De briefwisseling tussen Lodewijk van Deyssel en Albert Verwey

63

22 Febr. '95

Amice,

Ik kreeg hier, door een vergissing, jouw kopie en proef (aanteekeningen Extaze). Om tijd te sparen heb ik de proef nagezien en teruggestuurd. Hierbij je kopie.

Morgen zal Nijhoff je vel 1 en 2 (opgemaakt sturen), waarin je het jouwe revideeren kunt. Verder heb je er niets aan te doen dan te zien of de titel van Buysse's bijdrage in orde is. Dan kan het met je Imprimatur er op aan Nijhoff geretourneerd. Ik schrijf dit in de idee dat je vandaag jouw proef terugstuurt.

Gister in Amsterdam,²³⁵ zag ik v.d. Horst. Die hield een klein vertoog tegen me over de nadeelen van om de maand en de voordeelen van om de twee maanden verschijnen. Kom je om de maand, zei hij, dan heb je nooit rust, dan moet je meer knippen, dan heb je met de rubrieken meer last, dan heb je minder tijd en minder keus om de afl. goed saam te stellen, dan zul je met korter waarschuwings-termijn ervoor staan dat je zelf een nummer vullen moet, dan zul je, als het blijkt niet te gaan, je slecht kunnen terugtrekken. Blijf je daarentegen Tweemaandelijksch, dan wordt alles wat hierboven nadeel was, voordeel, - dan behoudt het Tijdschr. zijn naam, dan kun je omvang en prijs voor een jaar vergrooten, en lukt het op den duur niet, zonder veel schade of schande, doen verminderen, dan heb je bovendien voor op andere tijdschriften dat je vereenigen kan, door je grooter omvang, stukken van uitgebreidheid, èn groote verscheidenheid. Laat je niet, zei hij, door een uitgever, drijven tot om de maand te komen. Een uitgever heeft niet veel last ervan. Zooveel meer een redactie. Blijf twee-maandel. en word dik en duur.

Enfin, op het oogenblik heeft dit betoog mij volkomen overtuigd, overweldigd. Zie wat het jou doet, en antwoord als je bezonken bent.

235 Op 21 februari 1895 bezocht Verwey in Amsterdam Scheltema & Holkema. De datum van Verwey's brief, 22 februari 1895, is tevens de datum van verzending van een Hommage à Edmond de Goncourt, blijkens De Amsterdammer nr. 922, 24 februari 1895, p.5, bestaande ‘uit een perkament, waarop smaakvol in Gothische typen gekaligrapheerd door den wapenteekenaar J.M. Lion’: Hommage à Edmond de Goncourt, ‘terwijl in de georneerde H het Hollandsch blazoen de nationaliteit aantoont. Alles in rood en goud met zwart. Onder den titel staan twee regels aangehaald, uit de schitterende en uitmuntende studie over de Goncourt door Van Deyssel in de Verzamelde Opstellen en zorgvuldig vertaald: “de Goncourt is de genesis van het proza der twintigste eeuw”/“onze kunst heeft in de leer te gaan bij de Goncourt voor het styleeren.” Daarna volgen de namen zonder meer: Jozef Israëls, Jacob Maris; H.W. Mesdag en mevrouw Mesdag-van Houten; Breitner; Jan Veth; M. Bauer; Toorop; de Bock; E. Bosch; Haverman; S. de Swart; Ph. Zilcken; Isaac Israëls en Willem Kloos; L. van Deyssel; H. Gorter; F. van Eeden; M. van der Maarel; Mr. G. van Tienhoven Jr.’ Zie ook Philippe Zilcken, Edmond de Goncourt gehuldigd met een ‘banquet’ hem aangeboden op Vrijdag 22 febr. 1895, in weekblad De Amsterdammer van 17 en 24 maart 1895. Zilcken is overigens in de war geweest met de datum van dat ‘banquet’, immers dat vond plaats op vrijdag 1 maart 1895, zoals onmiskenbaar blijkt uit Edmond et Jules de Goncourt, Journal/Mémoires de la vie littéraire 1891-1896. Avant-propos de l'Académie Goncourt. Texte intégral établi et annoté par Robert Ricatte, Tome IV, Paris, 1956, p. 749-754. Op 3 april 1895 noteerde Edmond de Goncourt: ‘Visite de Zilcken, l'aquafortiste hollandais, venu à Paris pour faire une pointe sèche de mon facies. Un long garçon, maigre, sec, osseux, avec l'accentuation d'une forte pomme d'Adam dans un cou d'échassier. Il me parle d'un article fait sur moi par un littérateur de ses amis, article intraduisible en français, parce que la langue hollandaise est beaucoup plus riche que la langue française et ayant cinq ou six expressions pour rendre une chose qui n'en a qu'une chez nous, - et cet article, à son dire, serait un débordement d'epithétes, ressemblant à une éruption volcanique.’ (a.w., p. 767). Het betrof hier uiteraard het fameuze opstel van Lodewijk van Deyssel, over [Jules en Edmond] De Goncourt, in De Nieuwe Gids, juni 1888, p. 205-228; voor de eerste maal herdrukt in [de eerste bundel] Verzamelde Opstellen, Amsterdam, 1894, p. 206-233.

[p. 89]

Ik heb van mijn bezoek aan je een zeer lichten indruk.²³⁶ Werk pleizierig.

Je Albert Verwey

236 Die indruk was in overeenstemming met Van Deyssel's ‘ochtend-meditatie’ van 23 februari 1895: ‘Gij zijt nu in 't begin van een levenstijdperk, dat in voortreffelijkheid en kracht voor geen der vroegere aktive seizoenen zal behoeven onder te doen. In-tegendeel: in gelijkmatigheid en duurzaamheid, hoopt gij vast, dat de thans beginnende periode de vorigen zal overtreffen.
Zoo als Verwey zegt: het kiempje is er nu, en kàn, om zoo te zeggen, niet anders dan groeyen.
Gij hebt verscheidene, binnen een zeker plan ónwankelbare, steun-pilaren: 1e hebt gij nu de zékerheid, dat gij, - nu na het een-beetje-in-de-war-gaan uwer zenuwen, van 1892 - wérken kunt, even goed als vroeger. En ook op dagen dat gij u beroerd of moe voelt. Dan mínder, - maar dan toch óok; dan desnoods héel weinig, - maar dan toch iets.
2e is de toestand van misschien iets minder kracht dan vroeger, waarover gij te beschikken hebt, - eigenlijk juist een dienst door de natuur u bewezen, - om u, u den steeds overdrijvende, - te dwingen dat te doen wat gij altijd te vergeefs hebt nagestreefd, - namelijk matig en gelijkmatig te zijn. Eigenlijk was dit de eenige manier om uw leven te maken wat gij altijd gewild hebt dat het zijn zoû: iets matigs en voortdurends.
3e hebt gij de overtuiging dat de onaangename dingetjes, die gij nu en dan gewaar wordt, - de moeheden, het bij de wandeling niet meer voort kunnen, enz., van uiterst weinig beteekenis zijn: lichtelijk storende rimpelingen aan de oppervlakte van het gestel, - een soort van “zenuwtrekkingen” en meer niét.
4e gelooft gij stellig dat gij ook, door oefening en zelf-opwekking (auto-suggestie), die onaangenaamheidjes hoe langer hoe meer zult weten te verminderen.
Het is eigenlijk bespottelijk als gij nagaat hoe beängst gij u door totaal onbeteekenende dingetjes hebt laten maken. Op 't oogenblik zelf is het niet prettig, dat is waar. Maar ten eerste ook dán níet èrg onprettig, en ten tweede, gaat het voorbij als een vlindertje, en deert u niets wézenlijks.
Is het niet iets dat verre horizonten van grootste kracht-herwinning opent, - te bedenken, dat gij gisteren, - een der eerste dagen van zware dooi - méér gezaagd hebt (en zonder een nadeelig gevolg) dan op éen der vorst-dagen?’

[p. 90]

Wat Van der Horst zei komt goed overeen met jouw voorliefde voor een dikke afl. Je weet, in Engeland is het oudste en gezienste Tijdschr. 3maandelijksch.²³⁷

237 Bedoeld is de door John Murray in 1804 opgerichte Quarterly Review.