Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

(1938)– Dirc van Delf– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen
Dat derde capittel is vanden gulden rose die die paeus wijet ende die een vroem ridder om die stat voirt, [7b] welcke rose Cristum onse Heer <die rose> van IhericoGa naar voetnoot4 wel beteikent (dominica in rosa.) 6Die derde rubrica des sonnendaghes in midvasten is ge-7noemt dominica in rosa, dat hiete die sonnendach in rosen, 8 want op dien dach onse aertsche vader die paeus mit groeter 9 hoechtijt wyet een gulden rose. Ende als hi die in sijnre pro-
[pagina 34]
10cessien omgedraghen heeft. soe ghift hise mit groter waerdi-11cheden ende benedixie den vroemsten ridder die teghenwoor-12dich in sijn hof is. Ende die ridder sit op sijn ghereydGa naar voetnoot12 mit alle 13 sijnre cierheitGa naar voetnoot13, mitten heerscappen ende vorsten ende volck 14 ende voirtse om alle die stat. Ende van dier tijt soe is die 15 ridder in alle den hove te eerliker ende te waerdigher. Ende 16 dit doet de paeus om drie reden wil. Die eerste is nader let-17Ga naar margenoot17-31ter sin. Dairvan seit Innocencius die paeus: want dat volc die 18 vasten lang mit abstinencien ende mit penitencien, als onder 19 scarpheit der doornen, hebben si gheweest gheprekelt, opdat 20 dan dat volck van bitterheden des levens niet en worden on-21derbrokenGa naar voetnoot20, soe wil hi te midweghenGa naar voetnoot21 der penitencien solaes 22 van eenre rosen laten vertoghen ende der bedroefder ghemoe-23de in rouwen van sonden mit troostinghe van eenre rosen 24 verhoeghen, op-dat die bangicheit ghesaftet wert ende die 25 last der penitencien te lichteliker werde ghedraghen. Want 26 Ga naar margenoot26-29die poeta seit: onder alle dijn sorghe - Interpone tuis inter-27dum gaudia curis - dat is: soe selstu wat vroechden men-28ghen. Want het en heeft ghien [7c] langhe duerenGa naar voetnoot28, dat in 29 sijn arbeit somwijl niet en rust. Men moet oec somwijl een 30 ghespannen boghe van sijnre noteGa naar voetnoot30 ontsetten, anders soe be-31ghint die pees te slappen. Die ander sake is naden ghelove, 32 want die rose van Ihericho, Cristus, bloem des velts, Cristus 33 Ihesus ende die lelyeGa naar voetnoot33 convallium., Dei filius sel cortelic opghe-34ploct worden, ende die witte sulver blade sijnre leden uutghe-35rect ende cool-rode bladen sijnre wonden gheteikent werde, 36 van welken alle scout der ghelovigher wert ofghedaen. Daer-37om soe wil die heilighe kercke ghehuechnisse hebben, want 38 si noch inden ghelove, als in haren gaerde bloeiet ende was-
[pagina 35]
39set, ontloken staet an alle haren bladen, als een scone olive 40 Ga naar margenoot40inden velde, als een cypresse inden berch Syon ende als een 41 plante der rosen in Iherico. 42Ga naar margenoot42-80Dese rose, die die paeus stichtet, wil ic bi Cristum openlike 43 die rose van Iherico beteikenen. Want die rose is ghemaect 44 van goude ende binnen is si ghevolt mit muscus ende mit bal-45saem. Aldus is oec die rose van Iherico, Cristus, ghesteltGa naar voetnoot45 in 46 drien substanciën, daer si haer gheheel wesen of heeft, als 47 vanden goude der godheit, van rukende muscus sijnre sielen 48 ende vanden edelen balsam sijns bloots, tranen ende heili-49ghen lichaem. Die Godheit Cristi wert beteikent in goude, 50 want ghelijc als dat gout natuerlic vander sonnen raeyen inden 51 gronde ende buuc des berchs ghewonnen wert, alsoe doe die 52 hemelsche Vader sijn godlike borst oploec, dronghen uut sijn 53 aensicht sulcke raeyen, [7d] dat inder aerden der ioncfrou-54Ga naar margenoot54wen lichaem die Gods Soon wert ghewonnen, die een schijn-55selGa naar voetnoot54 is der ewigher glorien ende figuer sijnre substancien, ghe-56gaen uten monde des Alren-oversten ende gheworden als een 57 hart stenen vat, dat mit duerbaren ghesteente is ombeset. Die 58 siel ons heren Ihesu Cristi wert beteikent bi dat welrukende 59 dinc: muscus. Want die siel Cristi is vol van roke alre duecht. 60 Ga naar margenoot60Sinte Thomas van Aquinen seit, dat inder ghebenedider sie-61len Cristi sijn alle abijtGa naar voetnoot61 van duechden, alle vrucht van leven, 62 alle salicheit van guede wercken, alle beelden scoonre for-63men, alle lust der weelden ende alle kunst der sinnen, recht 64 Ga naar margenoot64als een crans te samen ghewrocht. Daerop die Wise-man seit: 65 In haer soe sijn alle scatte der wijsheden ende kunste Gods 66 verburghen ende daerom is syGa naar voetnoot66 gheheten een gemme alre crea-67turen. Dat lichaem ons heren Ihesu Cristi wert beteikent bi 68 der balsam. Want ghelijc als die balsaemstraen die alre edelste 69 droop is van vuchticheit, dieGa naar voetnoot69 vlietet op ter aerden ende in 70 alre crachten, soe waren die bloetsdropen uter ioncfrouwen 71 zijd, daer Cristus lichaem is te samen of gheronnen, want si 72 sonder vlec was ende gheen sonde in haer noch valscheit ghe-
[pagina 36]
73 vonden en is. Dese droop vloeyedet van den edelen stamme 74 patriarchen, coninghen ende papen, die heilighe mannen; 75 ghelijc alsmen balsam winnet, datmen die rancken snidet, 76 ende wat daer dan uutdruupt, gadert men in vaten, [8a] aldus 77 is inder glorioser ioncfrouwen hert vergadert dat edelste bloit, 78 Ga naar margenoot78dat ye op aerden droop. Salomon dair of seit: Als balsam heb 79 ic roke gegheven. In welken beteikenisse soe vloeyet een fon-80teyn van oly opten dach der gheborten ons Heren. Dese rose 81 knopteGa naar voetnoot81 in Ihesus kintscheit, si wert ontspreit in bladen ende 82 bloeiede in veruwen in sinen wasdom ende manlicheit, si ru-83ket suet van sijnre waerdigher godheit ende van exempelen 84 sijnre weldadicheit, si wert gheplocket inder tijt, datmen 85 hem anvincGa naar voetnoot85, en hoer bladen worden in een cloc ghebarnt, 86 daer uutvloeyet vucht des rosenwaters, dair wi van al onse 87 sonden sijn in ghewasschen. Want als die lerars segghen op 88 Ga naar margenoot88-95dat woort, dat inder selver stont, dat Longinus mit eenre speer 89 sijn zijd oploocGa naar voetnoot89, dat daer uutvloeyde cout water ende heet 90 bloet, - dat die selve droop, die uten borsten Cristi drancGa naar voetnoot90, is 91 die scat der heiligher kerken, vruchtGa naar voetnoot91 alre ghenaden ende der 92 ontfermherticheit, alder sacramenten crachtGa naar voetnoot92, absolutie ende 93 oflaet, perdoen ende quitinghe, penitencie der sonden. Ende 94 dit is die fonteyn des levens, die nymmermeer uutghescepenGa naar voetnoot94 95 en mach werden, noch verdroghen. 96Dese gulden rose van Iherico wert neghenwarf omghevoert 97 van stede tot stede inder stat van Iherusalem, also als die pas-98sie uutwijst. Eerst doe hi ghevanghen wert inden hove ende 99 ghebrocht tot Annas huus. Anderwarve van Annas tot Cay-100phas huus. [8b] Derdewarf van Cayphas tot Pylatus huus.
[pagina 37]
101 Vierdewarf van Pylatus tot Herodes harberghe, want die was 102 ten selven tiden tot Iherusalem. Vijftewarve van Herodes we-103der tot Pylatum. Sestewarve leiden die sargantenGa naar voetnoot103 inwaert in-104den hof. Sevende werve leiden si Ihesum uten hove inden 105 vierscaer. Achtewarve wert hi weder ingheleit. Neghende 106 werve wert hi uutghevoert opten berch van Calvarien. Ende in 107 een yghelike stede daer heeft hi sonderlinge pijn ghedoecht 108 ende gheleden. Want inder eerster stede wert hi ghevanghen 109 ende ghebonden. Inder ander stede wert hi an sijn wanghen 110 ghesleghen. Inder derden stede wart hi bespoghen ende ge-111halsslaghetGa naar voetnoot110. Inder vierder stede wart hi ghewroghetGa naar voetnoot111. Inder 112 vijfter stede wart hi bespot. Inder sester stede wert hi ghe-113gheeselt. In die sevende stede wart hi met doernen ghecroent. 114 In die achtende stede wert hi ter doot gheoordelt. In die ne-115ghende stede wart hi ghecruust. 116 Daer is noch een ander reden waerom die paeus een gul-117den rose wijt ende enen anderen gheeft te voeren ende die 118 reden gaet ander doecht. Want gheliker wijs dat onse sonden 119 sijn recht als doornen, die ons steken ende prekelen in onser 120 conscienciën gronde, als wi <voelen> wroeghen ende straffenGa naar voetnoot120 121 van binnen, dat wi ieghen onse God ende ewe hebben mis-122daen, daer wi van Gods recht wrake ende pijn of ontfaen 123 moeten, soe staen wi in groter vresen ende bedructheden van 124 binnen, [8c] dat die mensche dicwijl dunct, dat sijn hert 125 ieghen die overriftGa naar voetnoot125 sijnre borsten ontspringhen ende wert also 126 banghe, dat hemel ende aerde hem wart te nauwe, want dat 127 aensicht God, dat hi beghint te ontsien, en mach hi nerghent 128 ontvlien. Ende desen druck ende dese quetsen der conscien-129cien vandien sonden voelde David van binnen, doe hi van rou-130Ga naar margenoot130wen seide aldus: Conversus sum in erumpna mea, dum confi-131gitur spina; dat beduut: Ic wart omghekeert in mijn jam-132mer, als die doorn wert ghedruct. Dese doornen sijn veel, die 133 Ga naar margenoot133die Apostol noemt te wesen wercken des vleischs ende die sijn
[pagina 38]
134 openbaerGa naar voetnoot134, als overspul, onreinicheit, onsuverheit, oncuuscheit, 135 onscamelheit ende onreinige ghiericheitGa naar voetnoot135, aenbeden der afgo-136den, viantscap, kijf, aefgunsticheit, toorne, secten, sceldenGa naar voetnoot136, 137 dootslaen, dronckenscap, werscapGa naar voetnoot137. Ende die deser ghelike 138 Ga naar margenoot138-140dinghen doet, die en sel dat rike Gods niet besitten. Van de-139sen doornen sel werden rose-bladen inden hof der penitencien 140 ende inden acker ons herten gronts, als wi die omkeren wil-141len ende graven mitten grave der ware bekennisse onser mis-142daet ende mitten graveGa naar voetnoot142 ware berouwe van alle onse quaet, mit-143ten derden grave der ware scaemte van al onse wercken. En-144de als die wint die coemt van zuden, die Gods ghenade doer 145 onse ghedachten dringhet, soe beghinnet te vlieten die meye-146reghen onser tranen, die een guede lenten beghint te kundi-147ghen, dat alle sijn doorne der sonden be- [8d] ghinnen in 148 doechtsGa naar voetnoot148 bladen verwandelt te werden. Ende dese rose-blade 149 Ga naar margenoot149der doechden, die noemt sinte Pouwels: vrucht des Gheests, 150 dair ic voor een capittel of ghescreven heb. Ende hieten al-Ga naar voetnoot150-153 151 dus: minne, vroechde, vrede, gheduldicheit, verstandelheit, 152 guetheit, goetwillicheit, sachtmoedicheit, gheloef, saticheit, 153 Ga naar margenoot153cuusheit, reinicheit. Dit is die acker, die God ghebenedijt 154 heeft, die daer bloeyet als een wijngaert ende sijn bloemen 155 sijn vruchten der eren ende der eerbaerlicheitGa naar voetnoot155. Dese rose dat
[pagina 39]
156 is een ighelic innich ghelovich gheest, mit menigherhande 157 bloemen wide ontdaen ende uutghespreidet, want hi staet als 158 een groen hout, dat sijn wortelen totter vrucht werpetGa naar voetnoot158. Dese 159 gheestelike rose die heeft ten eersten twalef bladen, als twalef 160 articulen des heilighen kersten gheloofs, daer Cristus of seit: 161 Ga naar margenoot161Ten si dat ghi ghelooft ende ghedoopt werde, soe en moghedi 162 niet salich noch behouden worden; welcke twalef bladen die 163 twalef apostolen, bloemlesers des paradijs, inden ghelove of 164 hebben ghebroken ende alle die werelt daer mede hebben be-165stroeit, die rokeGa naar voetnoot165 ende veruwe gheven alre innicheit ende for-166me van duechden. Ende hier sel ick nae een capittel of scri-167ven. Dese heilighe rose heeft na twaleven elf bladen inwaerts, 168 want die elf iongheren die daer ghinghen tot Galyleen onse 169 Heer te sien, hebben van sinen monde elf lessen onthouden, 170 die leer sijn der [9a] volcomenheit anden hoochsten oortGa naar voetnoot170 171 ende Cristus ewe te beleven ende hieten consilia evangelii, dat 172 beduut die raden der evangeliën, die den liefsten wil ons He-173Ga naar margenoot173ren ons gheven te kennen. Daer Paulus of seit: God geve iu 174 dat selve te smaken, op-dat ghi proeven moecht welc die guede 175 wille Gods is. Ende van desen lessen Cristi ende raden der 176 evangeliën heb ic een capittel voor ghescreven. Daerna in-177waert in deser rosen den elf bladen volghen tien. Dat sijn die 178 tien gheboden Gods, die hi gaf den kinderen van Ysrahel in-179der woestinen opten berch Synay inden beghinsel des ouden 180 testaments. Ende van desen tien gheboden sprac onse Heer: 181 Ga naar margenoot181Ist dattu totten leven wilste ingaen, hout die tien gheboden, 182 want dair-in is alle menschen waerdich goet. Ende van desen 183 tien gheboden heb ic voor een capittel lanc ghescreven, want-184tet noot is dat alle menschen dien onderdaen isGa naar voetnoot184 ende bele-185ven. Daernae inwaert in desen rosen den tien bladen volghen 186 neghen ende dat sijn die neghen choren der enghelen, als die 187 onse bode sijn, nuwe hemelsche goede der ghenaden ons te
[pagina 40]
188 kundigen: der gheestenGa naar voetnoot188 goetheit, der archangelen kundighen 189 ende openbaren, <der> virtutenGa naar voetnoot189 weldadicheit, der domina-190tionen heerlicheit, der potestaten mogentheit, der principa-191ten voorbaricheitGa naar voetnoot191, der thronen rechtvaerdicheit, der cherubin-192nen sinne ende wijsheit, der seraphin minne ende innicheit. 193 Ende hier heb ic voor een cleyn capittel of gheseit, [9b] want 194 wi in horen ghetale ende gheselscap sellen opghenomen wer-195den int lant der levender, dat rike Gods mit hem te besitten, 196 Ga naar margenoot196daer wi alle te samen toe gheroepen sijn te comen, als in Apo-197calipsi staet ghescreven. Dair-na inwaert in deser heiligher 198 rosen den neghen bladen volghen achte. Ende dat sijn die 199 achte salicheden der sielen, die Cristus leerde opten berch 200 sinen discipulen, doe hi vanden rike Gods sprac ende seide: 201 Ga naar margenoot201-209salich ende heilich sijn: die willich armen van gheest, die 202 sachtmoedich sijn, die vervolch doghen om die rechtveerdi-203cheit, die vreedsamich sijn, die reine van herten sijn, die 204 ontfermhertich sijn, die duldeliken screyen, die honghert en-205de dorst nader rechtveerdicheit. Ende van dese achte saliche-206den ende hoer toebehoren, soe heb ic voor een capittel ghe-207screven. Want si hem wel verbliden moghen diese hier bele-208ven, omdat hoor loon overgroot is ghehouden inden ewighen 209 leven als inden hemel. Daer-nae inwaert in deser gheesteliker 210 Ga naar margenoot210rosen dieGa naar voetnoot210 achte bladen volghen die seven, dat sijn die seven 211 gaven des heilighen Gheests, die die Vader der barmherti-212cheit ende God alles troestes uut den scat sijnre rijcdoem doir 213 Ga naar margenoot213sinen Soon heeft ons neder ghesent, als die gheest der wijs-214heit ende der verstandelheitGa naar voetnoot214, die gheest des raets ende der 215 starcheit, die gheest der consten ende guedertierenheitGa naar voetnoot215 ende 216 Ga naar margenoot216vervolt mitten gheest der vresen Gods. Aldus seide te voren 217 Iohel harde wel, dat God van sinen gheest soude uutstorten op 218 alle vleische ende sinen gheest ondert volc setten. [9c] Ende
[pagina 41]
219 hier of heb ic voor een capittel ghescreven. Daer-na inwaert 220 Ga naar margenoot220-228in deser rosen die seven bladen volghen die ses; dat sijn dieGa naar voetnoot220 221 ses werken der ontfermherticheit, die den sondaren doen ver-222lossen van haren sonden, dat oordel Gods te ontgaen ende dat 223 rike Gods te verdienen. Als is te spijsen den hongherighen 224 ende te laven den dorstighen ende te cleden den naecten, den 225 peregrinen te ontfanghen ende huusvestinge te gheven, den 226 ellendighen te troosten, den ghevanghen te visitieren ende oec 227 den siecken, te begraven den doden. Dit sel God ten ionxten 228 daghen van ons eisschen. Ende die gheen, die in desen werc-229ken van ontfermherticheit hebben ghestaen, die sellen dat 230 rike Gods ghebrukenGa naar voetnoot230. Ende van desen werc soe sel ic nae een 231 capittel of scriven, als ic sel segghen, waermede dat wi onse 232 sonden sellen boeten moghen ende beteren ende of-legghen. 233 Dair-na inwairt in deser rosen de<n> sesten bladen volghenGa naar voetnoot233 234 die vijf. Ende dat sijn die vijf rosen bloeyende, vernuwende 235 wonden, die in den cruus bloeyen van dropelen alre ghenaden 236 ende verghiffenisse onser sonden, die nu boven der sonnen 237 licht inden gloriosen lichaem Cristi verschinen ende blencken, 238 welck <hi> ten ionxten daghen int oirdel alle menschenGa naar voetnoot238 239 verhouden sel, die gueden hoe ghenadelike dat si sijn ver-240lost, den quaden te wiperGa naar voetnoot240, want si der waerdigher passien on-241dancbaer hebben gheweest. Dese vijf wonden werden betei-242kent biden vijf Moyses boecken, die die overste paep [9d] 243 Ga naar margenoot243mitten lams bloet plach te besprenghen. Van deser minnen 244 teiken ende wapen der Gods ridder seit Paulus aldus: Die 245 gheprentede wonden draghe ic in minen lichaem. Ende daer 246 wil ic na of segghen, als ic vander passien ons liefs Heren 247 scrive. Daerna inwaert in deser rosen den vijf bladen volghen 248 vier ende dat sijn die vier ewangelisten of die vier cardinael-249sche duechden. Als is sinte Johans ewangeli inder godliker 250 wijsheit, sinte Matheus ewangeli mitter godliker rechtveerdi-251cheit, sinte Marcus ewangeli mitter gheesteliker starcheit, sin-252te Lucas ewangeli mit gheesteliker maticheit. Ende van dese 253 ewangelien ende dese vier cardinael doechden heb ic in twie 254 Ga naar margenoot254capittelen voir ghescreven. Dit sijn vier raden, die Daniel sach,
[pagina 42]
255 die alle tijt voortghinghen, want die gheest Gods was daer in. 256 Daerna inwaert in deser rosen den vier bladen volghen drie. 257 Dat sijn die drie personen kennisse der Triniteit, die daerGa naar voetnoot257 258 mit horen ghelijc bloeyen opGa naar voetnoot258 die crachten der sielen, als 259 die vaderlike cracht op die ghedachtenisse, des Soons wijsheit 260 Ga naar margenoot260op die verstandenisse, des heilighe Geests guedertierenheit op 261 der sielen wil. Dit sijn drie wijnrancken die Joseph sach ont-262spruten, knoppen ende bloeyen ende druven dragen ende die 263 ripe druven inden kelc drucken ende den coninc scencken; 264 want als wi van Gode goet verstaen ende comen voort in hei-265ligher ghedachtenisse ende voort in goede wille, soe gaen wi 266 als door bladen [10a] <ende> bloemen, doer den Vader 267 <ende den> Soon indenGa naar voetnoot267 wijnkelre der sueticheit des heili-268ghen Gheests. Ende van dese drie personen der Godheit ende 269 drie crachten der sielen heb ic voir gheseit. Daer-na inwaert 270 in deser rosen den drie bladen volghen twie. Dat sijn verstan-271denisse ende kennisse des ouden testaments ende dat nuwe, 272 daer ons die Godheit in ende die menscheit ons Verlossers 273 Ga naar margenoot273gegheven is te kennen. Dese sijn beteikent biden boeck dat 274 buten ende binnen an beiden ziden was ghescreven, dat sinte 275 Iohan at ende het wert in sinen monde suet als honich. Dit 276 sijn oec die twie stienen tafelen Moyses, daer die een of brac. 277 Dat is te verstaen, datmen dat oude testaments in sijnre 278 ghewoent niet en hout, mer dat nuwe blijft vast staen. Mer dat 279 oude en ghift ons niet meer dan een teyken, daer wi totten 280 anderen mede toe moghen raken ende inwaerts gaen. Daerna 281 inwaert in deser rosen den twee bladen volcht een. Dat is die 282 ghele gulden knoop die midwaert in dese rose staet. Dat is die 283 overhertelike minne Gods, die ons doer den heilighen Gheest 284 ingheformtGa naar voetnoot284 werd ende si ghift al die voirghenoemde bladen
[pagina 43]
285 cracht ende leven, dat God aenminnentlikeGa naar voetnoot285 wert ende ons ver-286dientlic der salicheit des ewighen levens. Want sonder die 287 minne en is sin noch werc <God> wairdich. Daerom is si mitGa naar voetnoot287 288 hogher waerden alleen boven alle gheprijst, als Paulus seit: 289 Ga naar margenoot289boven al soe hebt die minne, [10b] want si is een bant der 290 Ga naar margenoot290volcomenheit, daer alle ewe ende propheten anhanghet, alle 291 Ga naar margenoot291-299gheboden insluten, ende alle loen in einden. - Dese gulden 292 rose die daer wast inden gaerde des gheesteliken herts sel 293 omghetuunt wesen mit doornen, dat die wrede beesten, dat 294 sijn die seven hooftsonden daer niet toe en crupen ende den 295 hof der herten niet om en wroeten ende die rosen scoerenGa naar voetnoot295-296 296 ende riten of onder die voeten vertreden; als sijn dese: 297 <die lewe der hoverdicheit>, die hont der nidicheit, die wolfs 298 des toorns, die esel der traecheit, die eghel der ghiericheit, die 299 beer der gulsicheit, die swijn der oncuuscheit. Drie tuyn-300staken sel men inden hof steken, daer men die doornen sel 301 omsteken ende omtrecken. Die eerste als vasten, ende dair 302 trectmen om alle die risen, die dat vleisch des menschen 303 castien. Voort die ander staec als beden, ende daer trect men 304 omme alle die risen, die den gheest oeffenen. Die derde staec 305 als aelmissen gheven, ende daer trect men mede <om>Ga naar voetnoot305 alle 306 die risen, die om den boem bloeien der guedertierenheit, als 307 sijn wercken der ontfermherticheit. Om dese staken soe set 308 men oeck doornen, als sijn vigilien, waken, disciplijn, gheesce-309len, abstinencie, sparicheitGa naar voetnoot309 van noturfte, peregrimaedse, ver-310soecken heilighe steden, devociën, oeffeninge met innicheden; 311 ende voort alle die roeden ghecelen vander calumpnen Cristi 312 ende voort alle die wapenen der passien ons liefs Heren Ihesu 313 Ga naar margenoot313Cristi. Aldus staet een reine herte mit doornen ombeset, sicut
[pagina 44]
314 ortus conclusus, als die besloten hof der [10c] minnen bruut 315 Salomons ende als een bezeghelde fonteyn, daer Susanna alleenGa naar voetnoot315 316 is inden boemgaert gaende hoor te dwaen, uutghesent der 317 Ga naar margenoot317maechdekyns hore sinnen lust. In desen hof is die minnendeGa naar voetnoot317 318 bruyt gheclommen, opdat si in den bloemen werde ghevoedt 319 ende lelyen lesen. Dese rose sel een yghelic ghetrouwe kersten 320 mensch die tijt sijns levens om-voeren, opdat hi daer lof ende 321 prijs van mach hebben in des conincs hof van hemelrijc. Tot 322 welcken litteiken ende figuren leestmen inden boeck van 323 Ga naar margenoot323Hester, dat die coninc Assuerus seide: Aldus selmen eren, die 324 den coninc eren wil. Men sel hem andoen coninclike ghewade 325 ende setten op een scoon paert, die vanden zadel des conincsGa naar voetnoot325 326 is, ende des conincs dyadeem op sijn hooft. Die coninclike ghe-327wade is dat leven ons heren Ihesu Cristi, dat wit was van suver-328heden, groen was van doechtsaemheden, roet van mededo-329ghen, zwart van gheduldicheden, gulden van minsaemheden. 330 Dus menigherhande is des conincs ghewade. Hier sellen wi 331 na leven, willen wi mit hem ghecleet sijn. Dat scone paert of 332 heynxt, die van den zadel des conincs is, dat is een ghesatetGa naar voetnoot332 333 reyn lichaem, dat in sinen sinnen der overster reden is onder-334daen ende willichliken verduldich ende vromelic inden weghe 335 Gods gaen. Aldus quam dan die coninc riden te Iherusalem. 336 Die dyademaet des conincs is dat weselike loon des ewighen 337 levens, cronen des hemelrijcs, die alle den dienren Gods ende 338 Cristo ghelooft is ende die wi seker sijn van [10d] den monde 339 Gods der ewigher wairheit, doe God in Apocalipsi seide tot 340 Ga naar margenoot340ons: Wes trouwe tot inder doot ende ic sel di gheven die crone 341 des levens. Dat gonne ons die mit doornen om onsen wille 342 ghecroont wert, Ihesus Cristus, croen der glorien, die ewelic 343 ghebenedijt is inder ewicheit. Amen.	voetnoot4 rose van Iherico. Vgl. Eccli. 24:18, waar de eeuwige ongeschapen Wijsheid, d.i. Christus, van zich zelf getuigt: Ik schoot op als een rozenstruik te Jericho. We voegen in den titel in: . voetnoot12 ghereyd: zadel. voetnoot13 cierheit: praal, heerlijkheid. margenoot17-31 Vgl. Daniëls, Dirc van Delf, blz. 55-57. voetnoot20 onderbroken: in zijn werking verhinderen (ne fidelis populus propter quadragesimalis observantiae asperitatem sub continuo labore deficiat); het woord is in het Mnl. zeldzaam; V d. V, 326; - hier: verzwakt worden, zijn kracht verliezen, waarvan de door V d. gegeven bet. het gevolg aanduidt. voetnoot21 te midweghen: halfweg. margenoot26-29 Interpone tuis interdum gaudia curis, / nam quod caret alterna requie, durabile non est. Cant. 2:1 (ego flos campi et lilium convallium). voetnoot28 dueren: in stand blijven. voetnoot30 note: nootvormige haak aan de veer van een armborst, waarachter de gespannen pees wordt opgehouden; - ontsetten: afstellen, losmaken. voetnoot33 lelye, lees: lilium; - opgheploct: uitgerukt worden (Zie V d. V, 1814). margenoot40 Eccli. 24:17. margenoot42-80 Vgl. Daniëls, l.c. blz. 57-58. voetnoot45 ghestelt: samengesteld. margenoot54 Hebr. 1:3; - Eccli. 24:5. voetnoot54 die een schijnsel, enz.: die een afstraling is zijner eeuwige glorie en afdruk van zijn wezen. margenoot60 Vgl. Summa theol. III, qu. 7, a. 2. voetnoot61 abijt: habitus, elders door D.v.D. vertaald als: inblivende cledinghe der siel. margenoot64 Eccli. 1:26. voetnoot66 sy in margine bijgevoegd. voetnoot69 die in margine bijgevoegd. margenoot78 Eccli. 24:20. voetnoot81 knopte: knop zetten; - ontspreit: ontplooid. voetnoot85 anvinc: gevangen nemen; - cloc: distilleerklok. Zie V d. III, 1568. margenoot88-95 Vgl. Lud. II, c. 64, n^o 13: Et continuo exivit sanguis et aqua, ex quibus habent efficaciam Ecclesiae sacramenta. Hoc autem factum est, ad ostendendum quod per passionem Christi plenam consequimur ablutionem, scilicet a peccatis et maculis; a peccatis quidem per sanguinem, qui est pretium nostrae redemptionis, a maculis vero per aquam, quae lavacrum est nostrae regenerationis. voetnoot89 oplooc: opende. voetnoot90 dranc: drong. voetnoot91 vrucht, die alle genade en barmhartigheid in zich bevat. voetnoot92 alder sacramenten cracht: voor zoover door de H. Sacramenten aan den mensch de heiligmakende genade of de vermeerdering daarvan geschonken worden, die Christus ons door zijn bloedigen kruisdood verdiend heeft. voetnoot94 uutghescepen: leeggeschept. voetnoot103 sarganten (oorspr. dienaar, fr. sergeant, lat. serviens) vaak gebruikt voor een krijgsman, die voor soldij dient. Zie cap. IV 5-6. voetnoot110 gehalsslaghet (colaphizare): in het aangezicht slaan. (zie V d. III, 59). voetnoot111 ghewroghet: aangeklaagd. voetnoot120 als wi (leege plaats) wroeghen, lees: als wi voelen; - straffen: berispen, verwijten. voetnoot125 overrift (niet bij V d.): bovenste gedeelte van het middelrif. margenoot130 Ps. 31:4. margenoot133 Gal. 5:19. voetnoot134 openbaer: bekend; - overspul (fornicatio); deze vertaling is niet juist. Volgens V d. V, 2281 komt Mhd. überspil slechts in ééne glosse bij Diefenb. op fornicari voor. voetnoot135 onscamelheit ende onreinige ghiericheit: oneerbaarheid en onreine begeerte; staan niet in den tekst van Paulus. voetnoot136 veneficia na idolorum servitus ontbr. Scelden (rixae): overhoop liggen, plukharen; - secten (sectae): scheuring. voetnoot137 werscap (commessationes) brasserij. margenoot138-140 Jac. de Voragine, Sermo II. Dom. IV Quadr.: Tertia ratio est moralis. Per rosam enim signatur quod per poenitentiam spinae vitiorum nostrorum convertuntur in rosas virtutum. voetnoot142 grave: schop. voetnoot148 doechs, lees: doechts. margenoot149 Gal. 5:22. voetnoot150-153 D.v.D. noemt de vruchten van den Geest niet op in dezelfde volgorde als de Vulgaat, maar longanimitas, kan men zeker niet vertalen door verstandelheit, d.i. prudencia, ingeniositas, sagacitas, discrecio, sapiencia - zie V d. i.v. Men leze hier volstandelheit dat volgens Mnl. Hdwb ook ‘geduld’ kan beteekenen. margenoot153 Eccli. 24:23. voetnoot155 eerbaerlicheit, lees: eerbaericheit. Het mnl. heeft eerbaerheit. Hier wellicht duitsche invloed: mnd: êrbaricheit, mhd: êrbaerecheit. voetnoot158 dat sijn wortelen totter vrucht werpet; werpen: doen ontspruiten. Vgl. Jer. 12:2: plantasti eos et radicem miserunt, proficiunt et faciunt fructum. margenoot161 Marc. 16:16. voetnoot165 die roke enz.: die geur en kleur geven aan aller vroomheid en deugdzaam gedrag (voor zoover ze nl. uit het geloof leven). voetnoot170 der volcomenheit anden hoochsten oort: die ons leeren de hoogste volmaaktheid. margenoot173 Rom. 15:5. margenoot181 Matth. 19:17. voetnoot184 onderdaen is (lees: sijn): onderdanig zijn. voetnoot188 der gheesten: engelen; - kundighen etc.: het verkondigen en bekend maken der aartsengelen, wijl dat hun voornaamste taak is. voetnoot189 die lees: der virtuten. voetnoot191 voorbaricheit: aanzien, voornaamheid. margenoot196 Vgl. Apoc. 17:14. margenoot201-209 Matth. 5:1-22. margenoot210 II Cor. 1:3. voetnoot210 die, lees: den. margenoot213 Isaïas 11:2-3. voetnoot214 verstandelheit (mnd. vorstandelheit): verstand (intellectus). voetnoot215 guedertierenheit (pietas). V d. II, 2029 geeft van deze vertaling eenige voorbeelden, maar gewoonlijk wordt van de gave van godsvrucht gesproken; ze spoort den wil aan tot innige liefde voor God, welke zich openbaart in goede werken ter eere Gods en tot welzijn van den evenmensch. margenoot216 Joël 2:28. margenoot220-228 Matth. 25:35-45. voetnoot220 die, lees: den. voetnoot230 ghebruken: genieten. voetnoot233 de, lees: den. voetnoot238 di veranderd in hi. voetnoot240 te wiper. V d. IX, 2670 verwijst naar Kiliaen wijper: - Fland. j. - spijt. In de Vla. dialecten is er thans geen spoor van te vinden. De bet. hier is: tot verwijt. margenoot243 Gal. 6:17. margenoot254 Daniël (lees:) Ezech. 1:20. voetnoot257 Van Vloten, Ned. Proza v. de 13e tot de 18e eeuw. blz. 109, merkte al op, dat de geheele hier volgende zinsnede blijkbaar verminkt is, de bedoeling des schrijvers echter niet onduidelijk. De bet. is: Dat van de drie personen, is de kennis der Triniteit, waarvan wij een gelijkenis aantreffen in de drie vermogens der ziel, enz. voetnoot258 opdat, lees: op. Deze gedachte vinden we terug in Comp. I, c. 10: Relucet in creaturis vestigium beatae Trinitatis...: in anima secundum memoriam, intellectum et voluntatem considera personarum trinitatem et unitatem substantiae. margenoot260 Gen. 40:9-11. voetnoot267 inden Soon, lees: ende den. margenoot273 Apoc. 10:9. voetnoot284 Vgl. Rom. 5:5: Caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis. ingheformt; ‘informare’ wordt gezegd van den wezensvorm, die met eenige materie of subject verbonden, deze plaatst in een bepaalde soort van dingen. Door de heiligmakende genade nu wordt de ziel in haar wezen als vergoddelijkt, bezit zij een hooger leven; door de bovennatuurlijke deugden, vooral door het geloof, de hoop en de liefde, ontplooit zij haar vergoddelijkt leven, bereidt zij zich voor tot het zaligend aanschouwen en beminnen. voetnoot285 aenminnentlike: welgevallig (niet bij V d.). voetnoot287 goet, lees: God wairdich. margenoot289 Col. 3:14. margenoot290 Matth. 22:40. margenoot291-299 Comp. III, c. 14: Septem vitia comparantur septem bestiis. Superbia comparatur leoni, invidia cani, ira lupo, acedia asino, avaritia ericio, gula urso, luxuria porco. In onzen tekst ontbrak: die lewe der hoverdicheit. voetnoot295-296 scoeren: vernielen; - riten: stuk maken. voetnoot305 mede uut, lees: mede om. voetnoot309 sparicheit: soberheid, matigheid. margenoot313 Cant. 4:12. voetnoot315 zooals Susanna (Daniel, 13) haar dienstmaagden had weggezonden, zoo stuurt een rein hart haar zinnelijke begeerten heen. De constructie verraadt een lat. bron. margenoot317 Cant. 6:1 (Dilectus meus descendit in hortum suum... ut pascatur in hortis et lilia colligat.) voetnoot317 Volgens Cant. is hier sprake van die brudegom. margenoot323 Esther 6:7-8. voetnoot325 die vanden zadel des conincs is: qui de sella regis est. Een letterlijke vert. van den Vulgaat. Statenbijbel: waarop de koning pleegt te rijden. voetnoot332 ghesatet: bedaard, beheerscht. margenoot340 Apoc. 2:10.

Vorige Volgende

Dat derde capittel is vanden gulden rose die die paeus wijet ende die een vroem ridder om die stat voirt, [7b] welcke rose Cristum onse Heer <die rose> van IhericoGa naar voetnoot4 wel beteikent (dominica in rosa.)