Brieven. Deel 4. 2 januari 1933-30 april 1934

1981. Aan H. Marsman: Parijs, 25 februari 1934

Parijs, Zondag 25 Febr.

Beste Henny,

Ik schrijf je weer, omdat het Zondag is (!) en omdat ik een aardig idee heb, om door jou uit te voeren!

Het boek dat ik je zond - en dat je gevonden zult hebben als je deze brief krijgt? - was Fakkeldragers van Ed. Coenraads = Dr. P. Endt, directeur van de W.B., een nogal brave man, naar het schijnt; Hollandsch, maar met veel buitenlandsche belangstelling, vooral op politiek gebied. Zijn boek is zeer middelmatig, maar heeft hier en daar wel iets aardigs. Zijn hoofdpersoon Heinrich Marti is je banale

[p. 465]

sympathieke jongeman, maar bv. het portret van de vrouw die op Henr. Roland Holst lijkt, is nogal geslaagd.

Ik wou je nu 2 andere politieke romans zenden, die net verschenen zijn: Sjanghai van Wagener (het schijnt een journalist te zijn van de N.R.C., Vic vindt zijn boek ‘geniaal’ - zooals trouwens alles - en Menno vindt het één verrottenis) en Partij Remise van Jef Last. Ik heb de beide boeken hier; ik lees al dit technische Hollandsch voor mijn vertaling van Malraux. - Last las ik nog niet, Wagener heb ik half uit. Het gekke is dat zoo'n boek, door het kranten-knipsel-karakter ervan juist, niet vervelend is; het is alleen maar ‘beneden alles’. Als dàt de literatuur van de toekomst worden moet - zooals Theun de Vries, en ook Vic helaas, zich verbeeldt - dan moeten we ons voorbereid houden op massaschrijverij in de meest letterlijke beteekenis, want iedereen letterlijk kan zulke boeken in elkaar leeren zetten. Er is maar één ding wat den eenen schrijver van den anderen onderscheidt: het stereotiepe toontje dat hij zich voor zijn 300 blzn. heeft aangemeten: bv. tragisch, ernstig, ontroerd, zakelijk, enz. Dat van Wagener is Hollandsch-gijnig. Onverstoorbaar, en in wezen dus toch weer cynisch-geroerd gijnig. Een handelsreiziger die de pen heeft leeren hanteeren (zijn volzinnen zijn verre van slecht), die door de Kring is gegaan en er weer uit gekomen is^* en nu, zooals het hoort, de politiek met een gespannen meeleven vereert. Alles bijeen een weerzinwekkend individu, maar zijn boek kan men toch lezen, dat blijft het gekke, al is het één naäperij van Döblin-Dos Passos, Sturm-groep, etc.^**

Van Last kan ik je nog niets zeggen. Ken je onzen kleinen Ehrenburg - door Vic ook al zoo ‘geniaal’ bevonden - genaamd Henk Kuitenbrouwer, meen ik, en zich noemende Revis? Of is deze Revis van zichzelf uit een andere familie?^1.

Ik las ook nog Harten en Brood, ‘de’ roman van Kuyle. Er schijnt ook een filmscenario van te bestaan, en beide - roman èn scenaro - zijn uitdrukkelijk verboden om nagevolgd te worden, geciteerd of anderzins ‘gebruikt’. Het is één weerzinwekkende bedoening, met dat vaderlandsche schrijverstuig van onze generatie. Harten en Brood is volmaakt onleesbaar: griezelig stom, poover, realis-

* dat verbeelden Kringwezens zich trouwens allemaal!

** de gijntjes in het door elkaar smijten met commentaar op de ingrediënten is bv. du Kurt Schwitters pur.

1. Revis en Kuitenbrouwer zijn inderdaad niet dezelfde persoon.

[p. 466]

tisch, sentimenteel-katholiek, alles wat je je in deze lijn van een ‘socialeren’ Coolen denken kunt. (Coolen is beter.) - Ik geloof heusch dat ik alleen door een soort fatsoen gedreven voortga, me met deze lectuur te plagen. Ik las ook De Herberg van Den Doolaard, waar Donker en iedereen zoo wèg van zijn; ik las het niet zonder geboeidheid, maar het leken me een paar mindere hoofdstukken uit een meesterwerk van Karl May (Door het land der Skipetaren of De Kara-Nirwan Khan in Albanië). Enfin, hierover hoeven we goddank niet te schrijven!

Wel zou ik erg graag een stuk in Forum zien over de Holl. politieke roman, dus over die 3 boeken bijeen. Wij - jij en ik - hebben ieder van eigen zijde zòò op ‘onhollandsche’, ‘europeesche’ oriëntatie aangedrongen; en hier hebben wij nu onze gebakken peren. Laat ons er verslag van uitbrengen! Maar ik wou dat jij mij afloste. Ik heb 1^e. die vert. van Malraux, daarna andere dingen. Kan jij in Spanje deze 3 boeken niet lezen - het lezen kost je 10 dagen maximum - en er dan een direct, levendig stuk over maken? - en in den trant van dat stuk over het oorlogsboek in Kort Geding.^2.

Als je het absoluut niet wilt, schrijf het mij dan, en stuur me Fakkeldragers dan terug - dan doe ik het zelf of vraag een stuk aan Antonini. Maar het zou uitstekend zijn - ook voor onze ‘politiek’ - als jij het ditmaal deed; niet Menno of ik. Wil je het dus doen, dan stuur ik je direct de 2 boeken die ik hier heb.

In beide gevallen, omgaand antwoord.

Ik schrijf spoedig nader en over andere dingen, vanuit onze nieuwe woning. (17 bis rue Erlanger, Paris 16^e.)

Dit in de gauwigheid. Hartelijk je

E.

Gisteravond bericht van Menno over Liepmann. Hij is door Pauwels verdedigd en tot 1 maand gevangenisstraf veroordeeld. De klacht (over beleediging van Hindenburg) werd ingediend door een reserveluitenant met den ridiculen naam van Brandenburg - een Hollander toch, veronderstel ik, al werd ongeveer toegegeven dat Duitschland hier achter zit. Ik las het boek van Liepmann, Das Vaterland. Literair 3e-rangsch, maar absoluut aangrijpend door het feitenmateriaal dat erin verwerkt is. Je bent na lezing ervan zwaar van walging tegen het hondentuig dat voor Hitler moordt; het lafste rapalje

2. Bespreking van Ludwig Renn, Krieg. In Kort Geding, p. 165-168.

[p. 467]

van den aardbodem. Wat een débâcle eigenlijk op Marsmaniaansch gebied: de Duitsche heroën en de prachtprosateur Albert Kuyle! Je zult zien: het zal moeten eindigen met een algemeene emigratie van menschen als ‘wij’ (Jan Gr. en Menno hooren daar geheel bij) in Spanje, met een kolonie tot uitbreiding van eucalyptus-aanplant onder het generaalschap van Pim Burger^3. - die volgens jou toch al iets heeft van een ‘boerengeneraal’.

En voor ons vermaak een kleine oplage van getypte krantjes, waarin we het hoognoodige van onze ziel zullen distilleeren, ook voor onze huisvrouwen.

3. Een in Zuid-Spanje wonende Nederlander, die in het door Marsman geschreven gedeelte van Heden ik, morgen gij, roman in brieven door H. Marsman en S. Vestdijk, voorkomt als Paul Wolters.