Brieven. Deel 4. 2 januari 1933-30 april 1934

[p. 7]

Inleiding
Brieven 2 januari 1933-30 april 1934

In 1933 tekende zich steeds duidelijker het Europese dilemma af: is er nog ruimte voor menselijkheid en democratie tussen fascisme en communisme? Dezelfde Hindenburg die Hitler 9 maanden eerder als kandidaat voor het presidentschap had verslagen, benoemde hem op 30 januari tot rijkskanselier. In de Verenigde Staten kwam een ander soort antwoord op crisis en werkeloosheid: Roosevelt begon zijn presidentschap en zijn ‘New Deal’. In Europa vinden we naast chaos en aarzeling dictaturen in Rusland, Turkije, Duitsland, Oostenrijk, Hongarije, Polen, Portugal... (deze opsomming is niet volledig), en zelfs Nederland had zijn ‘sterke man’ in Colijn die de muiterij op de ‘Zeven Provinciën’ wegbombardeerde.

Voor Du Perron werd de vraag steeds nijpender die hij De smalle mens had gesteld: of er te midden van dit alles nog een mogelijke atmosfeer overbleef.

Ook in zijn persoonlijk leven werden de moeilijkheden hem niet bespaard. Op 3 januari overleed zijn moeder te Brussel. Spoedig bleek dat zij haar financiën in een deplorabele staat had achtergelaten. Hij spande zich in om enigszins orde te scheppen in de chaos waarin hij zich plotseling bevond. Via leningen en hypotheken wist hij het hoofd voorlopig boven water te houden, terwijl hij intussen koortsachtig maar vergeefs naar baantjes zocht. Daarvoor was trouwens de weerzin niet bevorderlijk die hij bij het saneringsproces van zijn financiën had opgevat tegen de zakelijke en vooral juridische aspecten van het leven, die zich als een even zinloos als ondoorgrondelijk spel aan hem voordeden, en evenmin de levendige afkeer die hij ontwikkelde tegen het soort mensen dat daarin wèl bedreven is: de notarissen.

Om al die ellende van zich af te zetten begon hij in maart te schrijven aan de roman waarvoor al sinds eind 1932 ontwerpen en aantekeningen bestonden en die hij twee jaar later zou voltooien: Het land van herkomst, aanvankelijk aangeduid met de naam van de ik-zeggende hoofdpersoon Ducroo. Het werk daaraan vorderde in het begin zeer goed, maar stagneerde in mei, voornamelijk om redenen van materiële aard. De geringe bereidheid van uitgever Van Kampen om een redelijk voorschot voor de roman te betalen werkte remmend op de scheppingsdrang; anderzijds had Du Perron een door Pascal Pia samengestelde bloemlezing van dokterspoëzie (Bouquet poétique des médecins) in eigen beheer uitgegeven, die hij probeerde te slij-

[p. 8]

ten bij artsen en apothekers zonder noemenswaardig succes. Met het mislukken van deze onderneming, zagen de Du Perrons ook hun laatste geldelijke reserves verbruikt.

Het gevoel van ‘onmacht om in het practische leven wat te presteeren’ was zeer deprimerend en deed hem verlangen naar rust en vrijheid om zich volledig aan zijn roman te kunnen wijden; aan de andere kant dreef het verzet tegen de verziekte samenleving, dat was aangewakkerd door de beroerde privé-omstandigheden, hem tot een afkeer van vrijblijvende literatuurbeoefening en overwoog hij zelfs zich in het uiterste geval aan te sluiten bij de communistische partij.

In deze onzekere situatie had Du Perron meer dan ooit behoefte aan duidelijkheid over de houding van zijn vrienden. Over de inhoud van het begrip ‘vriendschap’ voerde hij in september een levendige discussie per brief met Greshoff en Marsman. De aanleiding was de wrijving met Van Vriesland, toen deze Du Perron op een schoolmeesterachtige manier in de NRC op de vingers had getikt.

Toen in oktober de huurtermijn van het appartement in Bellevue afliep en het zoeken naar goedkopere woon ruimte in Parijs mislukte, besloten Du Perron en zijn vrouw een hotelkamer aan de kust van Bretagne te betrekken, voor de goedkoopte en om er hard aan de roman te werken. Vestiging in een kleine huurkamer te Parijs op 1 december maakte voorlopig weer een einde aan de voortgang van dit werk, en toen hij eind december het voorstel van uitgeverij De Wereldbibliotheek om Malraux' La condition humaine te vertalen accepteerde, nam hij zich tevens voor ‘Ducroo’ drie maanden te laten rusten. Maar ook de vertaling vorderde langzaam. Hoewel hij zich verplicht had die vóór 1 april 1934 af te leveren, was hij er pas begin mei mee klaar.

Op 18 januari 1934 werd, na een jaar van moeizaam proberen, Gistoux eindelijk verkocht voor de lage prijs van 175.000 Belgische francs. Na aftrek van alle nog openstaande schulden resteerde hem nog een klein bedrag, nauwelijks genoeg om er een jaar van te leven.

Toen het fascisme ook in Nederland (waar de NSB onder leiding van Mussert zich sterk manifesteerde) en Frankrijk dreigend op kwam zetten, voelde Du Perron, en met hem Ter Braak, zich genoopt actie te ondernemen. Begin februari speelde hij met het idee een ‘individualistische vrijmetselaars-bond’ op te richten, en in de politieke beroeringen die zich in die dagen te Parijs afspeelden, werkte hij deze gedachte verder uit. Overigens zou pas in april 1936, mede op instigatie van Du Perron, het Comité van waakzaamheid van anti-nationaal-socialistische intellectuelen worden opgericht.

De aanleiding tot de politieke crisis in Frankrijk, waarin de democratie

[p. 9]

aan de rand van de afgrond kwam te staan, was de zgn. Stavisky-affaire. Op 8 januari 1934 had de tot Fransman genaturaliseerde Rus Serge Stavisky zelfmoord gepleegd, nadat hij als hoofdverdachte betrokken was geraakt bij een verduisteringszaak, waarvan vooral veel kleine spaarders het slachtoffer waren geworden. Vele autoriteiten waren bij deze zaak betrokken, tot de radicaal-socialistische minister Dalimier toe. Rechtse groeperingen, waarvan de monarchistische Action française met haar knokploegen, de ‘camelots du roi’, de belangrijkste was, maakten van de situatie, die door de economische malaise nog werd verscherpt, gebruik om tegen het parlementaire stelsel te ageren. Verschillende dagen van straatgevechten en grote betogingen van links en rechts waren het gevolg. De onlusten culmineerden op 6 en 9 februari, waarbij tientallen doden en honderden gewonden vielen. 12 februari werd door de communistische vakbond CGT een staking en grote betoging georganiseerd, waarbij de socialisten zich aansloten. Du Perron deed aan de demonstratie mee, maar deze ervaring deed hem meer dan ooit walgen van alle politiek. Veel van wat hem in deze dagen bewoog, kreeg zijn neerslag in de essays ‘Jan Lubbes’ en ‘Ons deel van Europa’, die het sluitstuk van de eind van het jaar verschenen bundel De smalle mens vormen, en in het laatste hoofdstuk van Het land van herkomst.