Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

(1938)– Dirc van Delf– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen

[pagina 14]
Ga naar margenoot+Hier beghint dat eerste capittel vander ghenadenriker tijt der ontfermherticheit, dat God onse Heer Jhesus Cristus den gecruusten doot woude leden om der menschen salicheit ende profijt. 6Die midvasten hout ende viert enen sonnendach, die in veel 7 rubriken ende stichten mit drien namen is ghenoemt. Sulck 8 noemen den sonnendach in midvasten Dominicam estatis, dat 9 is die sonnendach des [1c] somers. Sulck die noemen die 10 sonnendach Dominicam in die roseGa naar voetnoot10, dat hiet die sonnendach 11 inder rosen. Sulck die noemen die sonnendach Dominicam in 12 panibus, dat hiet die sonnendach in broeden. Ende dese drie 13 titulen ende rubriken des sonnendaechs in midvasten moghen 14 wel beghinnen dat ander parten ende deel mijns boecs vander 15 Tafel des Kersten Gheloofs. Wanttet recht als een somerstuck 16 sel wesen, overmits omdattetGa naar voetnoot16 die materie inden somer ver-17trect, die dair in gescreven sijn. Die eerste rubrike des sonnen-18daechs is ghenoemt in midvasten Dominicam estatis, dat is die 19 sonnendach des somers, wantmen dan Introitum der missenGa naar voetnoot19
[pagina 15]
20 Ga naar margenoot20-23singt: Letare Iherusalem, dat beduut: ‘Wes blide, Iherusa-21lem, ende maect u een vergadering, al die se liefhebben, 22 weest blide mit vroechden, ende ghi selt gesadet worden van-23den borsten uwes troosts.’ In welc litteken, so spreect die 24 Ga naar margenoot24Epistola vanden sconen berch Synay, die daer leit in Arabien. 25 Ga naar margenoot25Ende dat ewangelium seit, dat Cristus clam opwaert inden 26 berch mit sijn iongheren ende dat was inder hoechtijt van 27 Ga naar margenoot27Paeschen. Dat offertorium seit: ‘Lovet den Heer ende singt 28 syn naem, want hi is suete... al dat hi woude, heeft hi ghe-29maect in hemel ende in aerde’. Ende dat is wel schijnbaer-30lic, wantmen vint in astronomien, dat op dese tijt sonderlin-31ghe hemel ende aerde hoor vervroechden. Die sonne clymt, 32 die [1d] planeten glymmen; in water, in aerde ende inder 33 lucht wil alle creaturen sijn ghelijc voortwinnenGa naar voetnoot33, ende dat 34 schijnt die ganse natuer te beghinnen. Ende om aldusdani-35Ga naar margenoot35ghe saken pleghen die clercken in veel stichten op desen son-36nendach winters ende somers te spelen. Ende die winter is 37 ghemaect ruuschGa naar voetnoot37 ende ruwe vreselic ende die somer groen 38 ende nyeuwe blidelic, mit spreken ende mit striden huechlicGa naar voetnoot38. 39 Mer die winter mit sinen vriesen moet wiken ende verliesen.
[pagina 16]
40 Want die somer beghint dan te blikenGa naar voetnoot40, die alle gheesten dan 41 verkiesen. Aldus heb ic oec dat somerstuck mijns boecs ghe-42schict. Want ic nu beghin die ghenaden-rijcker tijt der ont-43fermherticheit voort te brenghen, dat onse heer Jhesus Cristus 44 clam opten berch van Oliveten, opten berch van Calvarien, 45 inden sconen boem des heilighen cruus, dair hi wart root, 46 rijp ende <tsartGa naar voetnoot46>, ghelijc als een ghenoechlike vrucht inden 47 somer ghelijc wort, die voort dan inden scoet ende handen 48 alre ghelovigher gheesten mit bloemen, bladen ende ghebene-49Ga naar margenoot49dide vrucht is ghebrokenGa naar voetnoot49, als Salomon seit: Sijn bladen sijn 50 schoen, (Glosa:) syn woorden, dat syn bloemen der eren, 51 (Glosa:) der duechden ende der gueder zeden. Sijn vrucht is 52 guet, (Glosa:) ghebenedijt in dat ewighe leven, die die enghe-53len saedet mit overlustGa naar voetnoot53. Dit sach oec die minnende bruut 54 Ga naar margenoot54Salomons in Canticis, doe si seide aldus: ‘laet ons uutgaen 55 ende wonen inden [2a] dorpen ende sien, of die wijngaerden 56 bloeyen ende die bloemen vrucht baren; laet ons gaen ver-57Ga naar margenoot57meyen, die winter ende die vorst is ghegaen. Die tijt des 58 snoeyens is ghecomen, die bloemen (Glosa:) der wonden 59 Cristi, sijn verschenen in onsen landen ende die stemme des 60 tortelduves, Marien claghe, is ghehoort. 61Die somer ende die winter sellen in ons heren Jhesus herte 62 opten berch van Oliveten vechten, als die sonde ende ghenade 63 Gods. Ghelijc winter ende somer, soe sellen te gader striden 64 dat leven teghen die doot, die verdoemenisse teghen dat rijc 65 der salicheit, die passie ende die natuer. Die onghescapen 66 wille Gods ende die ghescapen wille der sielen Cristi beghin-67 nen int herte Ihesu te wranghen ende te wrastelenGa naar voetnoot67, in een
[pagina 17]
68 camp mit malcander te vechten inden crijtGa naar voetnoot68 des hoefs onder 69 den voet des berchs van Oliveten ende over dat lopende 70 water Cedron, daer hi sijn iongheren inder nacht of seide: 71 Ga naar margenoot71‘Staet op ende laet ons van hene daergaen’, want dick plach 72 hi daer te comen sinen Vader an te bidden ende sijn volck 73 te prediken. Ende nam drie van sinen iongheren mede, als 74 Petrum, Iohannem ende Iacobum, dat si sijn zeghe souden 75 Ga naar margenoot75-77ansien ende verbeiden. Ende hi seide tot hem: ‘ZidetGa naar voetnoot75 u hier 76 ende waket ende biddet, opdat ghi niet en tredet in becorin-77ghe; die gheest is bereitGa naar voetnoot77 mer dat vleisch is cranck’. Ende doe 78 hi woude van hem gaen [2b] een steen-worp weechs, ghincGa naar voetnoot78 79 Ga naar margenoot79hem dat oorloch an. Ende <hi> sprac tot hem: Mijn siel 80 is droevich tot inden doot. Ende als hi inden crijt is ghecomen, 81 soe vergaderde<n> in hem winter ende somer, doot ende 82 leven, ende grepen hem om sijn keel also vast, recht of si 83 Ga naar margenoot83hem worghen wouden. Also dat hi riep: Vader, oft moechlic 84 is, soe laet desen kelc van mi gaen, dat ics niet en drinck. 85 Ende dese partye voorghenoemt wrostelen ende wronghenGa naar voetnoot85 soe 86 starckeliken om sijn borst, dat hi opter aerden in sijn aen-87sicht is ghestort neder ende arbeide mit stride soe langhe in 88 hem, dat hi dropelen bloits zwetende wort. Die philosooph 89 seit, dat van viereleyer saken zweets dropelen comen ende 90 ghewonnen worden, als van arbeden, van vresen, van rouwen 91 ende van hetten. Ende van desen vieren, soe wort onse kempGa naar voetnoot91 92 Cristi zwetende van groten arbeide, want hi doer den propheet 93 Ga naar margenoot93sprac: ik heb ghearbeit roepende ende mijn kinnebackenGa naar voetnoot93 sijn 94 haesGa naar voetnoot94 gheworden. Men leest oec int ewangelium, dat Jhesus 95 van arbeiden moede gheworden was. Voort soe wart een men-96sche zwetende van vresen. Cristus onse heer, als die ewangelist 97 seit, begonde te beven; hi moeyede hemGa naar voetnoot97 ende hadde vrese.
[pagina 18]
98 Voort van rouwen ende van bedroeffenissen. Want hi doer 99 Ga naar margenoot99den propheet YsayasGa naar voetnoot99 seit: O, ghi alle die hier voirbi-lidet of 100 biden weghe gaen, merket ende siet, is enighen rouwe als die 101 mijn. Voort van hetten wert men zwetende. Jhesus, onse heer, 102 leet den meesten brant als van [2c] minnen, also als hi selve 103 Ga naar margenoot103seide: Meerre minne en heeft niement dan die sijn siel set 104 uut voor den ghenen, die hi lief heeft. Dese vier partyen, als 105 arbeit, vrese, rouwe ende minne vochten te samen ende stre-106den inden parck des herten Cristi. Drie ieghens een ende een 107 alleen ieghens drie ghemeen. Ghelijc als daer staet ghescreven 108 Ga naar margenoot108in Genesis: al sellen si ieghens hem wesen ende hi alleen 109 ieghens allen. Daer-om en wast gheen wonder, dat hi onder 110 hem ter aerden was ghevallen. Nochtant stont hi soe drie-111warven weder onder hem allen op, hoe dick datsi hem ter aer-112den hadden ghestoten. Die arbeit vacht ieghen die minne 113 ende die minne ieghens den arbeit. Die arbeit des lichaems 114 Cristi en woude die passie des crucen in seven ghetiden niet 115 angaen, want om hoorre tederheit ende sijnre hartheit willen 116 en dorst hise niet bestaen. Mer die minne Cristi vermat haer 117 Ga naar margenoot117veel, want si starc is als die doot ende van begheren als die 118 helle. Soe dorste die minne wel in ghelike camp ieghen dier 119 passien ende ieghens den arbeit haer versettenGa naar voetnoot119 ende hevet den 120 arbeit soe verwonnen, datsi ghenade ender minnen hevet ghe-121sent ende haer overghegeven, doe si seide aldus: Niet als ic 122 Ga naar margenoot122wil, Vader, mer dijn wil moet ghescien. Want Salomon seit: 123 Gods arbeid was beter vrucht (Glosa:) minne. Die vrees ende 124 anxt vacht ieghen die minne ende die minne ieghens den 125 anxt. Die anxte begonste te scroemen ende te beven ieghens 126 die passie, want [2d] boven alle ontsichlicheitGa naar voetnoot126 soe is die doot 127 alre vervaerlicste, daer alle noot ende leet in vergadert. Mer 128 die minne Cristi wort soe overhoerichGa naar voetnoot128, datsi den anxt buten 129 dreef, want ghien vrees ende ontsien inder minnen en mach 130 gedueren. Soe heeft die overmoet der minnen soe ghewassen, 131 dat die anxt is gheweken ende heeft gheroepen aldus: Niet 132 Ga naar margenoot132als ic wil, Vader, mer alstu wilste. Hierom seit Paulus: Mit 133 trouwen heeft hi gheleden ende die minne maect cleyn sijn 134 passie, (glosa:) want dusent liven soude die minne voor ons
[pagina 19]
135 over hebben gegheven. Die rouwe ende drofenisse mit alle des 136 lidens leden vacht ieghens die minne ende die minne ieghens 137 rou alleen. Rouwe was soe groot in doots noot, dat rouwe 138 begonde te vlien den dood. Want inden dode alle leden wen-139den ende alle pyn eindet. Mer die minne Cristi wort van 140 vroechden alsoe opdrachtichGa naar voetnoot140, datsi lichteliken mit ghenoech-141ten die passie ghemoete. Hier wort die rouwe anders ghemoetGa naar voetnoot141 142 ende scide der minnen toe aldus: Niet als ic wil, mer alstu 143 Ga naar margenoot143wilste. Dit sach die propheet Job, doe hi seide van Cristus 144 kampvechtGa naar voetnoot144: Als een ruusche des waters, soe was mijn rouwe, 145 mer die storme lach stille ende mi een ghehoe<ch>deGa naar voetnoot145 niet 146 des rouwen. Dese camp heeft die minne inden crijt der pas-147sien ghewonnen ende is zeechachtichGa naar voetnoot147 tot onsen lone ghewor-148den. Mer zweetbloetsdropelen ran van sijn aensicht, doe hi 149 inder aerden nederlach ende, als een die leit ende sieltoghet 150 lan- [3a] gher beideGa naar voetnoot150, soe riep hi: Vader, oft moechlic is, soe 151 nem dese kelc van mi. Doe scheent of onse kemp Cristi onder 152 sijn ieghenpartye onder ghebleven was ende hem die noot 153 overghincGa naar voetnoot153, dat hi riep om hulp ende om troost mit bedinghe. 154 Ende te hant soe openbaerde hem op eenre cluft des berchs 155 Ga naar margenoot155den enghel Gabriel, als Theophilus die leerre seit, ende sprac 156 Ga naar margenoot156tot hem aldus: Heer, verhef di in dijnre cracht ende sich 157 an, hoe di die macht gegheven is die doot te verwinnen ende 158 dat menschelike geslacht te verlossen, die hemelsche scare 159 weder te starcken ende op te rechten, die wille dijns hemel-160schen Vaders te volbrenghen ende di selve overgrote glorie 161 te verwerven. Ende in dien woorden stont hi op, leven ieghen 162 den doot, ghenade ieghen sonde, salicheit ieghen verdoeme-
[pagina 20]
163nisse, den somer ieghen den winter, seechvechter inden vrese-164Ga naar margenoot164liken kamp, ghelijc als hi doer den propheet ghesproken 165 heeft: O, doot, ic sel dijn doot wesen ende grote beet der hellen. 166Die lerars inder theologien vraghen op dit capittel drie 167 questien. Die eerst is: waerom dat onse heer Jhesus Cristus 168 dus ghenadelikenGa naar voetnoot168 voor sijn doot sijn hemelsche Vader aldus 169 biddende was driewarve? Die eerste reden is nader letter. On-170se lieve heer Cristus Ihesus leet sinen ghecruusten passie ghe-171heel an sinen menscheliken natuer sonder onderstantGa naar voetnoot171 der god-172heit, want die hilt haer vreemtGa naar voetnoot172 van hem in dier tijt ende 173 lieten bloteliken op [3b] hem selven staen. Ende want nu 174 Ga naar margenoot174Cristus nader menscheit minre dan sijn Vader is, ghelijc als 175 hi self seit, hierom soe boerde hem sijn Vader an te bidden 176 in bewising der waerdigher eren tot hem opwaert. Want hi 177 Ga naar margenoot177self seide: Ic danck di, Vader, want du mi hoorste alle tijt. 178 Die ander reden is naden ghelove, want die ghecruusten doot 179 Cristi soude an drierhande menschen oorbairlicGa naar voetnoot179 bewijst wor-180Ga naar margenoot180-187den: ten eersten, alle menschen, die voor gheweest hebben, 181 die nu sijn ende noch toecomen sellen, van ghenaden ende 182 aflaten haerre sonden; <voirt> den doden, die inden ve-183ghevier sijn, van leskinghe haerre pinen; <voirt> den sa-184ligen gheesten, die in dat ewighe leven sijn, een meeringhe 185 ende toeneminge haerre glorien. Ende om deser drier saken 186 wil, soe woude onse lieve Heer Ihesus Cristus driewarven be-187den stellen tot sinen hemelschen Vader. Die derde reden is 188 nader duecht, want inder ghehoirsaemheit des weseliken Gods 189 Soen Ihesu Cristi, soe sijn wi al vercoren kinder, onsen Vader 190 onderdaen gheworden. Ende daerom leerde die Gods Soon alle 191 sijn mede-vercoren kinder in sijn ghebeden onsen Vader an 192 Ga naar margenoot192-194te bidden. Indien dat hi viel in sijn aensicht ende niet ach-
[pagina 21]
193terwaert, soe leerde hi ons, dat wi dat selve souden hebben 194 voir ons inder herten, dat wi baden mitten monde. In dien 195 dat hi seide: Vader, niet als ic wil, mer alstu wilste, soe leer-196de hi ons, dat wi die wille Gods in onsen ghebede souden voor-Ga naar voetnoot196 197 Ga naar margenoot197-200setten tot allen saken, die wi begheren. In dien dat hi niet 198 [3c] laeuweliken mer mit groter aernsticheitGa naar voetnoot198 badt, so leerde 199 hi ons, dat wi mit innicheden onse ghebet tot Gode sellen 200 Ga naar margenoot200-202spreken. In dien dat hi driewarve sijn Vader anbadt, soe leer-201de hi ons dicwijl sonder onderlaetGa naar voetnoot201 onse gebede te spreken. En-202de aldusdanich ghebet en blijft nimmermeer onghehoort.Ga naar voetnoot202 203Die ander questie is, waer-om dat onse heer Jhesus Cristus 204 scroemdeGa naar voetnoot204 ieghens den natuerliken doot, die toch wel wiste 205 dat hi den derde daghe mit glorien verrisen soude in een be-206ter leven van salicheden? Die eerste reden is nader letter. 207 Want dat Woort des Vaders was mitter menscheliker natuer 208 soe edel ende soe eyghentlic verenicht, dat die godheit nym-209mermeer en sal noch en mach daer of versceiden worden. En-210de daerom seit die scriftuer, dat tusschen der godheit ende der 211 menscheit Cristi is een die simpelste bant, die onloslic is. 212 Voort soe was die siel Cristi verenicht mit sijnre naturen also 213 recht lieflic, dat die doot, die dese sceiden soude, was onse 214Ga naar margenoot214-218 heer Jhesus ontsichlic ende sijnre herten over-pijnlic. Die an-215der reden is naden ghelove, op-dat die martelaren des ghelo-216ven, die om den naem Cristi namels souden sterven, niet mis-217troestich <werden> noch twivelen en souden, al waert dat-218si oec den doet ontsaghen ende dair-voor scroemden. Want 219 die Gods Soon vreesde voor den doot, die nochtant des doots 220Ga naar margenoot220doot was ende dat leven self was, ghelijc als Paulus seit: dat-221ter gestorven [3d] is voor die sonden, dat leeft nochtant Go-
[pagina 22]
222Ga naar margenoot222-232de. Die derde reden is nader duecht tot onser leer. Soe 223 scroemde hi voor den doot, opdat wie niet wanen en souden, 224 dattet grote sonde waer, als in ons enighe sinlike beweghin-225gheGa naar voetnoot224 opstonde ende <wi> dair-uut wat wouden ende begheer-226den, dat nochtan den liefsten wille Gods contrarie waer. Want 227 die natuer is haer selfs also ghenadich, mer als wi ter reden 228 comen, soe sellen wi alle dinc setten in Gods behaghen, ghe-229lijcker wijs als Cristus op een verbeteren Gods sprack ende 230 seide: ‘Vader, ist moechlijck’, recht of hi segghen woude: 231 ist dattet di behaecht; ende die sin wiset dat woort uut, doe 232 hi na daer toe seide: ‘dijn wil geschie ende niet die mijn.’ 233Ga naar margenoot233-246Die derde questi is, waerom dat onse heer Jhesus den ioden 234 te ghemoet ghinc ende en beide niet, tot datmen hem vinck? 235 Die eerste reden is nader letter sin. Want daer-in dat onse 236 Heer hem te moete gaen woude, gaf hi ons te verstaen, dat-237tet also die voorsienicheit Gods had voorsien, dat die gecruus-238ten doot Cristi soude ghescien ende van aenbeghin der werelt 239 had gheordiniert, want die ewighe Wijsheit haddet also vi-240Ga naar margenoot240siertGa naar voetnoot239, als Salomon heeft ghesproken: van ewen tot ewen, van-241der werelt totter werelt heb ict gheseit also alst is ghesciet. 242 Die ander reden is naden gheloven. Want daerom woude on-243se Heer hem te ghemoet gaen, opdat wi souden verstaen, dat 244 hi mit wil [4a] soude worden ghevaen, ende uut vriheit sijns 245 behaghens om onsen wil woude doghen ende willichliken die 246 beveling sijns Vaders ghehoorsaem wesen, als Ysayas van hem 247 Ga naar margenoot247heeft bescreven: hi is gheoffert want hi woudet selve. Die 248 Ga naar margenoot248derde reden is nader duecht tot onser leer, dat wi in alle den 249 liefsten wille God ons selven overbodichGa naar voetnoot249 maken souden ende 250 niet verbeiden, dat enich guet werck van ons gheeischt wort, 251 mer die ghenade al-tijt voor te lopen ende segghen als die
[pagina 23]
252 Ga naar margenoot252propheet seit: ‘Sich Heer, sent mi.’ Aldus laet ons uut-253gaen ende den lasterGa naar voetnoot253 Cristi mede op ons nemen ende mit hem 254 worden ghevanghen, opdat wi inder vriheit sijns gheests die 255 ewighe bantGa naar voetnoot255 der verdoemenisse moghen ontgaen. Amen.	margenoot+ De vierde Zondag van de Veertigdaagsche Vasten wordt naar de beginwoorden van het mis-eigen van dezen dag gewoonlijk ‘Laetare’ genoemd. Naar het onderwerp van het Evangelie (Joes, 6:1-15) heette hij vroeger ook wel ‘Brood-zondag’. Hieraan wijdt D.v.D. het volgend kapittel. Soms draagt hij den naam van ‘Roze-zondag’, omdat de Paus sedert de 12e eeuw op dezen dag een gouden roos pleegt te zegenen, die in plechtige processie wordt rondgedragen en later als eereblijk aan vorstelijke personen, landen, steden of kerken wordt aangeboden. ‘Zomerzondag’ is een andere naam voor ‘Zondag-Laetare’. ‘Zie Grotefend, Taschenbuch der Zeitrechnung, s. 99. voetnoot10 Dominicam in die rose, lees: D. in rosa. voetnoot16 overmits omdat; overmits is hier tautologisch met een andere causale conjunctie verbonden; - vertrect: omdat het de matetie, die daarin beschreven wordt, in den zomer behandelt. Zie Verdam, VII, 1523. voetnoot19 Introitus is het ‘ingangsgebed’, waarmede de Mis aanvangt. Het bestaat uit een antifoon, een psalmvers, - eertijds een geheelen psalm - en een ‘Gloria Patri’; het geeft den geest van den kerkelijken vierdag weer en verandert dus naar de kerkelijke tijden. Daar dit gebed of gezang de Mis inleidde, ontstond het gebruik om vele Zondagen naar het eerste woord van den Introitus te noemen. margenoot20-23 Laetare, Jerusalem; et conventum facite omnes, qui diligitis eam: gaudete cum laetitia... ut... et satiemini ab uberibus consolationis vestrae. margenoot24 Epistola: Gal., 4:22-31. margenoot25 Evangelie: Joes., 6:1-15. (Abiit ergo in montem Jesus, et ibi sedebat cum discipulis suis. Erat autem proximum Pascha.) margenoot27 Offertorium is thans een psalmvers of antifoon, gebeden door den priester, voor hij het brood en den wijn - de bestanddeelen van het offer - aan God aanbiedt. De eerste christenen, die doorgaans dagelijks communiceerden, boden den dienstdoenden diaken brood en wijn aan, voor het gebruik in het H. Misoffer bestemd, maar voegden daarbij ook andere gaven als ‘offers’ voor armen, weduwen en geestelijkheid. Daar dit godsdienstig gebruik onder dit gedeelte der H. Mis plaats vond en niet zelden geruimen tijd vorderde, zong het koor ondertusschen een psalmlied, waarvan het tegenwoordig offertorium een verkort overblijfsel is. De inhoud wisselt naar den aard van dag en liturgischen tijd en luidt op den vierden Zondag in de Vasten: Laudate Dominum, quia benignus est: psallite Nomini ejus, quoniam suavis est: omnia quaecumque voluit, fecit in coelo et in terra. voetnoot33 sijn ghelijc voortwinnen: zijns gelijken voorttelen; - en daarmee blijkt de heele natuur een aanvang te maken. margenoot35 Over een lente-spel, den strijd tusschen zomer en winter voorstellend, die hier tot symbool wordt van den kamp tusschen genade en zonde, zaligheid en verdoemenis, vgl. Daniëls, Mr. Dirc van Delf, zijn persoon en zijn werk, blz. 133-135. voetnoot37 ruusch: ruig. voetnoot38 huechlic (hogelike): krachtig. voetnoot40 bliken: verschijnen. voetnoot46 M swart, lees: tsart: waar hij werd rood, rijp en zacht, evenals een smakelijke vrucht in den zomer zoo wordt. margenoot49 Eccli., 24:23; Dan., 4:9. voetnoot49 ghebroken: verdeeld. voetnoot53 overlust: groote weelde. margenoot54 Cant. Cant., 7:11. margenoot57 Cant. Cant., 2:11-12. voetnoot67 wranghen ende te wrastelen: wranghen (in oostmul.) Mnd.: wrangen, mhd.: rangen: worstelen. Teuth.: prangen, wrangen, rangen, wrasselen, rasselen, worstlen, ryngen: luctari, colluctari, duellare, concertare. De plaatsen, door V d. IX, 2852 aangehaald, zijn alle aan D.v.D. ontleend. De vorm wrastelen (: worstelen) is dialektisch nog bekend. V d. IX, 2818 verwijst naar Boeken-oogen 1233 i.v. wratselen en naar De Jager, Frequentatieven I, 920 vlg. die verschillende plaatsen van wratselen en wrastelen uit oudere Holl. schrijvers opgeeft. Alsook Molema, 580 en 112. voetnoot68 crijt: strijdperk. margenoot71 Joës, 14:31. margenoot75-77 Marc. 14:32, 38. voetnoot75 zidet van siden (wederk.): zich ter zijde begeven. voetnoot77 bereit: bereidwillig. voetnoot78 ghinc... an: overviel hem de strijd. margenoot79 Marc. 14:34. margenoot83 Marc. 26:39. voetnoot85 wronghen, lees: wranghen. voetnoot91 kemp: strijder. margenoot93 Ps. 68:4. voetnoot93 kinnebacken (‘fauces’, d.i. eig. het bovenste nauwe gedeelte van den strot naast het keelgat; verder meton.: de gansche strot, of: keel. Eenzelfde vert. noteert V d. uit Hs. Souter 196 r.: Mijn kinnebacken sijn haes gheworden, - maar andere vertalingen van dit psalmvers (68:4) luiden: mijne kele, of mine stroten, dat juister is. voetnoot94 haes: heesch. voetnoot97 hi moeyede hem: hij maakte zich ongerust, angstig. margenoot99 Threni. 1:12. voetnoot99 Ysayas, lees: Jeremias. margenoot103 Joes, 15:13. margenoot108 Gen. 16:12. margenoot117 Cant. 8:6. voetnoot119 M versellen, lees: versetten. margenoot122 Salomon (?) voetnoot126 ontsichlicheit: vrees. voetnoot128 overhoerich: wederstrevend. margenoot132 Paulus (?) voetnoot140 opdrachtich; bij V d. trotsch, hoogmoedig, opgeblazen; hier veeleer: dapper. voetnoot141 ghemoet: gezind, gestemd. margenoot143 Job (?) voetnoot144 M: camprecht, lees: campvecht: kampstrijd. voetnoot145 M: ghehoede, lees: gehoechde: ik gedacht niet meer. voetnoot147 zeechachtich: zeeghaftich, zegevierend. voetnoot150 langher beide: langdurig. voetnoot153 overghinc: te boven ging, overstelpte. margenoot155 In het Dominicaansche brevier heet de engel Gabriel, maar bij Lud. II, c. 59, nr 8, waar ook Theophilus wordt aangehaald, is zijn naam Michael. margenoot156 Ps. 20:14. Lud. l.c.: fructus perpetuus, scilicet redemptio humani generis et restauratio angelicae ruinae aut aliquid simile; vel secundum quosdam, ut dicit Theophilus, ista angelica, confortatio fuit Christi glorificatio. Dicebat enim angelus glorificans cum: Domine, tua est virtus, tu potes contra mortem et infernum genus liberare humanum. margenoot164 Osee, 13:14. voetnoot168 ghenadeliken: ootmoedig, deerniswaardig. voetnoot171 onderstant: steun. voetnoot172 vreemt: vervreemd, verwijderd. margenoot174 Lud. II, c. 59, nr 12: Orare quidem Patrem convenit Christo ratione humanitatis, in qua est minor Patre. margenoot177 Joes. 11:41. voetnoot179 oorbairlic: heilzaam. margenoot180-187 Lud. II, c. 59, nr 12: Et tu ora pro mortuis, pro vivis, tam peccatoribus quam justis. - l.c. nr 4: nostrae tribulationes hoc modo Christo commissae, in unione Passionis suae, tam fructiferae erunt, ut Angelis in coelo gloriam, justis in terris meritum, peccatoribus veniam, purgandis animabus conferant relevamen. margenoot192-194 Lud. l.c.: Quem modum et tu tenere debes, scilicet te prosternendo, ac proprium defectum et fragilitatem recognoscendo, et cadendo in faciem tuam, non post faciem: ut ea quae rogas coram te habeas et in mente teneas, non retro, ut unum ore dicendo, et aliud corde cogitando. voetnoot196 voorsetten: hooger stellen (praecedat). margenoot197-200 Lud. l.c.: et quod voluntas Patris semper praecedat et quod non tepide, sed cum magno fervore ores, sicut Dominus fecit. voetnoot198 aernsticheit: ijver. margenoot200-202 Lud. l.c.: Et non semel sed frequenter est orandum, sicut ipse ostendit nobis per trinam orationem suam, docens ut non deficiamus, sed in oratione permaneamus, donec impetremus ea quae postulare jam coepimus. voetnoot201 onderlaet: onderbreking. voetnoot202 onghehoort: onverhoord. voetnoot204 scroemde: opzien tegen. margenoot214-218 Lud., l.c. nr 4: Moriturus tristatus est Christus, ut doceret Martyres suos non debere desperare, si in hora passionis surrepat tristitia, quam tamen vincant. margenoot220 Rom. 6:10. margenoot222-232 Vgl. Lud., l.c.: ut nos exemplo Christi discamus timores et tristitias ac passiones alias in nobis insurgentes freno rationis cohibere, ne usque ad animam pertingant, sed in inferiori parte animae sub voluntatis imperio constringantur. voetnoot224 beweginghe (niet bij V d.): beroering. Bekoringen gevoelen is geen zonde, ook al gaat de bekoring gepaard met een zeker behagen in den zinnelijken mensch, zoolang de vrije geestelijke wil dat behagen niet overneemt. margenoot233-246 Lud. l.c. nr 15: Jesus sciens omnia, quae ex dispositione divina ventura erant super eum, processit ultro in occursum illorum, sicut paratus ad Passionem. Ex quo patet voluntarie eum captum fuisse et passum. margenoot240 Salomon (?) voetnoot239 visiert: geschikt. margenoot247 Isaias, 53:7. margenoot248 Bron onbekend. voetnoot249 overbodich: bereidvaardig. margenoot252 Isaias, 6:8. voetnoot253 laster: smaad. voetnoot255 bant: boei.

Vorige Volgende

Ga naar margenoot+Hier beghint dat eerste capittel vander ghenadenriker tijt der ontfermherticheit, dat God onse Heer Jhesus Cristus den gecruusten doot woude leden om der menschen salicheit ende profijt.