Verzamelde opstellen. Bundel 1

[p. 235]

Maurits

[p. 237]

Maurits.

Van de suiker in de tabak.
Hoe hij Raad van Indië werd.

De boeken van den heer Maurits behooren tot de aangenaamste ontmoetingen, die ik in den laatsten tijd gehad heb. Ik denk niet veel over de tegenwoordige hollandsche letterkunde in 't algemeen, even-min als over een paar schoenen, die nu eenmaal voor goed versleten zijn, maar als ik er dan zoo toevallig nog eens aan denk en mismoedig mijmer van:

de hollandsche letterkunde is de streek van het roerloos-stugge fatsoen bij uitnemendheid, nooit zal de vrije kunst daar een groot publiek vinden, het zal er eeuwig en altijd een kantoor en een binnenkamer blijven, vol bleeke klerken en breyende jufvrouwen, die allerverstoordst ópkijken als iemant de deur opentrapt en luid een hoog lied begint te zingen of hen bij hun neuzen naar buiten wil trekken in de zon, - als ik zoo mijmer en dat kantoor en die binnenkamer voor mij stel, dan klinkt daar nu plots een stem uit, helder en vol, die er vroeger niet was: ‘en ik dan!’ roept die stem, ‘en ik dan!’

Die stem is de stem van den heer Maurits. De heer

[p. 238]

Maurits heeft die twee voortreffelijke boeken geschreven, waarvan de titels hier boven staan, en daarmeê heeft-i me een groot plezier gedaan. Dat klinkt misschien verwaand, dat ik zeg, dat-i mij daar meê een groot plezier heeft gedaan. Ik kan 't niet helpen, en tóch móet ik 't zóo zeggen, want dit is precies wat ik dacht na de lezing dier boeken: jongen, kerel, Maurits, wat doe-je me daar erg veel plezier meê.

Ik geloof, naar zijn voorredenen te oordeelen, niet, dat de heer Maurits iemant is, die er bizonder over denkt, wat dat is: een literatuurbeweging, een richting in de literatuur, enz., ik geloof niet, dat hij jaren heeft besteed met zich een stijlstelsel te vormen en dat op te bouwen ergens heel hoog in zijn gedachte, het stilletjes en bevend voegend en schikkend van wondere vonden gedaan in lange verlangens, ik geloof niet, dat hij veel over taal heeft gedacht en over hoe het goed is te schrijven, maar hij heeft zich een observator gevoeld, hij heeft behoefte gevoeld om eens de waarheid te zeggen over die Indische samenleving, zoo als hij die zoo goed zag, hij heeft gewalgd van onze gewone romans - daarmeê heeft-i me dat groote plezier gedaan -, hij heeft gemerkt, dat hij met gemak de pen kon hanteeren, - en zoo heeft-i toen die twee voortreffelijke boeken gemaakt.

De heer Maurits heeft geen romans bedacht, maar hij heeft verhalen gedaan van het leven, dáarom zijn zijn boeken zoo aangenaam om te lezen. Ik breng liever een avond door met een vriend van een neef van me, die vroeger viveur is geweest en veel gereisd heeft en allerlei erge dingen in families heeft bijgewoond, dan met het ‘hoofd’ der school van Hillegom of met een veertigjarige ongehuwde nicht van me uit Wijk-bij-Duurstede. Ik drink dan liever een glas grok en rook een fijne sigaar, terwijl ik den vriend van den neef hoor vertellen, dan dat ik limonade lebber met dat

[p. 239]

hoofd of slemp slurp met die nicht. En ik lees heel veel liever den auteur Maurits dan den auteur Terburch, of de auteur Stratenus.

Er zijn menschen, die gauw huilen, maar ík huil niet gauw en bij een boek nog minder gauw als bijv, in de komedie, maar toen de heer Maurits mij vertelde van Corries dood toen ze 'n 'n kind kreeg, in zijn ‘Raad van Indië’, tóen heb ik eventjes moeten huilen en daar ben ik hem zeer, zeer dankbaar voor.

Ik weet wel waarom dat zoo aandoénlijk is. Dat is, om dat ‘Corrie’ geen ‘sympathieke persoon’ is, klaar gemaakt in een zoete verbeelding met vooraf bedachte lievigheidjes, maar om dat Corrie is een levende vrouw, en om dat haar ongeluk verhaald wordt zonder larmoyant erg-maken, maar met de als je bij je keel grijpende soberheid van een schrijver, die het groote vermogen der gereserveerdheid kent en geducht met zijn verbeelding het leven te pakken heeft, dat hij wil afschrijven.

De hollanders zitten zich in hun land te versuffen van fatsoenlijkheid en zedelijkheid, maar dan gaan er naar Indië en, al blijven ze daar levenslang, voelen zich daar altijd toch min of meer net of ze op reis waren en ze hebben 't er zoo prettig vrij en zoo lekker warm, dat ze gaan luyeren als pachas en fuiven als dolle-mannen. Van 's ochtends af drinken ze champagne als water en voortdurend zijn er heeren-partijtjes, die heele nachten duren. Ten eerste het uit een koud land in een zeer warm overgeplant worden, ten tweede de gebrekkige verkeermiddelen, ten derde het wonen in onontgonnen streken en het omgaan met de ‘inlanders’, al dat avontuurlijke en verhittende schijnt de passiën er tot een kleuriger bloei te brengen dan in het vaderland. Zet in zoo een land een romancier als den heer Maurits en er zullen boeken te voorschijn komen, die gelijk staan met de beste dergelijke pro-

[p. 240]

dukten van het buitenland en die een uitnemende reaktie zijn tegen de suffigheden van menig duf hollandsch schrijver.

Ik voor mij, mr. Vosmaer niet te na gesproken, lees zelfs liever de werken van Maurits dan b.v. ‘Amazone’.