De briefwisseling tussen Lodewijk van Deyssel en Albert Verwey

[p. 54]

44

Baarn, 2 November 1898.

Amicissime, Ik vraag je wel vergeving dat ik mijn dierbaren plicht verzuimde van iets naders te laten hooren na mijn telegram. Ik ben ongesteld⁹⁴ en mijn ‘opus’,- dat na de schifting misschien maar half zoo groot zal zijn als ik veronderstelde - aan 't ordenen.

Ik ontving zoo even de aflevering en vind het beroerd dat er weêr niets van mij instaat;⁹⁵ maar het leit er nu eenmaal toe en ik kan er niets aan doen. Het opstel, dat ik begonnen was, daaraan ben ik heelemaal níet kunnen voortgaan.⁹⁶ In èlk geval zal ik voor de Januarie-aflevering iets hebben en vroegtijdig zenden, omstreeks 1 Decr. Ik ga nu weêr zachtjes aan 't werk en kom er langzaam weêr in.⁹⁷ - Hartelijkste groeten. K.

94 Op 4 november 1898 tekende Van Deyssel aan: ‘Sedert een dag of drie, vier, ben ik verkouden en ga niet uit.’ Eerst op maandag 14 november zou Van Deyssel zich weer in de buitenlucht wagen.

95 Het Tweemaandelijksch Tijdschrift, 4e jrg., Supplement 2e Helft, november 1898, opende met: G. van Vloten, Studiën uit de annalen van Tabari, p. 171-186, aldaar gedagtekend December 1897 - September 1898, waarna volgde: W.L. Penning, Uit ‘Tom's dagboek’, p. 187-201; G. van Hulzen, Zwervers, p. 202-233; G.J.P.J. Bolland, Hegel/Eene historische Studie, p. 234-292; Albert Verwey, De kunst van 't beeld, p. 293-297; laatstelijk herdrukt in O.D., I, en wel in de afdeling ‘Gezichteinders’ van Het brandende braambosch, p. 310-313; A. Aletrino, Obsessie, p. 298-306; J. Koopmans, Middeneeuws Natuur-onderwijs, p. 307-321, aldaar gedagtekend Dubbeldam, Mei 1898.

96 Op 10 november 1898 zou Van Deyssel een hele waslijst opstellen van aantrekkelijke onderwerpen voor de aanstaande werkperiode, te weten: (1), In het Gekkenhuis, een ‘verbeelding’ van de indrukken door hem opgedaan in november 1895, toen hij vanuit Baarn enkele malen naar Utrecht was gereisd om daar in het krankzinnigengesticht (de huidige Willem Arntz Stichting) Willem Kloos te bezoeken, wiens verblijf aldaar laatstelijk aan de orde kwam bij Harry G.M. Prick, Twee tot dusver onbekende gedichten van Willem Kloos, in: Juffrouw Ida, 11e jrg., nr. 3, december 1985, p. 45-50; (2), een bespreking van Emile Zola's Paris, de in 1898 verschenen derde en laatste roman uit diens in 1894 met Lourdes begonnen en in 1896 met Rome voortgezette, cyclus Les trois villes; (3), de schets Montjoie, een ‘verbeelding’ van zijn recent verblijf in dat in de nabijheid van Aken gelegen Eifel-stadje; 4), een uitvoerig essay over Rembrandt, dat eerst in 1905 zou worden geschreven; 5), een studie over Herman Gorter's bundel De School der Poëzie; 6), een uitgebreid opstel over André Jolles; 7), de voltooiing van een artikel over de Zola-Dreyfus-affaire, waaraan hij begonnen was op 25 januari 1898 en dat hij vervolgd had op 24 februari van dat jaar; 8), een bespreking - tenslotte - van Alfred Hegenscheidt's in 1898 verschenen historische drama Starkadd. Diezelfde 10e november bracht de post een brief van Willem Kloos naar aanleiding van de verschijning van Vincent Haman door Willem A. Paap, welke brief, op 11 november 1898 door Van Deyssel beantwoord, samen met het schrijven van Kloos, openbaar werd gemaakt door G.H. 's-Gravesande in De geschiedenis van De Nieuwe Gids/Brieven en documenten, Arnhem, 1955, p. 527-528. Zie ook de aanvulling daarop door Jaap Meijer in diens Het levensverhaal van een vergetene/Willem Anthony Paap, 1856-1923/Zeventiger onder de Tachtigers, Amsterdam, 1959, p. 244-245, en daarnaast de kritiek op deze aanvulling door Harry G.M. Prick, Helder zicht op Willem Paap, in Roeping, 34e jrg., maart 1960, p. 644-650, alsmede noot 206 in Lodewijk van Deyssel/Dertien close-ups, Amsterdam, 1964, p. 197.
Wat betreft nr. 1: In het Gekkenhuis, waaraan werd gewerkt op 3 en 10 augustus 1898 en nadien op 20 maart en 7 mei 1899, bleef onvoltooid. De twee beginalinea's luiden: ‘Ik hecht bizonder veel aan het uiterlijk. Als ik iemant eens of een paar maal ontmoet heb, heb ik een indruk van zijn uiterlijk gekregen, op grond daarvan weet ik wie hij is, weet ik of hij veel of weinig “beteekent” en zoo meer, in éen woord: van welke qualiteit hij is.
Zoo had ik van het uiterlijk van mijn vriend, den dichter X, dan ook verscheidene malen een indruk van bizonderheid en schoonheid gekregen. Ik had eens zijn gezicht gezien, - dat meestal groot, ruig en rood was, zoo dat zijn ware aard er niet zoo dadelijk in was op te merken - zeer fijn bleek of wit van kleur, ook leek het klein toen, waarschijnlijk wijl de oogen met hun uitdrukking en glans er zoo buitengewoon groot en schoon in stonden. Het deed mij onwillekeurig denken aan maan en maneglans.’
(2), de bespreking van Zola's Paris is nooit verder gekomen dan tot deze, niet eens voltooide, aanhef: ‘Indien men, op grond van de meening dat niet de kunstbeschouwing, die er achter mag schuilen, noch de mindere of meerdere fijnheid van het intellektueel schema, dat in het werk zelf aanwezig zij, de waarde van letterkundig werk bepaalt, maar alléén het daarin aanwezige sensitief gerealizeerde, indien men, op grond dezer meening al aanneemt, dat het goede gedeelte van Zolaas werk tot het beste van de laatsten tijd behoort, dan zal men toch ook’ [hier breekt de zin af - H.P.].
(3), de ‘verbeelding’ Montjoie bracht het niet verder dan anderhalf folio-vel; voor (5), het opstel over De School der Poëzie, zij verwezen naar Harry G.M. Prick, Lodewijk van Deyssel en Herman Gorter: november 1897-november 1899, in De Nieuwe Taalgids, dl. 59 (1966), p. 243-265; voor (6), het opstel over André Jolles, naar het in noot 29 genoemde artikel; zie voor (7), het opstel over de Zola-Dreyfus-affaire ook Het leven van Frank Rozelaar, a.w., p. 332 en 339. Veel later, op 4 mei 1928, schreef Van Deyssel nogmaals over Dreyfus, beschouwing die hij publiceerde in De Nieuwe Gids, 1929, I, p. 219-220; van (8), de bespreking van Alfred Hegenscheidt's Starkadd is niets terechtgekomen. Uit een brief van Hegenscheidt aan Van Deyssel, d.d. 26 november 1904, kan alleen maar worden opgemaakt dat Van Deyssel Hegenscheidt moet hebben gewaardeerd. Deze laatste memoreert immers in zijn brief het jaar 1902, ‘toen U me met uw bezoek vereerdet.’

97 Hoe langzaam wordt treffend geïllustreerd in een terugblik, van 14 november 1898, op het verzette werk: ‘Ik werk hier en daar met een streepje, een haaltje, een aanteekeningentje.’ Op zondagmorgen 20 november 1898 zou Van Deyssel zichzelf eens ernstig toespreken over dit trage tempo: ‘Er is een verre-gaande laksheid waar te nemen. Dit begint des ochtends reeds dadelijk na het opstaan. Gij teut dan een uur of anderhalf uur. Gij zijt geheel gezond en het is allemaal maar gekheid. Hiertegen moet aktief gehandeld worden. Gij kunt nu even goed werken als in Mei of Juni. Gij kunt dankbaar zijn als er een “extaze” komt, maar moogt die waarlijk niet alleen maar gaan zitten afwachten! Boven-dien, verleden jaar - en dit kan u met hoop vervullen - is de “passieve extaze” gekomen, toen gij U tot de “aktieve” had opgemaakt.’ En in het avonduur van 24 november 1898: ‘Het is vreeselijk gek om in een tijd als dezen ernstig te gaan zitten turen of mijmeren als verwachtte men eene fraaye gewaarwording. Ik deed dit en moest mij toen uitlachen. Het is toch verschrikkelijk om niet te werken. Dat houd ik niet langer uit.’

[p. 55]

Bestelkaart