De briefwisseling tussen Lodewijk van Deyssel en Albert Verwey

258

Noordwijk/Zee

16 Decr. 97

Amice,

Je opstel over Gorter⁶⁷⁵ ontving ik en las ik met interest. Het zwakke punt erin lijkt mij juist de kunstgreep waarmee je gedacht hebt het te verbeteren. Ik twijfel nl. of daardoor bij iemand het besef verzwakt wordt van het feit dat je over Gorter schrijft. Gebeurt dit niet, dan is de meermalen, en noodzakelijk, voorkomende benaming ‘mijn broeder’ noodzakelijk van een effect dat je niet hebt bedoeld. Een tweede zwakte blijkt uit deze eerste. En wel: waardoor komt het, vraagt men, dat de toespreking niet haar eenvoudigste vorm heeft? Antwoord: Hierdoor dat de schrijver de in hem beminde dichter-figuur niet heeft kunnen doen éen worden met, of ook wel onderscheiden houden ván, den in en voor hem publiek besproken persoon. ‘De heer Gorter’ kan niet in éen adem genoemd worden met den op-een-zekere-wijs geïdealiseerden dichter en vriend.

Gevolgtrekking: de schrijver heeft niet den toon gevonden waarin hij al wat hij over Gorter meende zeggen kon.

Je begrijpt, dat ik met het zeggen van dit inzicht geen bezwaar bedoel. Heb je een en ander misschien al zelf bedacht en wil je op het stuk niet terugkomen, laat het me dan even weten, dan zal ik het naar de drukkerij sturen. Alleen zal ik dan misschien verzoeken het eerst in het Maartnummer te mogen opnemen. Ten eerste omdat ik ook al een oordeel over G. van vrijwel dezelfde strekking uitspreek;⁶⁷⁶ en ten tweede omdat ik zelf twee andere stukjes heb die moeielijk uitstelbaar zijn. Ik geef je toe dat dit misbruik is. Het eerste is een artikeltje over een ouden hollandschen dichter,⁶⁷⁷ maar dat in zijn eersten zin, en eigenlijk ook in de aanhalingen van dien dichter, het voorkomen krijgt van een Kerstgeschenk. In Maart zou ik dat tot een Paasch-dito moeten omwerken. Het tweede is een bespreking van George's laatsten bundel en een behandeling van de Blätter waarin vooral

675 Zie in verband hiermee Harry G.M. Prick, Lodewijk van Deyssel en Herman Gorter: november 1897-november 1899, in De Nieuwe Taalgids, dl. 59 (1966), p. 243-265, alsook Enno Endt, Herman Gorter en de Tachtigers, in Acht over Gorter/Een reeks beschouwingen over poëzie en politiek onder redactie van Garmt Stuiveling, Amsterdam, 1978, p. 195-197 en p. 207-211.

676 Albert Verwey, [bespreking van] De school der poëzie, door Herman Gorter, W. Versluys, Amsterdam, 1897, in Tweemaandelijksch Tijdschrift, 4e jrg., aflev. 3, januari 1898, p. 476-477.

677 Albert Verwey, Heiman Dullaert, in idem, januari 1898, p. 447-455; voor de eerste maal herdrukt in Stille Toernooien, Amsterdam, 1901, p. 175-188.

[p. 265]

het laatste nummer uitvoerig ter sprake komt.⁶⁷⁸ Dit laat zich moeielijk doen als al weer een ander nummer het laatste is. - Verder is er een lange verzen-bijdrage van Jolles⁶⁷⁹ - heb je die van Boutens al? - en ook van mezelf wou ik een paar verzen toevoegen.⁶⁸⁰ Intusschen is het licht mogelijk dat er nog ruimte overblijft.

Van onzen vriend Teixeira kreeg ik een verkouden makende voorstelling van mijn mederedacteur in December op een duitsche badplaats.⁶⁸¹ Ik heb niet gewaagd mijn twijfel aan het feit te kennen te geven; maar gezegd dat hij vermoedelijk verkeerd gelezen had voor de Canarische eilanden.

Zaterdag ga ik naar Groningen⁶⁸² en kom Maandagmorgen terug met den trein die om 7 uur uit Gr. gaat. Beluister het kloppen van je hart of je daaraan niet de nabijheid kunt waarnemen van je vriend

Albert Verwey

Ik merk bij reflectie dat je aanmerkingen op Gorter's werk een absolute klein-achting van de mijne inhouden. Ook van mijn eigene, zul je antwoorden. Maar 1^o maak jij niet je hoofdwerk van verzen schrijven, 2^o kan men zichzelf een zondaar noemen zonder ervoor te worden aangezien, en 3^o geloof ik dat het nooit wenschelijk is dat de eene redacteur toont den andere laag te stellen, juist in dat werk, aan het gevoel van de voortreffelijkheid waarvan hij zijn kracht ontleent. Ik bedoel natuurlijk de plaats:

‘Ik zeg dat ik niet beter werk kan maken dan de Hr. Gorter doet; noch even goed. Indien ik nu ook niemant anders weet, die beter werk kan maken; indien het werk van den Hr. Gorter dus het beste is; -’

En dit komt ook met de waarheid van je eigen beweringen niet overeen. Je betoogt dat het werk van die verzen niet goed is, maar van een soort die je boven alles liefhebt. Dit is juist, en je recht.

Maar hierover, alsook over de losse wijs waarop sommige volgende opmerkingen aan elkaar zijn geschakeld tot schade van de hoofdgedachte, zou meer te zeggen zijn dan ik

678 Albert Verwey, [bespreking van] Das Jahr der Seele, von Stefan George, im Verlage der Blätter für die Kunst, Vierte Folge, I-II Band, in idem, januari 1898, p. 478-486.

679 André Jolles, Uit het Tweede Deel van het Kruisdrama, in idem, januari 1898, p. 461-472.

680 Albert Verwey, Uit ‘Dichterlijke toespraken’, te weten: Aan Joh. Addens en zijn gezinen Uit: ‘De nieuwe tuin’: Wat een Zanger tot een Koning zei en Slotpark, in idem, januari 1898, p. 456-458 enp. 459-460; laatstelijk herdrukt in Oorspronkelijk Dichtwerk, I, p. 259-261, p. 264 en p. 265.

681 Op 24 november 1897 had Alexander Teixeira de Mattos aan Verwey geschreven: ‘Ik heb me nog altijd de tragische traagheid te verwijten waardoor ik steeds verzuimd heb je voor het Tweemaandelijksch Tijdschrift te danken, met dat innig-goed gezien artikel van je. [bedoeld wordt het in de laatste alinea van noot 47 genoemde artikel van Verwey, Een tocht door Londen-H.P.]. Maar ik hoop je nu spoedig - als je niet te boos op me bent - te zien en persoonlijk te bedanken. Ik vertrek morgen en ben Vrijdag, voor 4 weken, te Amsterdam, Nieuwe Keizersgracht, 88. Wil je mij daar schrijven?’ Vanaf dit adres liet Teixeira Verwey op 6 december weten: ‘Zondag aanstaande [12 december], zeer gaarne: dan ontmoet ik je op de wandeling. Als het niet te veel “omslag” geeft (is dat Hollandsch?) neem ik je aanbod van een bed aan voor Zondag avond; omdat ik hier bij héél oude menschen logeer, die héél vroeg hun huis opsluiten. Maar ik hoop je misschien intusschen te zien: voorál daar ik dat als een bewijs zal kunnen beschouwen dat je rhumatisme weg is.’ Deze briefjes maken duidelijk dat Teixeira die ‘verkouden makende voorstelling’ van Van Deyssel mondeling, op 12 december, moet hebben gegeven, zodat de teneur van het door Teixeira opgehangen verhaal onachterhaalbaar zal blijven.

682 Daar zou Verwey persoonlijk kennismaken met Dr. T.J. de Boer, sinds mei 1897 als conversator verbonden aan de Groningse Universiteitsbibliotheek.

[p. 266]

schrijven kan. Maar hoe zich te verstaan, o kluizenaar, met een die zijn zendingen mij toericht uit ontoegankelijkheid van de holen waarin hij gevloden is!