De briefwisseling tussen Lodewijk van Deyssel en Albert Verwey

105

10 September 1895

Waarde Vriend,

Ik schreef je 't laatst uit Keulen, 13 of 14 Augustus. Den dag te voren had ik uit Amsterdam een anoniemen brief gekregen, inhoudende een bedrag (ƒ150.-), dat de schrijver voor een bergland uitstapje door mij aangewend wilde zien.³⁵⁷ Ik dacht: ik zal dat maar precies zoo doen en vertrok lakoniek onmiddellijk. Daar ik mij sterk maak en bij ervaring weet heel goedkoop te kunnen reizen, durfde ik Zwitserland, land mijner verlangens sinds lang,³⁵⁸ (ik was er nog nooit geweest) te ondernemen. Ik reisde steeds 3e kl.³⁵⁹, wist Joopie steeds gratis door te smokkelen (door hem met een papieren molentje³⁶⁰ in zijn hand te laten loopen en zitten en zoo doende heel jong te doen schijnen, enz.), zocht overal de minieme gelegenheden op, en wist op die wijze dit land te doorreizen, tot ik eergisteren Interlaken verliet met nog precies geld genoeg bij mij om thuis te kunnen komen. - In-tusschen had ik al met zware vermoeidheden te doen gehad. Plotseling werd ik nu zóo ellendig, dat ik onmogelijk verder kon en op goed geluk te Brünig uitstapte (ik had

357 Een brief van dergelijke inhoud heb ik niet in Van Deyssel's schriftelijke nalatenschap aangetroffen. Vermoedelijk berust deze voorstelling van zaken heel en al op fantasie, gezien de omstandigheid dat Van Deyssel al op 30 juli 1895 de kosten berekende van een eventueel verblijf-van-een-maand in Lausanne en op zondagavond 4 augustus, in verband met de opstelling van de reisroute, een brief liet uitgaan naar het Haupt-Bahnhof van Keulen en toen tevens het Duitse spoorboekje bestelde.

358 Over Van Deyssel's belangstelling voor het fenomeen dat hij met ‘bergachtigheid’ aanduidde, in het algemeen, en voor Zwitserland in het bijzonder, zie Harry G.M. Prick, De Adriaantjes. Een onderzoek naar wording en achtergronden van Van Deyssels Kind-leven, Amsterdam, 1977, p. 228-232.

359 Op 13 augustus had hij echter van Kleef tot Keulen tweede klas gereisd en op 22 augustus had hij een tweede klas-retour Ouchy-Lausanne genomen.

360 Dit molentje werd à raison van tien Pfennig gekocht te Bonn op 14 augustus.

[p. 128]

Blad 1 van een brief van Lodewijk van Deyssel aan Albert Verwey, d.d. 10 september 1895.

[p. 129]

geen kracht om mijn bagage meê te sleepen, die ging dus door)³⁶¹ en het eenige logement betrok, dat hier ís. Ik heb nu een van die zware verzwakkingen, waar alleen volkomen rust mij van genezen kan. Vergeef het beroep op je beurs dat ik, ten einde raad, heb gedaan. Zoodra ik mij kan bewegen ijl ik pijlsnel naar huis. Ik dank je duizend maal voor den edelmoedigen spoed waarmeê je mijn telegram hebt gehonoreerd. In een vreemd land doet vriendschap uit de verte bizonder teeder aan. Over de wijze van teruggeven hoop ik je mondeling te onderhouden. -

Ik heb Groesbeek geschreven mij de Septr.-aflev. te zenden, maar ontving nog steeds niets. Wil jij hem mij sturen? Ik ben nu besloten nog wel vijf dagen³⁶² hier te blijven daar ik, te spoedig mij weêr in beweging stellende, mijn terugreis toch maar dadelijk weêr zoû moeten onderbreken.

Met hartelijke groeten, ook aan Kitty, en in de vaste hoop eener spoedige ontmoeting je vriend

Karel Alb. Th.

361 Naar Giswijl.

362 Inderdaad brak Van Deyssel, na binnenkomst van een telegrafische overmaking door zijn neef Eduard M. Alberdingk Thijm (1859-1911) op 11 september en een dito door Mr. Evert Slaghek (1827-1906) op 12 september, op 14 september zijn verblijf te Brünig af. Hij reisde via Luzern naar Zürich, alwaar het souper hem dermate verkwikte dat hij besloot door te reizen zodat hij in het avonduur van 14 september te Schaffhausen arriveerde. Eerst drie jaar later, op 20 en 21 april 1898, zou hij dat ogenblik van aankomst in Schaffhausen aldus evoceren: ‘In den avond-trein, waarmede wij Schaffhausen naderden, eenzaam gezeten in een geheel donker gemaakten wagen, was de kondukteur, zeer donker van gestalte achter het flauwe lichtje van zijn borst, gekomen en had gezegd: “zoo meteen zult gij het reeds van verre zien.” En werkelijk zag ik even later een vreemd en angstig schouwspel in den nacht: in de algeheele verlatenheid een rij witte elektrische lichten en laag daaronder een breede spoelende watervlakte, waarbij geen oevers zichtbaar waren, en waarin de kille glansen der lichten vlak weêrkaatsten.
Ten gevolge eener verkeerde opgave in mijn reisboek, ging ik, laat in den avond aankomende, met een hotel-portier mede, die mij naar een slecht en zonderling logement, in de stad Schaffhausen zelf, bracht. De lieden daar schenen verwonderd over mijne verschijning en kwamen uit door brutale gasvlammen zonder ballons fel verlichte vertrekken met kale wanden te voorschijn om mij te zien en naar mijn naam te vragen. Alles was wit en kil in dat huis. De bedden waren hard, het dek was stijf en zeer zwaar, de lakens voelden vochtig aan. En het was er zoo koel dien nacht, terwijl de kaars de naakte witte muren schemerig verlichtte, dat ons verblijf op een grafkelder geleek en wij als in graven lagen.
De volgende dag was een Zondag en toen ik klam ontwaakte in het doodsche vertrek, zag ik langs de oude, wit glimmende, massieve vensterkozijnen, in het venster-vierkant onder het ouderwetsche, half opgetrokken, ophaalgordijn in het triestige, kale stadje.’ (Verbeeldingen, Amsterdam, z.j. [1908], p. 10-11).
In de loop van 15 september wisselde Van Deyssel het logement Schwanen voor het aangenaam comfort biedende Hôtel Bellevue. Overigens verliet hij op 16 september Schaffhausen om zich via Offenburg naar Karlsruhe te begeven, alwaar hij het daar door hem betrokken Hôtel Grosze eerst op 20 september kon verlaten na binnenkomst van een telegrafische wissel van de Amsterdamse diamanthandelaar A.S. van Wezel, (zie Gedenkschriften, editie Harry G.M. Prick, a.w., p. 597-598). Op 20 september reisde hij via Frankfurt - waar hij de reis onderbrak om rijkelijk te dineren - en vervolgens via Keulen en Nijmegen (waar hij in de stationsrestauratie omstandig soupeerde) terug naar Baarn. Een te Karlsruhe te 8.55 in de voormiddag verzonden telegram had zijn vrouw verwittigd dat zij haar man en oudste zoontje nog diezelfde dag 's avonds zou kunnen verwachten.