden als de man-die-Zentgraaff-aan-kan, aan den anderen zijn alle bangerts en fatsoenlijkerts ook 3 × zoo bang geworden om iets met mij ‘te beginnen’. Als ik hier bleef, zou ik wschl. ook eindigen als redacteur van een advertentieblaadje met opstandige artikelen, en wonen in een wat mooier kamponghuis (zooals een oude Jood, Weeber,^4., hier, die de eenige is die precies alles durft zeggen wat hij van de nazi's denkt.)

Indië heeft gekke kanten, maar als je de europeesche samenleving niet compleet loslaat - en dat kàn je haast niet, als Europeaan! - dan blijft alles toch wel ontzettend 3e-rangsch. Ik word voortdurend geslingerd tusschen het gevoel dat ik hier tòch mijn tijd verdoe en het idee dat ik hier tòch nog het meest nuttig ben, gezien ook de tegenwoordige toestand in Europa.

Dus, wie weet? misschien zien we elkaar gauw terug, misschien niet, - misschien zelfs nooit. Dat zijn de geneugten van ‘het gevaarlijke leven’ dat Nietzsche voorschreef en dat ons nu door de moderne europeesche (en andere) staatkunde opgedrongen wordt.

Tot zoover voor heden. Ik heb hoopen werk in te halen. Hartelijke groeten ook van Bep en aan Rien; een hartelijke hand van steeds je

E.

P.S.^5. Wat is Mornex^6. voor een plaatsje? waar ligt 't precies? hoe is het klimaat daar? en van hoeveel leven jullie er?

4. A. Weeber was hoofdredacteur van het weekblad De heraut, dat in Bandoeng verscheen.

5. Dubbel onderstreept.

6. Marsman verbleef in Mont Gosse bij Mornex in Hoog Savoie.