Heike Kamerlingh Onnes. Een biografie

De man van het absolute nulpunt

[p. 626]

Bibliografie

Afkortingen:

Comm. = Communications from the Physical Laboratory of the University of Leiden

Verslagen = Koninklijke Akademie van Wetenschappen, Verslagen van de gewone vergaderingen der Wis- en natuurkundige afdeling.

Proceedings = Idem, Proceedings of the Section of Sciences.

1^e Gedenkboek rhbs Groningen 1864-1889 (Groningen 1889).

Airy, George Biddell, ‘Vibrations of a free pendulum in an oval’, in: Memoirs of the Astronomical Society xx, 1851.

Alkemade, Fons, ‘Biography’, in: Nieuwstadt, F.T.M. en Steketee, J.A. (ed.), Selected Papers of J.M. Burgers (Dordrecht 1995) xi-cix.

Andrews, Thomas, ‘On the continuity of the gasuous and liquid states of matter’, Philosophical Transactions of the Royal Society of London 159 (1869).

Arabatzis, Theodore, ‘The discovery of the Zeeman effect: a case study of the interplay between theory and experiment’, Studies in History and Philosophy of Science 23 (1992) 365-388.

Armstrong, Henry E., James Dewar 1842-1923 (Londen 1924).

Baars, Willem L., Bolten-Rempt, Jetteke, Wintgens Hötte, Doris, Harm Kamerlingh Onnes (Leiden 2000).

Baehr, G.F.W., Notice sur le mouvement du pendule (Middelbourg 1853).

Baehr, G.F.W., ‘Sur le mouvement d'un corps solide autour de son centre de gravité, lorsque'on suppose que ce point est fixe par rapoport à la terre, et entrainé avec elle dans son mouvement diarne’, Grunerts Archiv 24 (1855) 241-263.

Baehr, G.F.W., ‘Over de draaijende beweging van een lichaam om een vast punt en de beweging der aarde om haar zwaartepunt’, Natuurkundige verhandelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen (1857) 1-30.

Baesjou, P.C.N.e.a., Leiden 1860-1960 (Leiden 1962).

Baneke, David, ‘“Hij kan toch moeilijk de sterren in de war schoppen”. De afwijzing van Pannekoek als adjunct-directeur van de Leidse-Sterrewacht in 1919’, Gewina 27 (2004) 1-13.

Bank, Jan en Buuren, Maarten van, 1900. Hoogtij van burgerlijke cultuur (Den Haag 2000).

Bartels, Een eeuw middelbaar onderwijs 1863-1963 (Groningen 1963).

Beckman, Bengt, ‘Hall-effekt und Widerstandsänderung im transversalen Magnetfeld im Bereiche der niedrigsten Temperaturen’, Het Natuurkundig Laboratorium 1904-1922, 436-453.

[p. 627]

Becquerel J. en Kamerlingh Onnes, H., ‘De absorptiespectra van de verbindingen der zeldzame aarden bij de temperaturen, die met vloeibare waterstof te bereiken zijn, en hunne verandering door het magnetisch veld’, Verslagen 16 (februari 1908) 678-690. Comm. 103.

Becquerel, Henri, Becquerel, Jean en Kamerlingh Onnes, H., ‘Over phosphorescentie bij zeer lage temperaturen’, Verslagen 17 (april 1909) 1045-1057. Comm. 110.

Beek, L., ‘Heike Kamerlingh Onnes; Pionier van de lage temperaturen’, Pioniers der natuurwetenschappen: van Mercator tot Zernike (Assen 1983) 114-123.

Bemmelen, J.M. van, ‘Bepaling van salpeterzuur in welwateren door indigo’, Maandblad voor Natuurwetenschappen 1872, 49-61.

Bemmelen, J.M. van, ‘Herinneringen uit de jaren 1864-1869’, Tweede Gedenkboek der Rijks Hoogere Burgerschool te Groningen (Groningen 1904).

Berkel, Klaas van, In het voetspoor van Stevin. Geschiedenis van de natuurwetenschap in Nederland 1580-1940 (Meppel 1985).

Berkel, K. van, ‘De beoefening van de wetenschapsgeschiedenis in Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw’, Gewina 18 (1995) 181-191.

Berkel, K. van, Citaten uit het boek der natuur (Amsterdam 1998).

Berkel, K. van (red.), Het oude Instituut en de nieuwe Akademie (Amsterdam 2000).

Beyerchen, Alan D., Wetenschap in nazi-Duitsland (Utrecht 1982; vertaling van Scientists under Hitler, Yale 1977).

Bierens de Haan, J.A., De Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen 1752-1952 (Haarlem 1952).

Blok, P.J., Geschiedenis eener Hollandsche stad, deel 4 (Den Haag 1918).

Blom, J.C.H.e.a. (red), Een brandpunt van geleerdheid in de hoofdstad (Hilversum 1992) 247-266.

Boer, D.E.H. de (red), Hutspot, haring en wittebrood (Leiden 1981).

Boersma, Kees, Het ontstaan en de geschiedenis van het Philips NatLab (Amsterdam 2002).

Boltzmann, Ludwig, ‘Studien über das Gleichgewicht der lebendigen Kraft zwischen bewegten materiellen Punkten’, Wiener Berichte etc. (1868).

Boltzmann, Ludwig, ‘Weitere Studien über das Wärmegleichgewicht unter Gasmolekülen’, Wiener Berichte (1872).

Boltzmann, Ludwig, ‘Über die Beziehung zwischen dem zweiten Hauptsatze der mechanischen Wärmetheorie und der Wahrscheinlichkeitsrechnung etc.’ Wiener Berichte 76 (1877).

Bosscha, J., ‘Over de algemeene eigenschappen van geconcentreerde optische stelsels’. Processen-verbaal der Kon. Akad. van Wet., Afd. Natuurkunde, 27 december 1879.

Bosscha, J., ‘Rapportomtrent physische onderzoekingen, die met weinige hulpmiddelen zijn te volvoeren’, Handelingen van het Vijfde Natuur- en Geneeskundig Congres (Haarlem 1895) 111-125.

Boyle, Robert, A Defence of the Doctrine touching the spring and weighy of the air, proposed by Mr. R. Boyle in his New Phisico-Mechanical Experiments; Against the objections of Franciscus Linus, wherewith the Objector's Funicular Hypothesis is also examined (Oxford 1662).

Bravais, Auguste, ‘Sur l'influence qu'exerce la rotation de la terre sur le mouvement d'un pendule à oscillations coniques’, Journal de Mathématiques pures ou appliquées (Liouville) xix, 1854.

[p. 628]

Bruijn, J.G. de, Inventaris van de prijsvragen uitgeschreven door de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen 1753-1917 (Haarlem 1977).

Brush, Stephen G., The Kind of Motion we call Heat: A History of the Kinetic Theory of Gases in the 19th Century (New York 1976).

Bruyn Ouboter, R. de, ‘Superconductivity: discoveries during the early years of low temperature research at Leiden 1908-1914’, ieee transactions on Magnetics Mag-23 (1987) 355-370.

Buchwald, Jed Z., From Maxwell to Microphysics; Aspects of Electromagnetic Theory in the Last Quarter of the Nineteenth Century (Chicago 1985).

Buchwald, Jed Z. en Warwick, Andrew (red.), Histories of the electron: the birth of microphysics (Cambridge MA 2001).

Bunt, Thomas G., ‘Pendulum Experiments’, Philosophical Magazine, serie iv, 1, 552-554; 2, 37-41, 81, 158-159, 424-427.

Buys Ballot, C.H.D., ‘Ueber die Art von Bewegung, welche wir Wärme und Elektricität nennen’, Annalen der Physik und Chemie 103 (1858).

Cagniard de la Tour, C., ‘Exposé de quelques resultats etc.’, Annales de Chimie et de Physique 21 (1822) 127-132 en 178-182.

Cahan, David, ‘The institutional revolution in German physics, 1865-1914’, Historical Studies in the Physical Sciences 15 (1985), deel 2, 1-65.

Cahan, David, ‘Helmholtz and the Civilizing Power of Science’, Hermann von Helmholtz and the Foundations of Nineteenth-Century Science (Berkeley 1993) 559-601.

Cailletet, Louis, ‘Nouvel appareil pour la liquefaction des gaz. Emploi des gas liquefiës pour la production des basses températures’, Annales de Chimie et de Physique 29 (juni 1883) 153-164.

Casimir, H.B.G., ‘Superconductivity and superfluidity’, in: Mehra, J. (red.), The Physicist's Conception of Nature (Dordrecht 1973) 481-498.

Casimir, H.B.G., Het toeval vande werkelijkheid (Amsterdam 1983).

Casimir, H.B.G., Mens en kosmos (Amsterdam 1993).

Castelletti-Herfst, Elsbeth R., ‘Floris Verster en Menso Kamerlingh Onnes: een artistieke ontmoeting in Leiden’ (Leiden 1977).

Cath, P.G. en Kamerlingh Onnes, H., ‘Sur la mésure des températures très basses. xxx. Etc.’, Archives Néerlandais des Sciences exactes et naturelles, 1922, 1-30. Comm. 156a.

Clausius, R., ‘Über die Art der Bewegung, welche wir Wärme nennen’, Annalen der Physik und Chemie (1857).

Clausius, R., ‘Über die mittlere Länge der Wege etc.’, Annalen der Physik und Chemie 105 (1858).

Clausius, R., ‘Über einen auf die Wärme anwendbaren mechanischen Satz’, Annalen der Physik und Chemie band 2 (1870).

Clay, J., De drieledigheid der natuurkennis. Rede, uitgesproken bij de opening zijner lessen in de natuurphilosophie aan de Technische Hoogeschool te Delft op Woensdag 14 februari 1912 (Haarlem 1912).

Clercq, Peter de, Het Leids Fysisch Kabinet (Leiden 1989).

Coebergh van den Braak, A.M., Meer dan zes eeuwen Leids gymnasium (Leiden 1988).

Cohen, Ernst, Van Boerhaave tot Kamerlingh Onnes (Utrecht 1922).

Cohen, I.B., Uit Vindicat's verleden (Groningen 1921).

Communications from the Physical Laboratory of the University of Leiden.

[p. 629]

Crawford, Elisabeth, The Beginnings of the Nobel Institution; the Science Prizes, 1901-1915 (Londen 1984).

Crawford, Elisabeth, Heilbron, J.L. en Ullrich, Rebecca, The Nobel Population 1901-1937; A Census of the Nominators and Nominees for the Prizes in Physics and Chemistry (Berkeley 1987).

Crommelin, C.A. en Smid, Mej. E.J., ‘Een vergelijking van een drukbalans van Schäffer en Budenberg met den open standaardmanometer van het Leidsche natuurkundig Laboratorium tusschen 20 en 100 atmosferen, als bijdrage tot de theorie van den drukbalans van s en b’, Verslagen 24 (juni 1915) 358-369.

Crommelin, C.A., ‘Verbouwing en uitbreiding’, Het Natuurkundig Laboratorium 1904-1922, 69-77.

Crommelin, C.A., ‘Thermometrie en Manometrie’, Het Natuurkundig Laboratorium der Rijksuniversiteit te Leiden in de jaren 1904-1922 (Leiden 1922) 211-221.

Crommelin, C.A., ‘Electrisch geleidingsvermogen (behalve in den suprageleidenden toestand) en thermoelectriciteit’, Het Natuurkundig Laboratorium der Rijksuniversiteit te Leiden in de jaren 1904-1922 (Leiden 1922) 383-400.

Crommelin, C.A., ‘De suprageleidende toestand van metalen’, Het Natuurkundig Laboratorium der Rijksuniversiteit te Leiden in de jaren 1904-1922 (Leiden 1922) 401-428.

Crommelin, C.A., ‘Heike Kamerlingh Onnes’, in: Sevensma T.P., (red.), Nederlandsche helden der wetenschap (Amsterdam 1946) 201-238.

Curie P., en Kamerlingh Onnes, H., ‘Over de straling van het radium bij de temperatuur van vloeibare waterstof’, Verslagen 21 (april 1913) 1537-1549. Comm. 135.

Daane, Marco, Doctor Diepvries; H. Kamerlingh Onnes (1853-1926) (Leiden, z.j.).

Dahl, P.F., ‘Kamerlingh Onnes and the discovery of superconductivity: The Leyden years 1911-1914’, Historical Studies in the Physical Sciences 15 (1984) 1-37.

Dahl, P.F., ‘Superconductivity after World War 1 and circumstances surrounding the discovery of a state B=0’, Historical Studies in the Physical and Biological Sciences 16 (1986) 1-58.

Dahl, Per Fridtjof, Superconductivity, Its Historical Roots and Development from Mercury to The Ceramic Oxides (New York 1992).

Daling, Dorien, ‘De Tweede Gouden Eeuw: Pater Stein S.J. (1871-1951)’, Gewina 26 (2003) 96-114.

Dana, L.I. en Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. ba. Voorloopige bepalingen van de latente verdampingswarmte van vloeibaar helium’, Verslagen 34 (december 1925, aangeboden juni 1925) 1335-1339. Comm. 179c (bevat extra informatie).

Dana, L.I. en Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. bb. Voorloopige bepalingen van de specifieke warmte der vloeistof van vloeibaar helium’, Verslagen 34 (december 1925, aangeboden juni 1925) 1340-1344. Comm. 179d (bevat extra informatie).

Dana, Leo, ‘My Experience at the University of Leiden, Holland, Low Temperature Research Laboratory, September, 1922 through July, 1923’, in: Donnelly, Russell J. en Francis, Arthur W., Cryogenic Science and Technology: Contributions by Leo I. Dana (New York, 1985) 14-32.

De modernisering van het Kamerlingh Onneslaboratorium te Leiden (Leiden 1952).

Debije, Peter, ‘Zur Theorie der spezifischen Wärmen’, Annalen der Physik 39 (1912) 789-839.

[p. 630]

Delft, Dirk van, ‘Heike Kamerlingh Onnes en de geleerdenbiografie’, De Gids 158 (februari 1995) 96-102.

Delft, Dirk van, Uit het depot (Leiden, 1999).

Delft, Dirk van, ‘De blauwe jongens: de opleiding tot instrumentmaker in het Natuurkundig Laboratorium van Heike Kamerlingh Onnes’, Gewina 25 (2002) 137-153.

Delft, Dirk van, ‘Koude en kunst; opkomst en ondergang van de familie Kamerlingh Onnes’, De Gids 165 (december 2002) 945-952.

Delft, Dirk van, ‘The case of the stolen rooms’, European Review 12 (2004) 95-109.

Delvigne, J.J., (red.), Vroeger in Middag. Uit de historie van de gemeente Ezinge (Bedum 1994).

Derde gedenkboek van de Rijks Hoogere Burgerschool te Groningen (Groningen 1914).

Dewar, James, ‘The Liquefaction of Gases’, Proceedings of the Royal Institution 8 (1878) 657-663.

Dewar, James, ‘On the Liquefaction of Oxygen and the Critical Volumes of Fluids’, Philosophical Magazine 18 (1884) 210-216.

Dewar, James, ‘Recent research on Meteorites’, Proceedings of the Royal Institution 11 (1886) 541-550.

Dewar, James, ‘Liquid Atmospheric Air’, Proceedings of the Royal Institution 14 (1893) 1-12.

Dewar, James, ‘On the Liquefaction of Gases’, Philosophical Magazine 39 (februari 1895) 298-305.

Dewar, James, ‘New Researches on Liquid Air’, Proceedings of the Royal Institution 15 (1896) 133-146.

Dewar, James, ‘Preliminary Note on the Liquefaction of Hydrogen and Helium’, Proceedings of the Royal Society of London 63 (12 mei 1898) 256-258.

Dewar, James, ‘Liquid Hydrogen’, Proceedings of the Royal Institution 16 (1899) 1-14.

Dewar, James, ‘The Nadir of Temperature and Allied problems. Bakerian Lecture’, Proceedings of the Royal Society 68 (1901) 360-366.

Dewar, James, ‘New Low-Temperature Phenomena’, Proceedings of the Royal Institution 18 (1905) 177-192.

Dewar, James, ‘Studies on Charcoal and Liquid Air’, Proceedings of the Royal Institution 18 (1906) 433-447.

Domb, Cyril, ‘Thermodynamics and Statistical Mechanics (in Equilibrium)’, in: Brown, Laurie M, Pais, Abraham en Pippard, sir Brian (red.), Twentieth Century Physics 1 (Bristol 1995).

Dresden, S., Over de biografie (Amsterdam 1987).

‘Een eeuw precies’. Leidse Instrumentmakers School (Leiden 2001).

Efdée, Ria, De P.W. Janssens's Friesche Stichting (Oranjewoud 1988).

Ehrenfest, P. en Kamerlingh Onnes, H., ‘Vereenvoudigde afleiding van de formule uit de combinatieleer, welke Planck aan zijne theorie der straling ten grondslag heeft gelegd’, Verslagen 23 (oktober 1914) 789-792. Comm. supplement 37.

Einstein, Albert, ‘Die Plancksche Theorie der Strahlung und die Theorie der spezifischen Wärme’, Annalen der Physik 22 (1907) 180-190.

Einstein, Albert, ‘Theorie der Opaleszenz von homogenen Flüssigkeiten in der Nähe des kritischen Zustandes’, Annalen der Physik, 33 (december 1910) 1275-1298.

Einstein, A. en Stern, O., ‘Einige Argumente für die Annahme einer molekularen

[p. 631]

Agitation beim absoluten Nullpunkt’, Annalen der Physik 40 (1913) 551-560.

Einstein, A. en Haas, W.J. de, ‘Experimenteller Nachweis der Ampèreschen Molekularströme’, Verhandlungen der Deutschen physikalischen Gesellschaft 17 (1915) 152-170.

Einstein, A., ‘Theoretische Bemerkungen zur Supraleitung der Metalle’, Het Natuurkundig Laboratorium der Rijksuniversiteit te Leiden in de jaren 1904-1922 (Leiden 1922) 429-435.

Eucken, A., ‘Die Molekularwärme des Wasserstofs bei tiefen Temperaturen’, Sitzungsberichte der Königlich Preussische Akademie der Wissenschaften, 1 februari 1912, 141-151.

Eucken, A. en Schwers, F., ‘Eine experimentelle Prüfung des T^3-Gesetzes für den Verlauf der spezifischen Wärme fester Körper bei tiefen Temperaturen’, Verhandlungen der Deutsche Physikalische Gesellschaft 15 (1913) 578-592.

Everdingen Jr., E. van, C.H.D. Buys Ballot, 1817-1890 (Den Haag 1953).

Fiviez, Ch., ‘De l'influence du magnétisme sur les caractères des raies spectrales’, Bulletins de l'Académie Royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique 9 (1885) 381-384.

Fiviez, Ch., ‘Essai sur l'origine des raies de Fraunhofer, en rapport avec la constitution du soleil’, Bulletins de l'Académie Royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique 12 (1886) 25-32.

Fokker, A.D., ‘Hendrik Antoon Lorentz’, in: T.P. Sevensma (red.), Nederlandsche helden der wetenschap (Amsterdam 1946) 51-94.

Fölsing, Albrecht, Wilhelm Conrad Röntgen; Aufbruch ins Innere der Materie (München 1995).

Forman, Paul, Heilbron John L. en Weart, Spencer, ‘Physics circa 1900’, Historical Studies in the Physical Sciences 5 (1975).

Fosdick, R.B., The Story of the Rockefeller Foundation (New York, 1952).

Foucault, Léon, Recueil des traveaux scientifiques (Parijs 1878).

Franke, H., Misdaad en straf in Nederland (Utrecht 1990).

Friedman, Robert Marc, The Politics of Excellence: Behind the Nobel Prize in Science (New York 2001).

Galbraith, J.A., en Haughton, Samuel, ‘Apsidel motion of a freely suspended pendulum’. In Philosophical Magazine 2 (1851).

Gavroglu K. en Goudaroulis, Y., ‘Some Methodological and Historical Considerations in Low Temperature Physics. The Case of Superconductivity 1911-1957’, Annals of Science 41 (1984) 135-149.

Gavroglu, K. en Goudaroulis, Y., ‘From the History of Low Temperature Physics: Prejudicial Attitudes that Hindered the Initial Development of Superconductivity Theory’, Archives for the History of the Exact Sciences 32 (1985) 377-383.

Gavroglu K. en Goudaroulis, Y., ‘Some Methodological and Historical Considerations in Low Temperature Physics 11: The Case of Superfluidity’, Annals of Science 43 (1986) 137-146.

Gavroglu K. en Goudaroulis, Y., ‘Kamerlingh Onnes' Researches at Leiden and Their Methodological Implications’, Studies in the History and Philosophy of Science 19 (1988) 243-273.

Gavroglu K. en Goudaroulis, Y., ‘From Physica to Nature: The tale of a most peculiar

[p. 632]

phenomenon’, Janus 73 (1986-1990) 53-84.

Gavroglu, K., ‘The reaction of the British physicists and chemists to Van der Waals's early work and the law of corresponding states’, Historical Studies in the Physical Sciences 20 (1990) 200-237.

Gavroglu, Kostas en Goudaroulis Yorgos (red.), Through Measurement to Knowledge. The Selected Papers of Heike Kamerlingh Onnes 1853-1926 (Dordrecht 1991).

Gavroglu, Kostas, ‘The myths of low temperature physics’, European Journal of Physics 21 (1993) 171-190.

Gedenkschrift van de Koninklijke Akademie en van de Polytechnische School 1842-1905 (Delft 1906).

Geer, P. van, Jahrbuch über die Fortschritte der Mathematik, jaargang 1879 (Berlijn 1881) 658-662.

Gens Nostra xv.

Giauque, W.F. en MacDougall, D.P., Physical Review 43 (1 mei 1933) 768.

Gibbs, J.W., ‘On the equilibrium of heterogeneous substances’, The scientific papers of J. Willard Gibbs (Londen 1906).

Groen, M., Het wetenschappelijk onderwijs in Nederland van 1815 tot 1980, deel 2 en 3 (Eindhoven 1988, 1989).

Groneman, F.G., ‘Redevoering uitgesproken tot sluiting van den vijfentwintigsten cursus der Rijks Hoogere Burgerschool te Groningen’, 1^e Gedenkboek rhbs Groningen 1864-1889 (Groningen 1889).

Groneman, H.J.H., ‘Remarks on and observations of the meteoric auroral phenomena of November 17, 1882’, Nature 27 (25 januari 1883) 296-298.

Haas-Lorentz, G.A. de (ed.), H.A. Lorentz: Impressions of his Life and Work (Amsterdam 1957).

Haas, M. de, ‘Metingen over de wrijvingscoëfficiënt van chloormethyl in absolute maat tusschen het kookpunt en de kritische toestand’, Verslagen, 2 (januari 1894) 123-126; 3 (juni 1894), 62-64. Comm. 12a,b.

Haas, Marc de, Metingen in absolute maat van wrijvingscoëfficiënten van vloeistoffen tusschen het kookpunt en den kritischen toestand (Leiden 1894).

Haas, W.J. de, Sizoo G.J. en Kamerlingh Onnes, H., ‘Over de magnetische verstoring der suprageleiding bij kwik’ 1 en 11, Verslagen 34 (november en december 1925) 1162-1178 en 1321-1334. Comm. 180d.

Haas, W.J. de en Alphen, P.M. van, ‘Notitie over de afhankelijkheid van de diamagnetische susceptibiliteit van metalen van het magnetisch veld’, Proceedings 33 (1930) 680-682 en 1106-1119. Comm. 208d en 212a.

Haas, W.J. de, Wiersma, E.C. en Kramers, H.A., ‘Experiments on adiabatic cooling of paramagnetic salts in magnetic fields’, Physica 1 (1933-34) 1-13. Comm. 229a.

Haas, W.J. de en Wiersma, E.C., Nature 131 (20 mei 1933) 719.

Haas, W.J. de, ‘Rede bij de ingebruikneming van den nieuwen electro-magneet in het Kamerlingh Onneslaboratorium’, Physica 12 (1932) 113-124.

Haas, W.J. de, en Casimir-Jonker, J.M., ‘Untersuchungen über den Verlauf des Eindringens transversalen Magnetfeldes in einem Supraleiter’, Physica 1 (1934) 291-296. Comm. 229d.

Haas, W.J. de en Wiersma, E.C., ‘Adiabatic demagnetisation of some paramagnetic salts’, Physica 2 (1935) 335-340. Comm. 236b.

[p. 633]

Hankins, Thomas L., ‘In defence of biography: the use of biography in the history of science’, History of Science 17 (1979) 1-16.

Hansen, Peter Andreas, ‘Theorie der Pendelbewegung mit Rücksicht auf der Gestalt und Bewegung der Erde’. Neuesten Schriften der naturf. Gesellschaft zu Dantzig v, 1856.

Hartman, Ch.M.A., ‘Het gehalte en de volumina der coëxisterende damp- en vloeistofphasen bij chloormethyl en koolzuur’, Verslagen 7 (juni 1898) 106-113. Comm. 43.

Hartman, Ch.M.A., Metingen omtrent de dwarsplooi op het Psi-vlak van Van der Waals bij mengsels van chloormethyl en koolzuur (Leiden 1899).

Hartman., Ch.M.A., ‘Over de condensatieverschijnselen bij mengsels in de nabijheid van den kritischen toestand’, Verslagen 9 (mei 1900) 60-64. Comm. 56.

Hasenöhrl, F., ‘De dielectrische constanten van vloeibare stikstofoxide en zuurstof’, Verslagen 8 (september 1899) 137-157. Comm. 52.

Heijmans, H.G., Wetenschap tussen universiteit en industrie. De experimentele natuurkunde in Utrecht onder W.H. Julius en L.S. Ornstein 1896-1940 (Utrecht 1994).

Helden, Anne C. van, De koudste plek op aarde; Kamerlingh Onnes en het lage-temperaturenonderzoek 1882-1923 (Leiden 1989).

Helden, Anne C. van, ‘Kamerlingh Onnes' three-dimensional graphical method’, in: Martinós K., (red.), Thermodynamics: history and philosophy; facts, trends, debates (Singapore 1991) 455-461.

Helmholtz, Hermann von, Vorträge und Rede (Braunschweig 1903).

Herwerden, P.J. van, Gedenkboek van het Stedelijk Gymnasium te Groningen (Groningen 1947).

Het Natuurkundig Laboratorium der Rijks-Universiteit te Leiden in de Jaren 1882-1904 (Leiden 1904).

Het Natuurkundig Laboratorium der Rijksuniversiteit te Leiden in de jaren 1904-1922 (Leiden 1922).

Heyting, Lien, ‘Uitzinnige, wilde bloembossen’, nrc Handelsblad, 13 december 2002, 8.

Holst, G., ‘Discussion des mesures faites précédemment sur les propriétés thermique de l'ammoniaque et du chlorure de méthyl’, Comm. 144b (1913).

Holst, G., ‘Nouvelles recherches sur les propriétés thermiques de l'ammoniaque et du chlorure de methyl’, Comm. 144c (1913).

Huijnen, Pim, ‘Die Grenze des Pathologischen’; het stille leven van fysicus Paul Ehrenfest 1904-1912, doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Groningen, augustus 2003.

Huizinga, Johan, Academia Groningana (Groningen 1914).

Hyndman, H.H.F., ‘The crogenic Laboratory at Leiden’, Engineering, 4 en 11 maart 1904.

In memoriam Heike Kamerlingh Onnes 1853-1926 (Leiden 1926).

Itallie-Van Embden, W. van, ‘Prof. Dr. H. Kamerlingh Onnes. (1882 - 11 November - 1922.)’, Sprekende portretten (Leiden, z.j.) 34-50.

Jacobs, Aletta, Herinneringen (Amsterdam 1924).

James, Frank A.J.L., ‘Science as a cultural ornament: Bunsen, Kirchhoff and Helmholtz in mid-nineteenth-century Baden’, Ambix 42 1 (maart 1995) 1-9.

[p. 634]

Jansen, G.B., Baksteenfabricage in Nederland 1850-1920 (Arnhem 1987).

Jongh-Vermeulen, Ankie de, ‘De presentatie van eigentijdse kunst in Leiden tussen 1890 en 1940’, Dageraad van de Moderne Kunst (Leiden 1999) 93-116.

Jorissen, W.P., Het chemisch (thans anorganisch chemisch) laboratorium der universiteit te Leiden van 1859-1909 (Leiden 1909).

Kamerlingh Onnes, Heike, ‘Over de betrekkelijke beweging’, Nieuw Archief voor Wiskunde 5 (1878) 58-121; 5 (1979) 135-186; 6 (1880) 173-182.

Kamerlingh Onnes, Heike, Nieuwe bewijzen voor de aswenteling der aarde (Groningen 1879).

Kamerlingh Onnes, H., ‘Algemeene theorie der Vloeistoffen’, Verhandelingen 21 (1881) 8-43.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Théorie générale de l'état fluide’, Archives Néerlandaises 30 (1881) 101-136.

Kamerlingh Onnes, H., De beteekenis van het quantitatief onderzoek in de natuurkunde (Leiden 1882).

Kamerlingh Onnes, H., ‘Levensbericht van R.A. Mees’, Jaarboek van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen 1888 (Amsterdam 1888) 80-98.

Kamerlingh Onnes, H., ‘De coëfficiënten van inwendige wrijving bij vloeistoffen in overeenstemmende toestanden’, Verslagen 2 (januari 1894) 128. Comm. 12c.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Over het Kryogeen Laboratorium te Leiden en over het verkrijgen van zeer lage temperaturen’. Verslagen 3 (29 december 1894) 164-181. Comm. 14.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Opmerkingen over het vloeibaar maken van waterstof, over thermodynamische gelijkvormigheid en over het gebruik van vacuumglazen’, Verslagen 4 (januari 1896) 236-248. Comm. 23.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Over het meten van zeer lage temperaturen, 1 en 11’, Verslagen 5 (mei en juni 1896) 37-47 en 79-93. Comm. 27.

Kamerlingh Onnes, H., Inleidende toespraak bij het bezoek van HH. Leeraren aan H.B.S. en Gymnasia, aan het Natuurkundig laboratorium der Rijks-Universiteit te Leiden op 22 April 1897 (Leiden 1897).

Kamerlingh Onnes, H., ‘Een verkorte open standaard manometer door drukoverbrenging met samengeperst gas’, Verslagen 7 (oktober 1898) 176-191. Comm. 44.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Methoden en hulpmiddelen in gebruik bij het Cryogeen Laboratorium 11: Kwikpomp voor het samenpersen van zuivere en kostbare gassen onder hoogen druk’, Verslagen 7 (januari 1900) 480-501. Comm 54.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Bijdragen aan de kennis van het Psi-vlak van Van der Waals. i. Grafische behandeling van de dwarsplooi’, Verslagen 9 (juni 1900) 199-213. Comm. 59a.

Kamerlingh Onnes, H., en Reinganum, M., ‘Bijdragen tot de kennis van het Psi-vlak van Van der Waals. ii. Het gedeelte der dwarsplooi in de nabijheid van het plooipunt bij Kuenen's proeven over de retrograde condensatie’, Verslagen 9 (juni 1900) 213-223. Comm. 59b.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Over proeven van De Heen omtrent den kritischen toestand’, Verslagen 9 (maart 1901) 651-667. Comm. 68.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Voorstelling van de toestandsvergelijking van gassen en vloeistoffen door reeksen’, Verslagen 10 (juni 1901) 136-158. Comm. 71.

[p. 635]

Kamerlingh Onnes, H. en Hyndman, H.H.F., ‘Isothermen van tweeatomige gassen en hun binaire mengsels. iv. De samendrukbaarheid van waterstof bij 0^o en 20^o, bepaald met de piëzometers met veranderlijk volume voor lage temperaturen’, Verslagen 10 (maart 1902) 825-829. Comm. 78.

Kamerlingh Onnes, H., Een bezoek aan de vakschool voor instrumentmakers te Schwenningen (Leiden 1903).

Kamerlingh Onnes, H., ‘Methoden en hulpmiddelen in gebruik in het Cryogeen Laboratorium. iv. Permanent bad van vloeibare stikstof onder gewonen en onder verlaagden druk’, Verslagen 11 (februari 1903) 670-673. Comm. 83.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Methoden en hulpmiddelen in gebruik bij het cryogeen laboratorium. v. Inrichting van een Burckhardt-Weiss vacuumpomp ten dienste van circulaties voor lage temperaturen’, Verslagen 11 (februari 1903) 673-675. Comm. 83.

Kamerlingh Onnes, H. en Heuse, W., ‘Over het meten van zeer lage temperaturen. v. De uitzettingscoefficient van Jena- en Thüringerglas tusschen +16^o en -182^o’, Verslagen 12 (juni 1903) 212-223. Comm. 85.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Methoden en hulpmiddelen in gebruik bij het cryogeen laboratorium. vi. De chloormethylcirculatie’, Verslagen 12 (juni 1903) 247-257. Comm. 87.

Kamerlingh Onnes, H. en Crommelin, C.A., ‘Over het meten van zeer lage temperaturen. vi. Verbeteringen in de beschermde thermo-elementen; eene batterij van standaard thermo-elementen en het gebruik daarvan bij thermo-electrische themperatuursbepalingen’, Verslagen 12 (november 1903) 625-633. Comm. 89.

Kamerlingh Onnes, H., De beteekenis van nauwkeurige metingen bij zeer lage temperaturen (Leiden 1904).

Kamerlingh Onnes, H., ‘Verbetering aan den verkorten open kwikmanometer met drukoverbrenging door samengeperst gas’, Verslagen 14 (mei 1905) 54-56.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Methoden en hulpmiddelen in gebruik bij het cryogeen laboratorium. viii. Cryostaat met vloeibare zuurstof voor temperaturen beneden -210^o’, Verslagen 14 (juni 1905) 154-157. Comm. 94d.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Methoden en hulpmiddelen in gebruik bij het cryogeen laboratorium. ix. Het zuiveren van gassen door afkoeling gepaard met samendrukking, in 't bijzonder het bereiden van zuiveren waterstof’, Verslagen 14 (juni 1905) 157-160. Comm. 94e.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Methoden en hulpmiddelen in gebruik bij het cryogeen laboratorium. x. Over het verkrijgen van baden van standvastige en gelijkmatige temperatuur met behulp van vloeibare waterstof’, Verslagen, 15 (juni 1906) ixx-ixx. Comm. 94f.

Kamerlingh Onnes, H. en Clay, J., ‘Over het meten van zeer lage temperaturen. x. Uitzettingscoëfficiënt van Jenaglas en van platina tusschen +16^o en -182^o’, Verslagen 15 (juni 1906) 151-159. Comm. 95b.

Kamerlingh Onnes, H. en Crommelin, C.A., ‘Over het meten van zeer lage temperaturen. ix. Vergelijking van een thermo-element constantaan-staal met den waterstof-thermometer’, Verslagen 15 (juni en november 1906) 133-151 en 365-367. Comm. 95a,f.

Kamerlingh Onnes, H. en Clay, J., ‘Over het meten van zeer lage temperaturen. xii. Vergelijking van den platinaweerstandsthermometer met den goudweerstandsthermometer’, Verslagen 15 (juni 1906) 166-168. Comm. 95d.

[p. 636]

Kamerlingh Onnes, H., ‘Bijdragen tot de kennis van het Ψ-vlak van Van der Waals xi. Een gas, dat in eene vloeistof zinkt’, Verslagen 15 (november 1906) 454-455. Comm. 96a.

Kamerlingh Onnes, H. en Keesom, W.H., ‘Bijdragen tot de kennis van het Ψ-vlak van van der Waals. xii. Over het zinken der gasphase in de vloeistofphase bij binaire mengsels’, Verslagen 15 (december 1906) 507-513. Comm. 96b.

Kamerlingh Onnes, H. en Braak, C., ‘Isothermen van tweeatomige gassen en hun binaire mengsels, vi, vii’, Verslagen 15 (dec 1906) 517-539 en 16 (juni 1907) 162-164 en (december 1907) 411-420. Comm. 97a, 99a, 100a,b.

Kamerlingh Onnes, H. en Fabius, G.H., ‘Herhaling van de proeven van De Heen en Teichner omtrent den kritischen toestand’, Verslagen, 16 (mei 1907) 44-59. Comm. 98.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Isothermen van één-atomige gassen en hun binaire mengsels. i. Isothermen van helium tusschen +100^oC en -217^oC’, Verslagen 16 (december 1907) 495-501. Comm. 102a.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Isothermen van eenatomige stoffen en hunne binaire mengsels. ii. Isothermen van helium bij -252^oC en -259^oC’, Verslagen 16 (maart 1908) 815-816. Comm. 102C.

Kamerlingh Onnes, H.en Keesom, W.H., ‘Over de toestandsvergelijking van eene stof in de nabijheid van het kritisch punt vloeistof-gas. i. De storingsfunctie in de nabijheid in den nabijheid van den kritischen toestand’, Verslagen 16 (februari 1908) 659-666. Comm. 104a.

Kamerlingh Onnes, H. en Keesom, W.H., ‘Over de toestandsvergelijking van eene stof in de nabijheid van het kritische punt vloeistof-gas. ii. Spectrophotometrisch onderzoek van de opalescentie van eene stof in de nabijheid van den kritischen toestand’, Verslagen 16 (februari 1908) 667-678. Comm. 104b.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Over proeven ter verdichting van het helium door expansie’, Verslagen 16 (maart 1908) 819-822. Comm. 105.

Kamerlingh Onnes, H. en Braak, C., ‘Over het meten van zeer lage temperaturen. xxi. Het vastleggen van standaardtemperaturen door middel van kookpunten van zuivere stoffen. Bepaling van de dampspanning van zuurstof bij drie temperaturen’, Verslagen 17 (mei 1908) 86-93. Comm. 107a.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Het vloeibaarmaken van helium’, Verslagen 17 (bijvoegsel juni 1908) 163-179. Comm. 108.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Methoden en hulpmiddelen in gebruik bij het cryogeen laboratorium. xv. Toestel voor het zuiveren van waterstofgas met behulp van vloeibare waterstof’, Verslagen 17 (maart 1909) 934-936. Comm. 109.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Isothermen van éénatomaire stoffen en hun binaire mengsels. iv. Gegevens betreffende neon en helium’, Verslagen 18 (juni 1909) 168-172. Comm. 112.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Over het bereiken van temperaturen, belangrijk beneden het kookpunt van helium’, Gedenkboek aangeboden aan J.M. van Bemmelen (Den Helder 1910) 441-446.

Kamerlingh Onnes, H. en Perrier, Albert, ‘Onderzoekingen over de magnetisatie van vloeibare en van vaste zuurstof’, Verslagen 18 (april 1910) 937-973. Comm. 116.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Onderzoekingen verricht in het kryogeen laboratorium te

[p. 637]

Leiden’, Mededeelingen van de Nederlandsche Vereeniging voor Koeltechniek, 12 (februari 1911) 26-39. Comm. supplement 21b.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. a. Isothermen van eenatomige gassen enz. viii. Thermische eigenschappen van helium. b. Over de verandering van den weerstand van zuivere metalen bij zeer lage temperaturen, enz. iii. De weerstand van Platina bij heliumtemperaturen’, Verslagen 19 (februari 1911) 1187-1208. Comm. 119.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. b. Over de verandering van den weerstand van zuivere metalen bij zeer lage temperaturen, enz. iii. De weerstand van Platina bij heliumtemperaturen’, Verslagen 13 (februari 1911) 1201-1208. Comm. 119.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. c. Over de verandering van den galvanischen weerstand van zuivere metalen bij zeer lage temperaturen enz. iv. De weerstand van zuiver kwik bij heliumtemperaturen’, Verslagen 14 (april 1911) 1479-1481. Comm. 120b.

Kamerlingh Onnes, H., ‘J. Bosscha’, De Amsterdammer, 20 april 1911.

Kamerlingh Onnes, H. en Perrier, Albert, ‘Onderzoekingen over magnetisme. iii. Over paramagnetisme en diamagnetisme bij zeer lage temperaturen’, Verslagen 20 (mei 1911) 75-81. Comm. 122a.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. d. Over de verandering van den galvanischen weerstand van zuivere metalen bij zeer lage temperaturen enz. v. Het verdwijnen van de weerstand van kwik’, Verslagen 15 (mei 1911) 81-83. Comm. 122b.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. e. Een heliumcryostaat’, Verslagen 20 (juni 1911) 162-168. Comm. 123.

Kamerlingh Onnes, H. en Perrier, Albert, ‘Onderzoekingen over magnetisme. iv. Over paramagnetisme bij zeer lage temperaturen’, Verslagen 20 (december 1911) 803-807. Comm. 124a.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. f. Isothermen van eenatomige gassen enz. xii. Thermische eigenschappen van helium’, Verslagen 20 (december 1911) 793-799. Comm. 124b.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. g. Over de galvanischen weerstand van zuivere metalen enz. vi. De sprong bij het verdwijnen van den weerstand van kwik’, Verslagen 14 (december 1911) 799-803.

Kamerlingh Onnes, H., en Keesom, W.H., ‘Die Zustandsgleichung’, Enzyklopädie der mathematischen Wissenschaften 5 (Leipzig 1903-1921) 615-945. Comm. supplement 23.

Kamerlingh Onnes, H. en De Haas, W.J., ‘Isothermen van tweeatomige stoffen en hunne binaire mengsels. x. De samendrukbaarheid van waterstofdamp bij en beneden het kookpunt’, Verslagen 21 (mei en juni 1912) 92-101 en 282-283. Comm. 127c.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. h. Over den galvanischen weerstand van zuivere metalen enz. vii. Het spanningsverschil noodig voor het stroomen der electriciteit door kwik beneden 4^o, 19 K’, Verslagen 15 (februari en maart 1912) 1284-1305 en 1388-1391; 16 (mei 1913) 125-137. Comm. 133a,b,c.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. h. Over den galvanischen weerstand enz. (vervolg). viii. Het sprongsgewijze verdwijnen van den gewonen weerstand van tin en de suprageleidende toestand van lood’, Verslagen 16 (mei 1913) 137-153. Comm. 133d.

[p. 638]

Kamerlingh Onnes, H. en Crommelin, C.A., ‘Isothermen van éénatomige stoffen en hun binaire mengsels. xiii. De empirische gereduceerde toestandsvergelijking van argon’, Verslagen 21 (juni 1912) 256-263. Comm. 128.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Rapport sur les Résistances Électriques’, Langevin, P. en Broglie, M. de (red.), La théorie du royonnement et les quantas (Parijs 1912) 304-312. Comm. supplement 29.

Kamerlingh Onnes, H., ‘H.A. Lorentz’, Chemisch Weekblad 9 (30 november 1912) 942-961.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Avant-Project du premier Rapport de la commission préparatoire pour la thermométrie des basses températures’, Comm. supplement 34a (1913).

Kamerlingh Onnes, H., ‘Report on researches made in the Leiden cryogenic laboratory between the Second and Third International Congress of Refrigeration’, Comm. 34a (september 1913).

Kamerlingh Onnes, H., ‘Untersuchungen über die Eigenschaften der Körper bei niedrigen Temperaturen, welche Untersuchungen unter anderem auch zur Herstellung von flüssigem Helium geführt haben’ (Stockholm 1913).

Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. i. Het Hall-effect en demagnetische weerstandsverandering bij lage temperaturen. ix. Het ontstaan van galvanischen weerstand in suprageleiders, die in een magnetisch veld worden gebracht, bij eene drempelwaarde van het veld’, Verslagen 16 (februari 1914) 1027-1033. Comm. 139f.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. J. Het nabootsen van een moleculairen stroom van Ampère of van een permanenten magneet met behulp van suprageleiders’, Verslagen 16 (april 1914) 1413-1421. Comm. 140b.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. i. Het nabootsen van een moleculairen stroom van Ampère of van een permanenten magneet met behulp van een suprageleider’, Verslagen 17 (mei 1914) 167-172. Comm. 140c.

Kamerlingh Onnes, H. en Holst, G., ‘Over het meten van zeer lage temperaturen. xiv. Vergelijking van den waterstof- en den heliumthermometer van constant volume tot bij het vriespunt van waterstof onderling en met een platinaweerstandsthermometer’, Verslagen 23 (mei 1914) 175-182. Comm. 141a.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. L. Over het voortduren van stroomen zonder electromotorische kracht in suprageleidende banen’, Verslagen 17 (juni 1914) 487-493. Comm. 141b.

Kamerlingh Onnes, H. en Keesom, W.H., ‘Über die Translationsenergie in einatomigen Gasen beim absoluten Nullpunkt’, Vorträge über die kinetische Theorie der Materie und der Elektrizität (Leipzig 1914) 193-194.

Kamerlingh Onnes, H. en Holst, G., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. m. Voorloopige bepaling der soortelijke warmte en van het warmtegeleidingsvermogen van kwik bij tempereaturen, die met vloeibaar helium verkregen kunnen worden, benevens eenige metingen van thermokrachten en weerstanden ten behoeve van deze onderzoekingen’, Verslagen 23 (september 1914) 703-710. Comm. 142c.

Kamerlingh Onnes, H., Dorsman, C. en Holst, G., ‘Isothermen van tweeatomige gassen en hun binaire mengsels. xvii. Voorloopige bepalingen betreffende de isothermen van waterstof bij 20^o C. van 60 tot 90 atmosferen.’, Verslagen 24 (juni 1915) 344-350. Comm. 146a.

[p. 639]

Kamerlingh Onnes, H., ‘Hulpmiddelen en methoden in gebruik bij het cryogeen laboratorium xvii. Cryostaat voor temperaturen tusschen 27^o K en 55^o K’, Verslagen 25 (februari 1917) 1214-1223. Comm. 151a.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Demonstratie van vloeibaar helium’, Handelingen van het xviide Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres (Haarlem 1920) 152-159. Comm. supplement 43c.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Zeemans ontdekking van het naar hem genoemde effect’, Physica 1 (1921) 241-250.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Prof J.P. Kuenen’, Nature 110 (1922) 673-674.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. q. Over den electrischen weerstand van zuivere metalen enz. x. Metingen betreffende den electrischen weerstand van thallium in het temperatuurgebied van vloeibaar helium’, Verslagen 31 (oktober 1922) 467-474. Comm. 160a.

Kamerlingh Onnes, H. en Tuyn, W., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. r. Over den electrischen weerstand van zuivere metalen enz. xi. Metingen betreffende den electrischen weerstand van gewoon lood en van uraniumlood beneden 14^o K’, Verslagen 31 (oktober 1922) 475-481. Comm. 160b.

Kamerlingh Onnes, H., ‘On the lowest temperatuur yet obtained’, Transactions Faraday Society, december 1922; ook verschenen als Communication 159, ‘Further experiments with liquid helium. p. On the lowest temparature yet obtained’.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Ter herinnering aan Prof. Dr. I.D. van der Waals’, De Telegraaf, 11 maart 1923.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Paramagnétisme aux basses températures’, Atomes et electrons. Rapport iiiieme Conseil Solvay (Parijs 1923) 131-164. Comm. supplement 44a.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Les superconducteurs et le modèle de l'atome Rutherford-Bohr’, Atomes et électrons. Rapport iiiieme Conseil Solvay (Parijs, 1923) 165-197. Comm. supplement 44a (zonder discussie).

Kamerlingh Onnes, H., ‘Sur des observations concernant l'équilibre des phases liquides et gezeuses de l'hélium à basses pression’, Receuil des Travaux Chimiques des Pays-Bas xlii, nos. 7/8 (15 juli-augustus 1923) 535-538.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Organisation and Work of the irst International Commission of the International Institute of Refrigeration’. Comm. supplement 48 (1924).

Kamerlingh Onnes H., en Boks, J.D.A., ‘Further experiments with liquid helium. v. The variation of density of liquid helium below the boiling point’, Reports and Communications of the Fourth International Congres of Refrigeration, juni 1924. Comm. 170b.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Nouvelles expériences avec les supraconducteurs’, Solvay 1924, 251-281. Comm. supplement 50a (zonder discussie).

Kamerlingh Onnes, H., ‘Huldiging van professor Lorentz bij de herdenking van zijn 50-jarig doctoraat 11 December 1925’, Physica 6 (januari 1926) 5-14.

Kamerlingh Onnes, H., ‘Methoden en hulpmiddelen in gebruik in het cryogeen laboratorium. xix. De chloormethyl- en ethyleen-circulaties. De waterstofliquefactor en -circulatie. De heliumliquefactor en - circulatie’, Verslagen 35 (september 1926) 862-870. Comm. 158.

Kamerlingh Onnes, O., Een Overzee-Instituut te Amsterdam (Gorinchem 1910).

Keesom, W.H., ‘Bijdragen tot het Psi-vlak van Van der Waals. v. De afhankelijkheid der plooipuntsconstanten van het gehalte bij binaire mengsels met een gering

[p. 640]

gehalte aan een der bestanddeelen’, Verslagen 10 (november 1901) 331-345. Comm. 75.

Keesom, W.H., ‘Bijdragen tot de kennis van het Ψ-vlak van Van der Waals. vi. De drukvermeerdering bij condensatie van een stof met een kleine hoeveelheid bijmengsel’, Verslagen 10 (maart 1902) 782-792. Comm. 79.

Keesom, W.H., ‘Isothermen van mengsels van zuurstof en koolzuur i t/m vi’, Verslagen 12 (september, oktober en november 1903) 391-414, 533-567 en 616-625. Comm. 88.

Keesom, W.H., ‘Bijdragen tot de kennis van het Ψ-vlak van Van der Waals. xiii. Over de voorwaarden voor het zinken en weer opstijgen van de gasphase in de vloeistofphase bij binaire mengsels’, Verslagen 16 (december 1906 en januari 1907) 514-517 en 655-658. Comm. 96c.

Keesom, W.H., ‘Spektrophotometrische Untersuchung der Opaleszenz eines einkomponentigen Stoffes in der Nähe des kritischen Zustandes’, Annalen der Physik 35 (1911) 591-598.

Keesom, W.H., ‘De verdampingswarmte van waterstof’, Handelingen van het 13^de Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres (Haarlem, 1911) 181-186. Comm. 137e.

Keesom, W.H., ‘Over de afleiding van de toestandsvergelijking uit het Boltzmann'sche entropieprincipe’, Verslagen 20 (april 1912) 1390-1405. Comm. supplement 24a. Zie ook Comm. supplement 24b, 25 en 26.

Keesom, W.H., ‘Over den tweeden viriaalcoëfficient van eenatomige gassen, en van waterstof beneden het Boylepunt’, Verslagen 21 (oktober 1912) 678-684. Comm. supplement 26.

Keesom, W.H., ‘Over de toestandsvergelijking van een ideaal eenatomig gas volgens de theorie der quanta’, Verslagen 22 (mei 1913) 98-108. Comm. supplement 30a.

Keesom, W.H., ‘Over de theorie der vrije electronen in metalen’, Verslagen 22 (mei 1913) 108-117. Comm. supplement 30b.

Keesom, W.H., ‘Over het arbeidsvermogen van de draaiende beweging der moleculen’, Handelingen van het xviie Vlaamsch Natuur- en Geneeskundig Congres (Gent 1913) 68-73.

Keesom, W.H., ‘Over de magnetisatie van ferromagnetische lichamen in verband met de aanname eener nulpuntsenergie’, Verslagen 22 (oktober 1913) 476-489. Comm. supplement 32a. Deel 11. ‘Over de susceptibiliteit in den opgewekt-ferromagnetischen toestand’, Verslagen 22 (oktober 1913) 490-499. Comm. supplement 32b.

Keesom, W.H., ‘Over de wijze waarop de susceptibiliteit van paramagnetische stoffen van de dichtheid afhangt’, Verslagen 22 (april 1914) 1401-1412. Comm. supplement 36c.

Keesom, W.H. en Kamerlingh Onnes, H., ‘De soortelijke warmte bij lage temperaturen. I. Metingen betreffende de soortelijke warmte van lood tusschen 14^o en 80^o K. en van koper tusschen 15^o en 22^o K’, Verslagen 23 (oktober 1914) 792-812. Comm. 143.

Keesom, W.H., ‘De soortelijke warmte bij lage temperaturen. ii. Metingen betreffende de soortelijke warmte van koper tusschen 14 en 90^o K’, Verslagen 24 (juni 1915) 335-343. Comm. 149a.

Keesom, W.H. en Kamerlingh Onnes, H., ‘De soortelijke warmte bij lage temperaturen. iii. Metingen betreffende de soortelijke warmte van vaste stikstof tusschen 14^o K. en het tripelpunt en van vloeibaar stikstof tusschen het tripelpunt en het kookpunt’, Verslagen 23 (januari 1916) 1315-1323: Comm. 149a.

[p. 641]

Keesom, W.H., ‘De soortelijke warmte bij lage temperaturen. iv. Metingen betreffende de soortelijke warmte van vloeibare waterstof. Voorloopige uitkomsten betreffende de soortelijke warmte van vaste waterstof en betreffende de smeltwarmte van waterstof’, Verslagen 26 (november 1917) 956-960. Comm. 153a.

Keesom, W.H., ‘Over de afwijkingen, die vloeibare zuurstof vertoont van de wet van Curie’, Verslagen 29 (februari 1921) 1155-1165. Comm. supplement 44c.

Keesom, W.H., ‘Thermodynamische onderzoekingen’, Het Natuurkundig Laboratorium 1904-1922 (Leiden 1922) 114-127.

Keesom, W.H. en Kamerlingh Onnes, H., ‘On the question of the possibility of a polymorphic change at the point of transistion into the supraconductive state’. Comm. 174b (1924).

Keesom, W.H., ‘Prof. Dr. H. Kamerlingh Onnes †; Zijn Levenswerk, de Stichting van het Cryogeen Laboratorium’, Physica 6 (1926), 81-98.

Keesom, W.H., ‘Vast helium’, Verslagen 35 (september 1926) 794-803. Comm. 184b.

Keesom, W.H. en Wolfke, M., ‘Twee verschillende vloeistoftoestanden van het helium’, Verslagen 36 (december 1927) 1204-1208. Comm. 190b.

Keesom, W.H. en Clusius, K., ‘Ueber die spezifische Wärme des flüssigen Heliums’, Procedings Royal Acad. 35 (april 1932) 307-319. Comm. 219e.

Keesom, W.H. en Keesom, A.P., ‘On the heat conductivity of liquid helium’, Physica 3 (1936) 359-360. Comm. 242g.

Keesom, W.H., Helium (Amsterdam 1942).

Keuning, J., De regio Groningen (Groningen 1974).

Kikkert, Conrad, ‘M. Kamerlingh Onnes’, Elsevier's Geillustreerd Maandblad 38 (1909) 361-370.

Kipnis, A.Ya., Yavelov, B.E. en Rowlinson, J.S., Van der Waals and Molecular Science (Oxford 1996).

Kirchhoff, G., Vorlesungen über mathematischen Physik. Mechanik (Leipzig 1876).

Klein, Martin J., Paul Ehrenfest, Volume 1: the making of a physicist (Amsterdam 1970).

Klein, Martin J., Kox, A.J., Renn, Jürgen en Schulmann, Robert (red.), ‘Einstein and Stern on Zero-Point Energy’, The Collected Papers of Albert Einstein, deel 4 (Princeton 1995) 270-273.

Klein, Martin J., Kox, A.J. en Schulmann, Robert (red.), The Collected Papers of Albert Einstein 5 (Princeton 1993).

Klikspaan, Studentenleven (Leiden 1844), in: Studie-uitgave Studentenschetsen, Kets e.a. (red.) (Den Haag 2002).

Knappert, L., De Ramp van Leiden (Schoonhoven 1906).

Koerts, J.P., Uit de geschiedenis van de Groningse steenbakkerijen (Groningen 1951).

Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1854-1954 (Den Haag 1954).

Kooij, P., Groningen 1870-1914 (Assen 1987).

Koopman, J.F.H., ‘Het 1^ste Internationaal Congres voor Koelindustrieën te Parijs’, De Ingenieur, 21 en 31 oktober, 14 november 1908. Med. Ned. Ver. Koeltech. 2.

Koopman, J.F.H., ‘Les machines frigorifiques aux Pays-Bas’, Mededeelingen van de Nederlandsche Vereeniging van Koeltechniek 5 (1909) 6-51.

Koopman, J.F.H., ‘Iets over de Warmte en het voortbrengen van Koude’, Mededeelingen van de Nederlandsche Vereeniging van Koeltechniek 8 (maart 1910) 1-25.

Kormos Barkan, Diana, Walther Nernst and the Transition to Modern Physical Science (Cambridge 1999).

Korteweg, D.J., ‘Sur les points de plissement’, Archives Néerlandaises 24 (1891) 57-98.

[p. 642]

Korteweg, D.J., ‘La théorie générale des plis et la surface psi de van der Waals dans le cas de symmetrie’, Archives Néerlandaises 24 (1891) 295-368.

Kox, A.J., ‘Hendrik A. Lorentz 1853-1928’. Van Stevin tot Lorentz: portretten van achttien Nederlandse natuurwetenschappers (Amsterdam 1990) 226-242.

Kox, A.J., ‘Pieter Zeeman (1865-1943), Meester van het experiment’, in: Blom, J.C.H.e.a. ed., Een brandpunt van geleerdheid in de hoofdstad. De Universiteit van Amsterdam rond 1900 in vijftien portretten (Hilversum 1992) 213-228.

Kox, A.J., en Troelstra, W.P., ‘Uit het Zeeman-archief: de ontdekking van het Zeemaneffect’, Gewina 19 (1996) 153-166.

Krönig, ‘Grundzüge einer Theorie der Gase’, Annalen der Physik und Chemie 33 (1856).

Kuenen, J.P., ‘Over retrograde condensatie’, Verslagen 1 (juni 1892) 15-19. Comm. 4.

Kuenen, Johannes Petrus, Metingen betreffende het oppervlak van Van der Waals voor mengsels van koolzuur en chloormethyl (Leiden 1892).

Kuenen, J.P., ‘Eenige proeven over het verband van de twee plooien in het oppervlak van Van der Waals voor mengsels’, Verslagen, 2 (juni 1893) 28-31. Comm.7.

Kuenen, J.P., ‘Over de abnormale verschijnselen bij het kritisch punt’, Verslagen 2 (oktober 1893) 85-90. Comm. 8b.

Kuenen, J.P., ‘Eenige proeven over de abnormale verschijnselen bij het kritisch punt’, Verslagen 3 (mei en juni 1894) 19-34 en 57-62. Comm. 11.

Kuenen, J.P., ‘Over de condensatie van een gasmengsel’, Verslagen 3 (september 1894) 90-99. Comm. 13.

Kuenen, J.P., ‘De toekenning van den Nobel-prijs aan H. Kamerlingh Onnes’, Chemisch Weekblad 10 (29 november 1913) 1012-1023.

Kuhn, Thomas S., Black-body theory and the quantum discontinuity 1894-1912 (Oxford 1978).

Kundt, A., ‘Die electro-magnetische Drehung der Polaritionsebene des Lichtes durch Eisen, Cobalt und Nickel’, Annalen der Physik und Chemie 23 (1884).

La Stucture de la Matière (Parijs 1921). Rapporten en discussies tweede Solvay-congres 1913.

Lang, H.N. de, ‘Heike Kamerlingh Onnes 1853-1926’, Kox A.J. (red), Van Stevin tot Lorentz (Amsterdam 1990) 209-225.

Langevin, P., en Broglie, M. de (red.), La théorie du royonnement et les quantas (Parijs 1912).

Lemaire, E., ‘L'organisation du laboratoire cryogène de Leyde (Pays-Bas). Dernières recherches du professeur Kamerlingh Onnessur la résistivité électrique des métaux purs au voisinage du zéro absolu’, Revue générale du froid 3 (1911) 475-483.

Lenard, P., Kamerlingh Onnes H. en Pauli, W.H., ‘Het gedrag der aardalkaliphosphoren bij verschillende in het bijzonder zeer lage temperaturen’, Verslagen 18 (juni 1909) 151-168. Comm. iii.

Levelt Sengers, J.M.H., ‘Critical exponents at the turn of the century’, Physica 82A (1976) 319-351.

Levelt Sengers, J.M.H. en Sengers, J.V., ‘Van der Waals Fund, Van der Waals Laboratory and Dutch High-Pressure Science’, Physica A 156 (1989) 1-14.

Levelt Sengers, J., How Fluids Unmix; Discoveries by the School of Van der Waals and Kamerlingh Onnes (Amsterdam 2002).

Levelt Sengers, Johanna en Levelt, Antonius H.M., ‘Diederik Korteweg, Pioneer of Criticality’, Physics Today, december 2002, 47-53.

[p. 643]

Lewes, George Henry, ‘On the dread and dislike of Science’, The Fortnightly Review 23 (1878) 805-815.

Leyden, W.K. van, Goeie Mie of de Leidsche gifmengster (Leiden 1936).

Lockemann, Georg, Robert Wilhelm Bunsen: Lebensbild eines deutsche Naturforscher (Stuttgart 1949).

Loghem, W. van, Theorie der terugkaatsing van het licht door magneten (Leiden 1883).

Lorentz, H.A., ‘De moleculaire theorieën in de natuurkunde’ (Leiden 1877).

Lorentz, H.A., ‘De door Hall ontdekte werking van een magneet op een electrischen stroom en de electromagnetische draaiing van het polarisatievlak van het licht’, Verslagen en Mededelingen kaw, tweede reeks, 19 (juni 1883) 217-248.

Lorentz, H.A., Leerboek der natuurkunde (Leiden 1892).

Lorentz, H.A., ‘La théorie électromagnétique de Maxwell et son application aux corps mouvants’, Archives Néerlandaises 25 (1892) 363-552.

Lorentz, H.A., ‘Optische en magneto-optische onderzoekingen’, Het Natuurkundig Laboratorium der Rijks-Universiteit te Leiden in de Jaren 1882-1904 (Leiden 1904) 181-259.

Lorentz, H.A., ‘On the motion of electricity in a spherical shell placed in a magnetic field’, Reports on the Fourth International Congress of Refrigeration (Leiden 1924). Comm. supplement 50b.

Lorentz, H.A., ‘Het proefschrift van prof. Kamerlingh Onnes’, Physica (1926) 165-180.

Lorentz, H.A., ‘Johannes Bosscha (1831-1911)’, Verzameld Werk 9, 391-403.

Loschmidt, Joseph, ‘Zur Grösse der Luftmolecule’, Wiener Berichte 52 (1865).

Lourens, Piet en Lucassen, Jan, Lipsker op de Groninger tichelwerken (Groningen 1987).

Lunteren, Frans van, ‘Van meten tot weten: de opkomst der experimentele fysica aan de Nederlandse universiteiten in de negentiende eeuw’, Gewina 18 (1995) 102-138.

Lunteren, Frans van, ‘De oprichting van het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut: Humboldtiaanse wetenschap, internationale samenwerking en praktisch nut’, Gewina 21 (1998) 216-243.

Lunteren, Frans van, ‘Bosscha's leerboek en Van der Waals proefschrift: aantrekkende krachten in Den Haag’, Gewina 23 (2000) 247-265.

Lunteren, F.H. van, ‘Wetenschap voor het vaderland. J.D. van der Waals en de Afdeling Natuurkunde’, K. van Berkel (red.), De Akademie en de Tweede Gouden Eeuw (Amsterdam 2004) 43-106.

Maas, A.J.P., Atomisme en individualisme. De Amsterdamse natuurkunde tussen 1877 en 1940 (Hilversum 2001).

Mandemakers, Cees, Gymnasiaal en middelbaar onderwijs. Ontwikkeling, structuur, sociale achtergrond en schoolprestaties in Nederland, ca. 1800-1968 (Rotterdam 1996).

Marage, Pierre en Wallenborn, Grégoire (red.), The Solvay Councils and the Birth of Modern Physics (Basel 1999).

Mathias, E., ‘Le laboratoire cryogène de Leyde’, Revue générale des sciences pures et appliquées, 30 april 1896, 381-390.

Mathias, E. en Kamerlingh Onnes, H., ‘De rechtlijnige diameter van zuurstof’, Verslagen 19 (januari 1911) 1039-1057. Comm. 117.

Maxwell, James Clerk, ‘Illustrations of the dynamical theory of gases’, Philosophical Magazine serie 4, 19 (1860) en 20 (1860).

Maxwell, James Clerk, Theory of Heat (Londen 1871).

Maxwell, J.C., ‘Plateau on soap-bubbles’, Nature 10 (1874) 119-121.

[p. 644]

Maxwell, J.C., ‘Van der Waals on the continuity of the gaseous and liquid states’, Nature 10 (1874) 477-480.

Maxwell, J.C., ‘On the dynamical evidence of the molecular constitution of bodies’, Nature 11 (1875) 359.

McLennan, J.C., ‘The Cryogenic Laboratory of the University of Toronto’, Nature, 112 (28 juni 1923) 135-139.

Mees, R.A., De trillingsrichting in het rechtlijnig gepolariseerde licht (Amsterdam 1867).

Mees, R.A., Het onderwijs in de Natuurwetenschappen:een noodzakelijk bestanddeel van elke beschaafde opvoeding (Groningen 1868).

Mees, R.A., ‘Over den theorie van den radiometer’, Verslagen en mededelingen, tweede reeks, 13 (1878) 265-341.

Mees, R.A., ‘Over de methode van Jamin ter bepaling van de samendrukbaarheid der vloeistoffen’, Verslagen en mededelingen, tweede reeks, 14 (1879) 108-133.

Mehra, Jagdish en Rechenberg, Helmut, The Historical Development of Quantum Theory 1 (New York 1982).

Meijer, P.H.E., ‘De ontdekking van de supergeleiding’, Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde 61/8 (2 mei 1995) 146-148.

Meilink, B., ‘Over het meten van zeer lage temperaturen. iv en vii. Vergelijking van den platinathermometer met den waterstofthermometer’, Verslagen 10 (februari 1902) 566-572 en 13 (juni 1904) 212-233. Comm. 77 en 92.

Mendelssohn, Kurt, De jacht naar het absolute nulpunt (vertaling van The Quest for Absolute Zero) (Amsterdam 1966).

Mendelssohn, K., The World of Walther Nernst: the Rise and Fall of German Science (Londen 1973).

Mensinga, Conrad, De warmtegeleiding in gassen (Groningen 1877).

Molenaar, Leo, De rok van het universum: Marcel Minnaert, astrofysicus 1893-1970 (Amsterdam 2003).

Montens, Aleid, ‘Aantekeningen van Jenny Kamerlingh Onnes over Floris Verster’, Jong Holland 2 (1986) 42-54.

Nernst, Walther, ‘Über die Berechnung chemischer Gleichgewichte aus thermischen Messungen’, Königliches Gesellschaft für Wissenschaften Göttingen, 1 (1906).

Nernst, W., The New Heat Theorem (Berlijn 1917); Dover-editie (New York 1969).

Nijhoff, G.P., Metingen van den tweeden viriaalcoëfficient van zuurstof, waterstof en helium bij lage temperaturen (Leiden 1928).

Nobel, Jacobus de, ‘The Discovery of Superconductivity’, Physics Today, september 1996, 40-42.

Nypels-Kamerlingh Onnes, Jenneke, Jeugdherinneringen en familieverhalen (Warmond 1994).

Olszewski, Charles, ‘On the Liquefaction of Gases - A Claim for Priority’, Nature 51 (10 januari 1895) 245.

Olszewski, Charles, ‘On the Liquefaction of Gases’, Philosophical Magazine 39 (januari 1895) 188-212.

Olszewski, K., ‘Ein Versuch das Helium zu Verflüssigen’, Annalen der Physik 59 (1896) 184.

Olszewski, K., ‘Apparate zur Verflüssigung von Luft und Wasserstoff’, Annalen der Physik 10 (1903) 768-782.

[p. 645]

Olszewski, K., ‘Weitere Versuche, das Helium zu Verflüssigen’, Annalen der Physik 17 (1905) 994-998.

Oosterhoff, J.L., ‘De opkomst van een “Vaderlandsche Natuurkunde” aan de Leidse universiteit in de tweede helft van de negentiende eeuw’, Een universiteit herleeft (Leiden 1984) 103-124.

Oosterhuis, E., ‘Magnetische onderzoekingen. ix. De afwijkingen van de wet van Curie in verband met de nulpuntsenergie’, Verslagen 22 (juni 1913) 217-226. Comm. supplement 31.

Ornstein, L.S. en Zernike, F., ‘De toevallige dichtheidsafwijkingen en de opalescentie bij het kritisch punt van een enkelvoudige stof’, Verslagen 23 (december 1914) 582-595.

Otterspeer, W. (red.), ‘De studententijd van Co Modderman’, Leids jaarboek 78 (1986) 102-133.

Otterspeer, Willem, Een welbestierd budget. Honderd jaar Leids Universiteits-Fonds 1890-1990 (Leiden 1990).

Otterspeer, W., De wiekslag van hun geest. De Leidse universiteit in de negentiende eeuw (Den Haag, 1992).

Otterspeer, W., De opvoedende kracht van den groentijd: het Leidse ontgroenschandaal van 1911 (Leiden 1995).

Otterspeer, Willem, Bolland: een biografie (Leiden 1995).

Otterspeer, W. en Schuller tot Peursum-Meijer, J., Wetenschap en wereldvrede: de Koninklijke Akademie van Wetenschappen en het herstel van de internationale wetenschap tijdens het Interbellum (Amsterdam 1997).

Over de ervaring opgedaan bij de examens, ingericht volgens het Verslag van de Commissie voor de Opleiding van Electrotechnische Werklieden (Leiden 1901).

Pais, Abraham, ‘Subtle is the Lord...’ (Oxford 1982).

Pais, Abraham, Einstein lived here (Oxford 1994).

Patriciaatsboekje 1995.

Perrier, Albert en Kamerlingh Onnes, H., ‘Magnetische onderzoekingen. v. De aanvangssusceptibiliteit van nikkel bij zeer lage temperaturen’, Verslagen 20 (februari 1911) 1138-1141. Comm. 126.

Perrier, Albert en Kamerlingh Onnes, H., ‘Magnetische onderzoekingen. xiii. De susceptibiliteit van vloeibare mengsels van zuurstof en stikstof en de invloed van den onderlingen afstand der moleculen op het paramagnetisme’, Verslagen 22 (februari 1914) 1012-1027. Comm. 139d.

Planck, M., ‘Eine neue Strahlungshypothese’, Verhandlungen der Deutsche Physikalische Gesellschaft 13 (1911) 138-148.

Plank, Rudolf, ‘Geschichte der Kälteerzeugung und Kälteanwendung’, Handbuch der Kältetechnik 1 (Berlijn 1954).

Plasschaert, Albert, Floris Verster en zijn plaats te midden der schilders, geboren omstreeks 1860 (Amsterdam 1904).

Plinius, Historia Naturalis.

Rayleigh, Lord, Theory of Sound, deel 2 (New York 1945).

Ramsay, W, en Shields, J., ‘Über die Molekulargewichte der Flüssigkeiten’, Zeitschrift für Physikalische Chemie 12 (1893) 433-475.

[p. 646]

Ramsay, W., ‘Über den kritische Zustand’, Zeitschrift für Physikalische Chemie 14 (1894).

Reid, Constance, Hilbert (New York 1996).

Research Assessment Applied Physics Delft University of Technology-Physics Leiden University (2003).

Righi, A., Recherches expérimentales sur la lumière polarisée réfléchie par la surface équatoriale d'un aimant. Annales de Chimie et de Physique, serie 6, 10 (1885).

Rijke, P.L., ‘Levensschets van Willem Jacob's Gravesande’, Album der Natuur (1879).

Ritzema Bos, J., ‘Het vrije kwartiertje’, 2^e Gedenkboek rhbs Groningen (Groningen 1914).

Roscoe, Henry, ‘Bunsen memorial lecture’, Journal of the Chemical Society lxxvii (1900) 513-554.

Schalkwijk, J.C., ‘Nauwkeurige isothermen. i. Metingen en berekeningen over de correctie voor het volume van den kwikmeniscus bij standaard gasmanometers’, Verslagen 9 (december 1900 en januari 1901) 462-477 en 512-519. Comm. 67.

Schubnikow, L.W. en Haas, W.J. de, ‘Neue Erscheinungen bei der Widerstandsänderung von Wismuthkristallen im Magnetfeld bei der Temperatur von flüssigem Wasserstoff’, Proceedings 3 (1930) 363-378. Comm. 207d en 210a.

Schubnikow, L.W. en Haas, W.J. de, ‘A new phenomenon in the change of resistance in a magnetic field of single crystals of bismuth’, Nature 126 (4 oktober 1930) 500.

Schulz-DuBois, E.O., ‘Foucault Pendulum Experiment by Kamerlingh Onnes and Degenerate Perturbation Theory’, American Journal of Physics 18 (1970) 173-188.

Scurlock, Ralph G. (ed.), History and Origins of Cryogenics (Oxford 1992).

Shachtman, Tom, Absolute Zero and the Conquest of Cold (Boston 2000).

Shapin, Steven, ‘The Invisible Technician’, American Scientist, nov-dec 1989, 554.

Siegmund-Schultze, Rein, Rockefeller and the Internationalization of Mathematics Between the Two World Wars (Basel 2001).

Siertsema, L.H., ‘Over de dispersie bij de magnetische draaiing in zuurstof’, Verslagen 3 (januari 1895) 230-238. Comm. 15c.

Siertsema, L.H., ‘Mesures de la polarisation rotatoire de l'oxygène et de láutres gaz, dans divers parties du spectre visible, et déterminitation de la constante de rotation magnétique de l'eau pout la raie D du sodium’, Archives Néerlandaises, Série ii, Tome ii (1899) 291-380.

Siertsema, L.H., ‘Metingen over de magnetische draaiing van het polarisatievlak in vloeibaar gemaakte gassen bij atmosferischen druk. ii. Metingen met chloormethyl’, Verslagen 11 (juni 1902) 250-254. Comm. 80.

Sissingh, R., Metingen over de elliptische polarisatie van licht (Leiden 1885).

Sissingh, R., ‘Metingen over Kerr's verschijnsel bij magnetisatie evenwijdig aan het spiegelend oppervlak’, Verhandelingen van de kaw, tweede serie, 28 (1890) 1-65. Comm. 3.

Sizoo, G.J. en Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. cb. Over den electrischen weerstand van zuivere metalen enz. xiv. Invloed van elastische deformatie op de suprageleiding van tin en indium’, Verslagen 34 (juni 1925) 606-612. Comm. 180b.

Sizoo, G.J., Haas W.J. de en Kamerlingh Onnes, H., ‘Invloed van eleastische deformatie op de magnetische verstoring der suprageleiding bij tin. Hysteresisverschijnselen’, Verslagen 34 (november 1925) 1150-1161. Comm. 180c.

[p. 647]

Smoluchowski, Marian von, ‘Molekular-kinetische Theorie der Opaleszenz von Gasen im kritischen Zustande, sowie einiger verwandter Erscheinungen’, Annalen der Physik 25 (1908) 205-226.

Snelders, H.A.M., ‘Keesom, Wilhelmus Hendrikus’, Biografisch Woordenboek van Nederland i (Den Haag 1979) 289-291.

Snelders, H.A.M., ‘De bemoeienissen van Lorentz en Einstein met de Utrechtse leerstoel voor theoretische fysica (1911-1914)’, Gewina 10 (1987) 57-71.

Snelders, H.A.M., ‘Rijke, Petrus Leonardus’, Biografisch Woordenboek van Nederland 3 (1989) 511-512.

Snelders, H.A.M., De geschiedenis van de scheikunde in Nederland, deel 1 (Den Haag 1993).

Snelders, H.A.M., Wetenschap en intuïtie; Het Duitse romantisch-speculatief natuuronderzoek rond 1800 (Baarn 1994).

Snijders, J.A., ‘Het onderwijs in de natuurkunde voor aanstaande ingenieurs’. Gedenkschrift van de Koninklijke Akademie en van de Polytechnische School 1842-1905 (Delft, 1906) 243-256; bijlage viii, 1-14.

Sommerfeld, Arnold, Vorlesungen über theoretische Physik, band 1 Mechanik (Leipzig 1943).

Stein, J., La rotation de la terre, ses preuves mécaniques anciennes et nouvelles; Appendix: Les preuves de M. Kamerlingh Onnes (Rome, 1910).

Steyn Parvé, D.J., De inrichting van het middelbaar onderwijs in Nederland (Leiden 1871).

Stoel, L.M.J., Metingen over den invloed van de temperatuur op de inwendige wrijving van vloeistoffen tusschen het kookpunt en den kritischen toestand (Leiden 1891).

Stokvis, B.J., Nationaliteit en Natuurwetenschap (Haarlem 1887).

Stoop, Nancy, ‘Onder één dak. Ars Aemula Naturae en De Kunst om de Kunst, 1890-1940’, Dageraad van de Moderne Kunst (Zwolle 1999) 71-78.

Stratingh, S.E., Groningen als woonplaats beschouwd. Eene bijdrage tot de geneeskundige plaatsbeschrijving van deze stad (Groningen 1858).

Tetrode, H., ‘Die chemische Konstante der Gase und das elementare Wirkungsquantum’, Annalen der Physik 38 (1912) 434-442.

Tetrode, H., ‘Bemerkungen über den Energieinhalt einatomiger Gase und über die Quantentheorie für Flüssigkeiten’, Physikalische Zeitschrift 14 (1913) 212-215.

Theunissen, Bert, ‘Nut en nog eens nut’; Wetenschapsbeelden van nederlandse natuuronderzoekers 1800-1900 (Hilversum 2000).

Thomson, J.J., ‘Magneto-optics’, Encyclopaedia Britannica, 1911, deel 17, 388-391.

Thomson, William, ‘On the kinetic theory of the dissipation of energy’, Nature 9 (1874) 441.

Tobin, William, The Life and Science Léon Foucault: The Man who Proved the Earth Rotates (Cambridge 2003).

Toergenjev, Ivan, Vaders en zonen (Amsterdam 1991).

Travers, Morris W., ‘The Liquefaction of Hydrogen’, Philosophical Magazine 1 (1901) 411-423.

Travers, Morris W., A Life of Sir William Ramsay, K.C.B., F.R.S. (Londen 1956).

Troelstra, W.P., De ontdekking van het Zeemaneffect (doctoraalscriptie Universiteit van Amsterdam 1992).

Turner, Gerald L'E, The Practice of Science in the Nineteenth Century: Teaching and Research Apparatus in the Teyler Museum (Haarlem 1996).

[p. 648]

Tuyn, W. en Kamerlingh Onnes, H., ‘Verdere proeven met vloeibaar helium. s. Over den electrischen weerstand van zuivere metalen enz. xii. Metingen betreffende den electrischen weerstand van indium in het temperatuurgebied van vloeibaar helium’, Verslagen 32 (juni 1923) 660-665. Comm. 167a.

Tuyn, W., Weerstandsmetingen in vloeibaar helium (Leiden 1924).

Tuyn, W. en Kamerlingh Onnes, H., ‘Further experiments with liquid helium. aa. The disturbance of supraconductivity by magnetic fields and currents. The Hypothesis of Silsbee’, Franklin Institute, Journal 201 (1926) 379-410. Comm. 174a.

Velthuys-Bechthold, P.J.M., Inventory of the papers of Pieter Zeeman (1865-1943), physicist and Nobel Prize winner (Haarlem 1993).

Verschaffelt, J.E., ‘Metingen omtrent capillaire stijghoogten van vloeibare gassen’, Verslagen 4 (29 juni 1895) 74-82. Comm. 18.

Verschaffelt, J.E., ‘Metingen van capillaire stijghoogten van vloeibaar koolzuur in de nabijheid der critische temperatuur’, Verslagen 5 (27 juni 1896) 94-103. Comm. 28.

Verschaffelt, J.E., ‘Metingen over het verloop der isothermen in de nabijheid van het plooipunt, in het bijzonder over het verloop der retrograde condensatie bij een mengsel van koolzuur en waterstof’, Verslagen 7 (december 1898, januari en februari 1899) 281-289, 389-394 en 394-400. Comm. 45 en 47.

Verschaffelt, J.E., ‘Over de kritische isotherm en de dichtheden van damp en vloeistof in geval van isopentaan en koolzuur’, Verslagen 9 (april 1901) 588-592.

Verschaffelt, J.E., ‘Bijdrage tot de kennis van het Psi-vlak van Van der Waals’. vii. De toestandsvergelijking en het Psi-vlak in den onmiddelijke nabijheid van den kritischen toestand voor binaire mengsels met eene kleine hoeveelheid van een der bestanddelen, Verslagen 11 en 12 (oktober 1902, februari en mei 1903) 255-269, 328-342, 663-667, 69-77; 695-696. Comm. 75, 79, 81 en Supplement 6.

Verschaffelt, J.E., ‘Over den invloed van verontreinigingen op de kritische verschijnselen van enkelvoudige stoffen en de verklaring van de proeven van Teichner’, Verslagen 13 (december 1904) 508-517. Supplement 10.

Verschaffelt, J.E., ‘De inwendige wrijving van vloeibaar gemaakte gassen’, 1 t/m x, Verspreid gepubliceerd in de Verslagen in de periode oktober 1915 tot november 1917, voor een deel in samenwerking met Ch. Nicaise. Comm. 148b,c,d; 149b; 151d,e,f,g; 153b.

Veth, Cornelis, ‘Menso Kamerlingh Onnes (1860-1925)’, Maandblad voor beeldende kunsten 3 (1926) 197-204.

Visser, R.P.W., ‘Het Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres; over de relatie natuurwetenschap en samenleving, 1887-1900’, Kloek, J.J. en Mijnhardt, W.W. (ed.), Balans en perspectief van de Nederlandse cultuurgeschiedenis (Amsterdam 1991) 37-48.

Vitringa, A.J., ‘De ziekte van ons hooger onderwijs’, Tijdspiegel (1867 11) 274.

Vogelaar, Christiaan, Floris Verster (Leiden 2002).

Voigt, Waldemar, ‘Nobelpreis 1913’, Chemiker Zeitung, 11 december 1913, 1518-1520.

Vries, E.C. de, ‘Metingen over den invloed van de temperatuur op de capillaire stijghoogte bij aether, tussen den kritischen toestand en het kookpunt van aethyleen’, Verslagen, 1 (1892) 156-158. Comm. 6.

Vrijer, M.J.A. de, Gunning Tragicus; Prof. Dr. J.H. Gunning Jr in den kring zijner broeders (Den Haag 1946).

[p. 649]

Waals, J.D. van der, Over de continuiteit van den gas- en vloeistoftoestand (Leiden 1873).

Waals, J.D. van der, ‘Onderzoekingen omtrent de overeenstemmende eigenschappen der normalen-verzadigden damp- en vloeistoflijnen voor de verschillende stoffen en omtrent een wijziging in de vorm dier lijnen bij mengsels’, Verhandelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen 20, no 5 (1880) 1-32.

Waals, J.D. van der, ‘Over de coefficienten van uitzetting en van samendrukking in overeenstemmende toestanden der verschillende vloeistoffen’, Verhandelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen 20, no 6 (1880) 1-11.

Van der Waals, J.D. van, ‘Théorie moléculaire d'une substance composée de deux matières differentes’, Archives Néerlandaises 24 (1891) 1-56.

Waals, J.D. van der, ‘Thermodynamische theorie der capillariteit onder de hypothese van een continue verandering van dichtheid’, Verhandelingen 1893, 1-56.

Waals, J.D. van der, ‘Thermodynamische Theorie der Kapillaritätunter Voraussetzung Stetiger Dichteänderung’, Zeitschrift für Physikalische Chemie 13 (1894) 657-725.

Waals, J.D. van der, Die Continuität des gasförmigen und flüssigen Zustandes, T.2., Binäre Gemische (Leipzig 1900).

Waals, J.D. van der, ‘De arbeid van Kamerlingh Onnes voor de Vaderlandse Natuurkunde’, Het Natuurkundig Laboratorium der Rijks-Universiteit te Leiden in de jaren 1882-1904 (Leiden 1904) 71-87.

Waals, J.D. van der, ‘De Nobelprijs in Natuurkunde voor 1913, toegekend aan prof. dr. Heike Kamerlingh Onnes te Leiden’, De Gids, 78 (1914) 180-183.

Weiss, Pierre en Kamerlingh Onnes, H., ‘Onderzoekingen over de magnetisatie bij zeer lage temperaturen’, Verslagen 18 (februari 1910) 768-796. Comm. 114.

Weiss, Pierre, ‘Les recherches magnétiques au Laboratoire cryogène de Leyde’, Het Natuurkundig Laboratorium 1904-1922, 233-274.

Went, F.A.F.C., ‘Heike Kamerlingh Onnes’, Verslagen 35 (februari 1926) 206-210.

Wiesenfeldt, Gerhard, Leerer Raum in Minervas Haus. Experimentelle Naturlehre an der Universität Leiden, 1675-1715 (Amsterdam 2002).

Wilde, Inge de, Nieuwe deelgenoten in de wetenschap; Vrouwelijke studenten en docenten aan de Rijksuniversiteit Groningen 1871-1919 (Groningen 1998).

Willigen, V. van der, ‘Le Pendule Foucault’, Archives du Musée Teyler 1 (1868) 341-363.

Willink, B., ‘Een inleiding tot de Tweede Gouden Eeuw. De wetten van 1863 en 1876 en de wedergeboorte van de Nederlandse natuurwetenschap’, Hollands Maandblad 22 (1980) 3-9.

Willink, Bastiaan, Burgerlijk sciëntisme en wetenschappelijk toponderzoek. Sociale grondslagen van nationale bloeiperioden in de negentiende-eeuwse bètawetenschappen (Rotterdam 1988).

Willink, Bastiaan, De tweede Gouden Eeuw (Amsterdam 1998).

Wind, C.H., ‘Metingen over Sissinghs magneto-optisch phaseverschil bij polaire reflexie op nikkel’, Verslagen 2 (januari 1893) 116-123. Comm. 9.

Wind, C.H., ‘Eene Studie over de theorie der magneto-optische verschijnselen in verband met het Hall-effect’, Verhandelingen, deel 5, no. 3 (december 1896) 1-91.

Wolfke, M. en Keesom, W.H., ‘Over de verandering met de temperatuur van de dielectrische constante van vloeibaar helium. Voorloopige metingen’, Verslagen 36 (december 1927) 1209-1217. Comm. 190a.

Woltjer H.R. en Kamerlingh Onnes, H., ‘Further experiments with liquid helium. y. On the electrical resistance of pure metals etc. xiii. On the electrical resistance of Na en K in the temperature region of liquid helium’, Reports, etc. ivth International

[p. 650]

Congress of Refrigeration (Leiden 1924). Comm. 173a.

Wroblewski, Sigmund von en Olszewski, Karl, ‘Ueber die Verflüssigung des Sauerstoffs, Stickstoffs und Kohlenoxyds’, Annalen der Physik und Chemie 20 (1883) 243-257.

Yavelov, B.E. en Volkow, V.A., ‘A contribution to the history of scientific relations between the Netherlands and Russia’, Janus lxxi (1984) 135-151.

Yavelov, B.E. en Volkow, V.A., ‘A contribution to the history of scientific relations between the Netherlands and Russia’, deel 2, Janus lxxiii (1986-1990) 39-52.

Zeeman, P., ‘Over metingen over het verschijnsel van Kerr bij polaire reflectie op ijzer, kobalt en nikkel’, Verslagen 1 (juni 1892) 19-22. Comm. 5.

Zeeman, P., ‘Over metingen over het verschijnsel van Kerr bij polaire reflectie op kobalt bij verschillende invalshoeken’, Verslagen 1 (oktober 1892) 58-60. Comm. 5.

Zeeman, P., ‘Vergelijking van metingen over polaire terugkaatsing op magneten met de theorieën van Goldhammer en Drude’, Verslagen 2 (oktober 1893) 82-86. Comm. 8.

Zeeman, P., Metingen over het verschijnsel van Kerr (Leiden 1893).

Zeeman, P., ‘Het verloop der phase bij polaire terugkaatsing op kobalt en nikkel en de hoek van teekenomkeering der nuldraaing volgens theorie van waarneming’, Verslagen 2 (april 1894) 175-179. Comm. 10.

Zeeman, P., ‘Metingen over den invloed eener magnetisatie, loodrecht op het invalsvlak op het door een ijzerspiegel teruggekaatste licht’, Verslagen 5 (juni 1896) 103-110. Comm. 29.

Zeeman, P, ‘Metingen over de absorptie van electrische trillingen van verschillende trillingstijd in verschillend geconcentreerde electrolyten’, Verslagen 5 (september 1896) 133-140. Comm. 30.

Zeeman, P., ‘Over den invloed eener magnetisatie op den aard van het door een stof uitgezonden licht’, Verslagen 5 (oktober en november 1896) 181-184, 242-248. Comm. 33.

Zeeman, P., ‘Doublets and triplets in the spectrum, produced by external magnetic forces’, Philosophical Magazine 44 (juli 1897) 55-60.

Zeeman, P., ‘Elektrische onderzoekingen’, Het Natuurkundig Laboratorium der Rijks-Universiteit te Leiden in de Jaren 1882-1904 (Leiden 1904) 261-288.

Zeeman, P., ‘Prof. Dr. H. Kamerlingh Onnes †’, Algemeen Handelsblad, 22 februari 1926.

Zeeman, P., ‘Hendrik Antoon Lorentz, in memoriam’, De Gids 22 11 (1928) 111.

Zernike, Frits, L'opalescence critiqie, théorie et expériments (Amsterdam 1915).

Zwaardemaker Cz., H., ‘De Voetstappen onzer Wetenschap’, Herdenking van het 25-jarig bestaan (Haarlem 1912).