Brieven. Deel 8. 3 december 1938-9 mei 1940

[p. 7]

Inleiding
Brieven 3 december 1938-9 mei 1940

Met gemengde gevoelens ging Du Perron het jaar 1939 in: de herinnering aan ‘München’ lag nog zo vers in zijn geheugen dat hij niet geloven kon dat oorlog in Europa lang uit zou blijven. En het idee dat de dreigende Japanse expansie Nederlands-Indië ongemoeid zou laten was voor hem al evenzeer een illusie. Bovendien had Du Perron na hernieuwde kennismaking met zijn geboorteland zonder moeite voor een bestaan in Europa gekozen. De onzekere politieke situatie in Europa, die hem een ogenblik deed overwegen zich - net als Greshoff - in Zuid-Afrika te vestigen, belette niet dat Du Perron gedurende het laatste jaar dat hij in Nederlands-Indië verbleef en ondanks zijn slechte gezondheid zeer veel werk verzet heeft. Nog voordat in februari 1939 zijn beredeneerde verzameling van schrijvers over Indië uit de Compagniestijd De muze van Jan Companjie verschenen was, begon hij al met de samenstelling van het vervolg, het niet volledig uitgegeven ‘Van Kraspoekol tot Saïdjah’, waarvan het handschrift en het typoscript in het Letterkundig Museum berusten. Daarnaast schreef hij vele artikelen, die onder de titel ‘Indies memorandum’ in het mede door hem geredigeerde blad Kritiek en opbouw gepubliceerd werden. Ook zijn lange gedicht De grijze dashond kwam grotendeels in Indië tot stand. Aan het Bataviaasch nieuwsblad bleef Du Perron bijna wekelijks zijn literaire kronieken bijdragen, totdat in maart 1939 een conflict met de waarnemend hoofdredacteur over wijzigingen zonder overleg in Du Perrons kopij daaraan een voorlopig einde maakte. (Nagenoeg in dezelfde tijd vond in Nederland het ontslag plaats van Vestdijk als letterkundig redacteur van de Nieuwe Rotterdamsche courant, nauwelijks twee maanden later gevolgd door een conflict van Ter Braak met Het Vaderland. Du Perron toonde zijn solidariteit met deze vrienden in Europa.) Hij hervatte zijn medewerking aan het Bataviaasch nieuwsblad na de verzekering van de uit Europa teruggekeerde hoofdredacteur dat zijn stukken in het vervolg ongewijzigd zouden worden opgenomen.

In april 1939 nam Du Perron het definitieve besluit naar Europa terug te keren en zich in Nederland te vestigen. Op 12 augustus 1939 vertrok hij met een Engelse vrachtboot naar Europa. Op doortocht door de Rode Zee brak de tweede wereldoorlog uit, toen Duitsland op 1 september Polen binnen viel. In Port Saïd moest hij overboeken op een Nederlands passagiersschip, dat in Het Kanaal echter door Engelse oorlogsschepen naar Engelse wateren werd

[p. 8]

opgebracht, zodat Du Perron en zijn gezin tenslotte op 21 september 1939 met de veerboot uit Engeland in Vlissingen arriveerde.

Na enige tijd vestigde Du Perron zich voorlopig te Bergen (N.H). Tijdens dit eerste en laatste langdurige verblijf in Nederland woonde hij beurtelings in Bergen en Den Haag. Tot een meer definitieve vestiging zou het niet komen. Al spoedig begon hij de door vrijwel iedereen veronachtzaamde documenten van het Multatuli-museum in Amsterdam te bestuderen, hetgeen tot de publikatie van De bewijzen uit het pak van Sjaalman leidde. Van half november 1939 tot medio maart 1940 verbleef hij te Den Haag - net als in Indië en tevoren in Frankrijk door zijn hart geplaagd - om in het Rijksarchief de documenten van Dirk van Hogendorp te bestuderen voor zijn roman over hem; met de voorbereiding van dit tweede deel van zijn cyclus ‘De onzekeren’ was hij in Indië al begonnen. Meer dan twee hoofdstukken van ‘Zich doen gelden’ zou Du Perron echter niet voltooien, want twee maanden na zijn terugkeer naar Bergen overleed hij door een aanval van angina pectoris op 14 mei 1940.